Naturalis Historia

[*](Th. H. III 18, 11. 12 (Diosc. IV 142).) Similis[*](similis dv. -le r.) est hederae e[*](hederae e v. -reae E1. -rae (ed- G) r.) Cilicia quidem primum

E smilace fiunt codicilli, propriumque materiae est, ut admota auribus lenem sonum reddat.—Hederae mira proditur natura ad experienda vina, si vas fiat e ligno eius, vina transfluere ac remanere aquam, si qua fuerit mixta.

Inter ea, quae frigidis gaudent, et[*](gaudent et D2dG. -dentes r. gaudent v.) aquaticos frutices dixisse conveniat. principatum in his tenebunt harundines belli pacisque experimentis necessariae atque etiam deliciis gratae.

Tegulo earum domus suas septentrionales populi operiunt , durantque aevis tecta talia[*](talia D2coni. S. alta rv.); et in reliquo vero orbe et camaras levissime suspendunt. chartisque[*](chartisque v. trhacisque D. thra- r. an chartis quoque?) serviunt calami , Aegyptii maxime cognatione quadam papyri. probatiores tamen Cnidii[*](Cnidii S. gnidi DGE. -dii dv.) et qui in Asia circa Anaeticum lacum nascuntur. nostratibus fungosior subest natura, cartilagine bibula, quae cavo corpore intus, superne tenui inarescit

Calamis orientis populi bella conficiunt, calamis* mortem adcelerant pinna addita, calamis *spicula addunt inrevocabili hamo noxia[*](spicula—noxia ll. v. habent post alterum calamis (v. 8), transposui auctore U 280.)[*](noxia v. noxiae D1GE. noxie d. noxia et D2D.)* fitque et ex ipso telum aliud fracto in vulneribus. his armis solem ipsum obumbrant[*](obumbrant v. -rat ll.). propter hoc maxime serenos dies optant, odere ventos et imbres, qui inter illos pacem esse cogunt. ac si quis[*](quis dv. quid r.) Aethiopas, Aegyptum, Arabas, Indos, Scythas, Bactros, Sarmatarum tot gentes et orientis omniaque Parthorum regna diligentius conputet, aequa ferme pars hominum in toto mundo calamis superata degit.[*](init.: Th. H. IV 11, 13. Herodot. III 98.) praecipuus hic usus[*](usus D2dv. uisus rS.) in Creta bellatores suos nobilitavit[*](nobilitauit D2S. praecipitauit rv.). sed in hoc quoque, ut ceteris in rebus, vicit Italia, quando nullus sagittis aptior calamus quam in Rheno Bononiensi amne, cui plurima inest medulla pondusque volucre et contra flatus quoque pervicax libra. quippe non eadem gratia Belgicis[*](Belgicis v. bellicis ll.) haec[*](dist. ego.) et Creticis commendatioribus[*](commendatioribus dB (cfr. XXV 130). -ationibus D1GE. -atio D2. -atio. omnibus coni. S.). quamquam praeferuntur Indici, quorum alia quibusdam videtur natura, quando et hastarum vicem praebent additis cuspidibus.[*](Solin. 52, 48.) harundini quidem Indicae arborea[*](arborum D2.) amplitude, quales vulgo in templis videmus. differre mares ac feminas in his quoque Indi

Harundo omnis ex una stirpe numerosa, atque etiam recisa fecundius resurgit. radix natura vivax, geniculata et ipsa. folia Indicis tantum brevia, omnibus vero a nodo orsa conplexu[*](conplexu D2dv. con (cum E) conplexo r.) tenues per ambitum inducunt tunicas, atque a medio internodio cum plurimum desinunt vestire procumbuntque . latera harundini calamoque in rotunditate bina, super nodos alterno semper inguine, ut[*](ut dv. om. r.) alterum a[*](a S. ad ll. v.) dextera[*](dexteram d1v.a.G. -ras d2.) fiat, alterum superiore geniculo ab laeva[*](ableua EVerc. ad laeua v.) per vices. inde exeunt aliquando rami, qui sunt calami tenues.

