Ab urbe condita

fore, ut minus intentae in custodiam

ad hoc saxa erant et temere iacentia, ut fit in aspretis, et de industria etiam, quo locus tutior esset, ab oppidanis congesta.

ubi cum constituisset Romanos semitamque angustam et arduam erectam ex oppido in arcem ostendisset, “hoc quidem ascensu” inquit “vel tres armati quamlibet multitudinem arcuerint; vos et decem numero et,

quod plus est, Romani Romanorumque fortissimi viri estis; et locus pro vobis et nox erit, quae omnia ex incerto maiora territis ostentat. ego iam terrore omnia inplebo; vos arcem intenti tenete.” inde,

quanto maxime poterat cum tumultu, “ad arma!” et “pro vestram fidem, cives,” clamitans “arx ab hostibus capta est;

defendite.” haec incidens principum foribus, haec obviis, haec excurrentibus in publicum pavidis increpat.

acceptum ab uno pavorem plures per urbem ferunt. trepidi magistratus missis ad arcem exploratoribus cum tela et armatos tenere arcem multiplicato numero audirent, avertunt animos a spe recuperandae arcis;

fuga cuncta conplentur portaeque ab semisomnis ac maxima parte inermibus refringuntur, quarum per unam praesidium Romanum clamore excitatum inrumpit et concursantes per vias pavidos caedit.

iam Sora capta erat, cum consules prima luce advenere et, quos reliquos fortuna ex nocturna caede ac fuga fecerat, in deditionem accipiunt.

ex his ducentos viginti quinque, qui omnium consensu destinabantur et infandae colonorum caedis et defectionis auctores, vinctos Romam deducunt;

ceteram multitudinem incolumem praesidio inposito Sorae relinquunt. omnes, qui Romam deducti erant, virgis in foro caesi ac securi

consules ab Sora profecti in agros atque urbes Ausonum bellum intulerunt.

mota namque omnia adventu Samnitium, cum apud Lautulas dimicatum est, fuerant coniurationesque circa Campaniam passim factae;

nec Capua ipsa crimine caruit; quin Romam quoque et ad principum quosdam inquirendo ventum est. ceterum Ausonum gens proditione urbium, sicut Sora, in potestatem venit.

Ausona et Minturnae et Vescia urbes erant, ex quibus principes iuventutis duodecim numero in proditionem urbium suarum coniurati ad consules veniunt; docent suos iam —

pridem exoptantes Samnitium adventum, simul ad Lautulas pugnatum audierint, pro victis Romanos habuisse, iuventute, armis Samnitem iuvisse; fugatis inde Samnitibus incerta pace agere

nec claudentis portas Romanis, ne arcessant bellum, et obstinatos claudere, si exercitus admoveatur: in ea fluctuatione animorum opprimi incautos posse.

his auctoribus mota propius castra missique eodem tempore circa tria oppida milites, partim armati, qui occulti propinqua moenibus insiderent loca, partim togati tectis veste gladiis, qui sub lucem apertis portis urbes ingrederentur.

ab his simul custodes trucidari coepti, simul datum signum armatis, ut ex insidiis consurgerent. ita portae occupatae triaque oppida eadem hora eodemque consilio capta.

sed quia absentibus ducibus impetus est factus, nullus modus caedibus fuit; deletaque Ausonum gens vix certo defectionis crimine, perinde ac si internecivo bello certasset.