[*](Th. H. IV 11, 10–13.) Plura autem genera. alia spissior densiorque geniculis, brevibus internodiis, alia rarior maioribus, tenuiorque et ipsa. calamus vero alius totus concavus, quem vocant syringian, utilissimus fistulis, quoniam nihil est ei cartilaginis atque carnis. Orchomenio[*](orchomenio ll. D. -ius v.) et nodi[*](nodi D2D. om. ll. v.) continuo foramine pervii[*](peruii D. peruit Gd1. perum E. perui//t D1. aperuit d2. perui//s D2. pervius v.), quem auleticon vocant. hic tibiis utilior, fistulis ille. est alius crassiore ligno et tenui foramine. hunc totum fungosa replet[*](replet v. -leet D2. -leeti D1. -leti GE. -leuit dS.) medulla. alius brevior, alius procerior[*](procerior et tenui fora- mine D2.), exilior crassiorque. fruticosissimus, qui vocatur donax, non nisi in aquaticis natus[*](natus D2dv. natis r.), quoniam et haec differentia est, multum praelata harundine quae in siccis proveniat[*](proueniat v. -nit d. praeueniat (pre- G) r.). suum genus sagittario calamo, ut diximus, sed Cretico longissimis internodiis, obsequiumque quo libeat [*](161) flecti calefacto. differentias faciunt et folia non multitudine tantum et longitudine,[*](tantum et longitudine ego e Theophr. om. ll. v. tantum P (non modo multitudine coni. J).) verum et colore. varia[*](uaria B e Theophr. ualida ll. v.) Laconicis

[*](Th. H. IV 11, 1. 2.) De Orchomenii[*](orchomenii Ev. orcomeni DG. comenti d.) lacus[*](lacus v. flacus DG. flaccus E. raciis d.) harundinetis accuratius dici cogit admiratio antiqua. characian vocabant crassiorem firmioremque , plocimon[*](plocimon U 283 e Theophr. plocian DGfEv. politian d. plotiam Bas.) vero subtiliorem, hanc in insulis fluvitantibus natam[*](natas dE.), illam[*](illam v. illas ll.) in ripis exspatiantis lacus.[*](ib. 8. 9, 3.) tertia est harundo tibialis calami, quem auleticon dicebant. nono hic anno nascebat.ur. nam et lacus incrementa[*](an incrermento.. spatium?) hoc temporis spatio servabat, prodigiosus, si quando amplitudinem biennio extendisset, quod notatum apud Chaeroniam infausto [*](dist. ego; lacunas indicaverunt J. U 283.) Atheniensium proelio[*](praelio D2v. om. r H.) est... aepe[*](Est aepe DG. et saepe dTEv. Est prope D.)... Lebadia[*](Lebadia D. lebaida (laeb- DG) ll. H. apud Lebadiam B.)... vocatur [*](notatur v. a. H.) influente Cephiso. cum igitur anno permansit inundatio , proficiunt in aucupatoriam[*](an aucupatoriae?) quoque amplitudinem. vocabantur[*](dist. U 284 coll. Theophr.) zeugitae, contra bombyciae maturius reciproco[*](an reci- proca (sc. inundatione)?); graciles, feminarum latiore folio atque candidiore, modica lanugine; at[*](at ego. aut ll. v.) omnino nulla spadonum nomine insignibus[*](insigni// D1. -gnis D2D.).

Harundinis Italiae usus ad vineas maxime. Cato seri eam iubet in umidis agris bipalio subacto prius solo, oculis dispositis intervallo ternorum pedum, simul et corrudae [*](cor- rudae ego. -dam ll. v.), unde asparagi[*](asparagi v. aspargi D2. -git D1G. aspergit r.) fiant, concordare amicitiam, salicis[*](salicis dv. sil- r. salices S. -cem Bas.) vero circa.

qua nulla aquaticarum utilior, licet populi vitibus placeant et Caecuba educent, licet alni[*](alni v. alnis D2dE. alny r.) saepibus [*](saepes v. a. G. epirus D2.) muniant contraque erumpentium amnium impetus riparum muro in tutela ruris excubent in aqua satae densius caesaeque[*](densius caesaeque U 285. caesaeque densius ll. v.) innumero herede prosint.

Salicis etiam[*](etiam ego. statim ll. v. autem U 285. an utilitatum?) plura genera. namque et in proceritatem magnam emittunt iugis vinearum perticas pariuntque [*](pariuntque dv. paritque r. pariterque D.) balteo corticis vincula, et aliae virgas sequacis[*](sequaces E.) ad vincturas[*](iuncturas Ev. a. G.) lentitiae[*](lentitiae v. laet- DG. let- r.), aliae[*](aliae v. -ias ll.S.) praetenues[*](praetenuae DG.) viminibus texendis spectabili subtilitate, rursus aliae firmiores corbibus ac plurimae agricolarum supellectili, candidiores ablato cortice lenique [*](lenique dH. leuique rv.) tractatu[*](tractatu D2dv. tractat ut D1G. -tatu ut E.) maioribus[*](maioribus (an am- plioribus?) ego. Melio///ribus E. molioribus DG. mollio- dT.v.S. uilio- G.) vasis, quam ut e[*](quam ut e v. quae (que dT) ut ne ll. quae sine Salm.) corio fiant eadem, atque[*](eadem, atque ego. eodem atque ll. v. atque eodem U 285.) etiam supinarum in delicias cathedrarum aptissimae. caedua[*](aptissimae caedua (-uas D1G) DGG. -ma ecce duas E. -ma haec eduas d.) salici fertilitas densiorque tonsura ex brevi pugno verius quam ramo, non, ut remur, in novissimis curanda arbore. nullius quippe tutior reditus est minorisve inpendi ant tempestatium securior.

[*](Cato 1, 7.) Tertium locum ei in aestimatione ruris Cato adtribuit prioremque quam olivetis quamque frumento aut pratis, nec quia desint alia vincula. siquidem et genistae et populi et ulmi et sanguinei frutices et betullae et harundo fissa et harundinum folia, ut in Liguria, et vitis ipsa recisisque aculeis rubi alligant et intorta corylus— mirumque contuso ligno alicui maiores ad vincula esse vires—, salici tamen praecipua dos.[*](Colum. IV 30, 4. Th. H. III 13, 7.) finditur Graeca rubens, candidior Amerina, sed paulo fragilior, ideo solido ligat nexu. in Asia tria genera observant: nigram utiliorem viminibus, candidam agricolarum usibus, tertiam, quae brevissima est, helicem vocant. apud nos quoque multi totidem generibus nomina inponunt, viminalem vocant eandemque purpuream, alteram nitelinam a colore[*](colore dv. cal- r.), quae sit tenuior[*](an est tenuior?), tertiam Gallicam, quae tenuissima.

Nec in fruticum nec in veprium cauliumve neque in herbarum aut alio ullo quam suo genere numerentur iure scirpi[*](scirpi v. -pis ll.) fragiles palustresque*, e quibus[*](e quibus ll. v. habent post tegetesque; transposui cum U 286.) *[et[*](et del. U ad v.a.D.)] tegulum tegetesque[*](stragulum tegetesque texuntur U.)*, detracto cortice candelae luminibus et funeribus serviunt. firmior quibusdam in locis eorum[*](eorum Dal. earum ll. v.) rigor. namque iis velificant non in Pado tantum nautici, verum et in mari piscator Africus praepostero more velum[*](ue- lum D2D. uela dEv. leua G.inD1ras.) intra malos suspendens, et mapalia sua Mauri tegunt, proximeque aestimanti[*](aestimanti dB. -ati rS.) hoc videantur[*](uideantur EB. -atur rv.) esse, quod[*](quo TB.) in interiore parte[*](inferiore parte Nili B.) mundi papyrum[*](papyrum. Sui S. -rum usui ll. -rum usu Brot. -ri sunt usu B.).

Sui, sed frutectosi generis sunt inter aquaticas et rubi atque sabuci, fungosi generis, aliter tamen quam ferulae, quippe plus ligni est[*](ligni est D2dS. -gnist D1G. -gnit E. -gni G.), utique sabuco, ex qua magis canoram[*](canoram v. -rum ll.) bucinam tubamque credit pastor ibi caesa[*](caesa C. -sae dv. cau- sae r.), ubi gallorum cantum frutex ille non exaudiat.[*](Diosc. IV 38. Th. H. III 13, 6.) rubi mora[*](mora D2dv. more r.) ferunt et alio genere similitudinem rosae quae[*](quae ego. cfr. XXIV 121. qui ll. v.) vocatur cynosbatos [*](cynosbatos v. cynusbatos D2E. -tus d. -tis r.). tertium genus Idaeum vocant Graeci a loco, teneri us[*](tenerius ego. teneriores D2. tenuiores r. cfr. XXIV 123 et Diosc. tenuior est v. tenerior est B. tenuius est C. tenerioribus D.) quam cetera minoribusque spinis[*](spinis dv. pinis DE. -nus G.) et minus aduncis. flos eius contra lippitudines inlinitur ex melle et igni sacro; contra stomachi quoque vitia bibitur ex aqua. sabuci acinos habent nigros atque parvos, umoris lenti, inficiendo maxime capillo[*](capillos D2D. sed cfr. XXIV 54.). qui et ipsi aqua decocti manduntur .

[*](Th. H. I 12, 2 (cf. ib. IX 1, 2).) Umor et corpori[*](corpori ego cfr. Theophr. (τῶν δένδρων αὐτῶν) et infra v. 6. cortici ll. v. del. P.) arborum est, qui sanguis earum intellegi debet, non idem omnibus: ficis lacteus[*](lacteus dv. acteus f. lactens rS.)— huic ad caseos figurandos coaguli vis—, cerasis cumminosus ,[*](dist. D. cfr. Theophr.) ulmis salivosus, lentus ac[*](ac D2dEv. e r.)[*](ac piris dv.a. D.) pinguis, malis, vitibus, piris aquosus. vivaciora quibus lentior. atque in totum corpori[*](corpori dHack. -re rv.) arborum, ut reliquorum animalium, cutis, sanguis, caro, nervi, venae, ossa, medullae.[*](Th. H. I 2, 4–6.) pro cute cortex. mirum , is in moro medicis sucum quaerentibus vere hora diei secunda lapide incisus[*](incisus dT. incussus rv.) manat, altius fractus siccus videtur. proximi plerisque adipes. hi vocantur a colore alburnum,[*](arbornum DG. -borum d.) mollis ac pessima pars ligni, etiam in robore facile[*](facile dEv. facre (-rae D2)r.) putrescens, teredini obnoxia, quare semper amputabitur . subest huic caro, carni[*](carni ego. cui ll. v.) ossa, id est materiae optimum. alternant fructus quibus siccius lignum, ut olea, magis quam quibus carnosum, ut cerasus. nec omnibus adipes carnesve largae, uti nec animalium acerrimis. neutrum habent buxus, cornus, olea, nec medullam minimumque etiam sanguinis, sicuti ossa non habent sorba, carnem sabuci—at[*](at ego. et ll. v. sed Dal.) plurimam[*](plurimam dv. -mas D1. -mae r.) ambae medullam—nec harundines maiore ex parte.

In quarundam arborum carnibus pulpae venaeque sunt. discrimen earum facile; venae latiores[*](letiores DGd.) candidioresque . pulpae[*](pulpe G. pulpa (puncto posito) D.) fissilibus insunt. ideo fit, ut aure ad caput trabis quamlibet praelongae admota ictus ab altero capite vel graphii[*](graphii G. grapi DG. graui r. grauis v.) sentiantur[*](sentiatur dv.a.S. sencientur DG.) penetrante rectis meatibus sono, unde deprehenditur, an torta sit materies nodisque concisa. quibus sunt tubera, sicut sunt[*](sic- ut sunt v. sic sunt ll. H. sicut S.) in came glandia,

larix femina[*](femina B e Theophr. -nam DdE. et fem- G.) habet quam Graeci vocant aegida mellei coloris. *hoc lignum[*](hoc lignum - uocant ll. v. habent post rimis (v. 19); transp. ego coll. Theophr.) proximum medullae est. in abiete lusson[*](lus- son Robertus Constant. e Theophr. (λοῦσσον). leuson ll.G. leu- con v.) Graeci vocant*. inventum pictorum tabellis inmortale nullisque fissile[*](fissile v. -lem dE. fyssyle D2. -lem r.) rimis. * cedri quoque durissima quae medullae proxima, ut in corpore ossa, deraso modo limo. et sabuci interiora mire firma traduntur, quidamque[*](qui- damque J. qui namque ll. v.) venabula ex ea praeferunt[*](faciunt praeferunt v. a.J.) omnibus, constat enim ex cute et ossibus.

[*](Th. H. V 1, 1.) Caedi tempestivum quae decorticentur et[*](et P e Theophr. ut ll. v.) teretes

[*](Cato 31, 2.) Cato hominum summus in omni usu de materiis haec adicit: Prelum ex sappino atra potissimum

[*](Th. H. V 1, 6. 9. 10. 11.) <1> Larici[*](larici v. -cis ll. S.) et magis abieti[*](abieti v. -tis ll.S.) succisis umor diu[*](diu dv. dio r.) defluit . haec[*](hae dv.cfr. XVII 5.) omnium arborum altissimae ac rectissimae. navium malis antemnisque propter levitatem praefertur abies. communia his pinoque[*](pino quoque D2. an commune et his et pino quoque?), ut quadripertitos venarum cursus bifidosve[*](bifidos- que Ev.a.D.) habeant vel omnino simplices. fabrorum[*](ad fabrorum B.)in[*](in coni. S. om. ll. v.) intestina opera medulla sectilis optima quadripertitis, .... materies[*](materiis D2Ev. a. G.) et[*](dist. ego et lac. indicavi e Theophr. h. pl. V 1, 10. exciderunt pessima bifidis.) mollior quam ceterae. intellectus in cortice protinus peritis.[*](Vitruv. II 9, 7.—Th. H. V 1, 11; IV 1, 4. Vitruv. II 9, 17.) abietis quae pars a terra fuit, enodis est. haec[*](hac dEv.a.G.) qua diximus ratione fluviata detoratur[*](de- toratur coni. D philol. XXXIp. 391 coll. Vitruvii II 9, 7eiecto torulo. decoratur ll. decorticatur v.) atque[*](186) ita sappinus vocatur, superior pars nodosa duriorque

[*](Th. H. V 2, 1. Vitruv. II 9, 13.)Est per se[*](se dTS.om. rv.) gentium quoque[*](quoque regiones v.a.S.) in his differentia. Alpibus [*](dist. U 289. an Galliae?) Appenninoque laudatissimae, in Gallia Iuribus ac monte Vosego[*](uosago E. Vogeso C.), in Corsica, Bithynia, Ponto, Macedonia. deterior Aenianica[*](Aenianica (vel Aeanica) B e Theophr. aeneatica (ene- G) ll. v. a. D.) et Arcadica, pessima Parnasia et Euboica[*](euboica D2G. eb- d. eubuica D1G. euboea Ev.), quoniam ramosae[*](ramosae D2dv. ramos ac r.) ibi et contortae putrescentesque facile. at cedrus[*](ac cedros DG.) in Creta, Africa, Syria laudatissima. cedri oleo peruncta materies nec tiniam nec cariem sentit.[*](Th. H. V 2, 3.4.) iunipero eadem virtus quae cedro. vasta haec in Hispania maximeque [*](an utique?) Vaccaeis[*](uaccaeis D2H. -ceis dT. -cae eis rv. -cae eius C.). medulla[*](medullae uis D2.) eius ubicumque solidior etiam quam cedris[*](cedris DGf. -rus rv. an cedri?). publicum omnium vitium vocant spiras, ubi convolvere se venae atque nodi. inveniuntur in quibusdam [*](in quibusdam dv. quib- r.), sicut in marmore, centra, id est duritia clavo[*](clauso DG.) similis, inimica serris. et quaedam forte accidunt[*](accidunt dv. acced- r.), ut[*](ut coni. Dal. in ll. v. iis D. del. C.) lapide comprehenso aut recepto[*](an ac recepto?) in corpus aut alterius arboris ramo. <2> Megaris diu stetit oleaster in foro, cui viri fortes adfixerant arma, quae cortice ambiente aetas longa occultaverat, fuitque arbor illa fatalis excidio urbis praemonitae[*](praemonitae v. -tas G. -ta D. -tis dS. post monita E.) oraculo[*](oraculo cum dv. -lum cum E, -lo D2. -lum r. -lorum cum S.), cum arbor arma peperisset, quod succisae accidit ocreis galeisque intus repertis. ferunt lapides ita inventos ad continendos partus esse remedio.