Ab urbe condita

movit patres conscriptos cum causa tum auctor nec ceteros solum sed tribunos etiam plebei, ut se in

magistratu inde se extemplo abdicaverunt traditique fetialibus cum ceteris Caudium ducendi.

hoc senatus consulto facto lux quaedam adfulsisse civitati visa est. Postumius in ore erat, eum laudibus ad caelum ferebant, devotioni P. Deci consulis, aliis claris facinoribus aequabant:

emersisse civitatem ex obnoxia pace illius consilio et opera; ipsum se cruciatibus et hostium irae offerre piaculaque pro populo Romano dare.

arma cuncti spectant et bellum: en umquam futurum, ut congredi armatis cum Samnite liceat?

civitate ira odioque ardente dilectus prope omnium voluntariorum fuit. rescriptae ex eodem milite novae legiones ductusque ad Caudium exercitus.

praegressi fetiales ubi ad portam venere, vestem detrahi pacis sponsoribus iubent, manus post tergum vinciri. cum apparitor verecundia maiestatis Postumi laxe vinciret, “quin tu” inquit “adducis lorum, ut iusta fiat deditio!”

ubi in coetum Samnitium et ad tribunal ventum Ponti est, A. Cornelius Arvina fetialis ita verba fecit:

“quandoque hisce homines iniussu populi Romani Quiritium foedus ictum iri spoponderunt atque ob rem noxam nocuerunt, ob rem, quo populus Romanus scelere inpio sit solutus, hosce homines vobis dedo.”

haec dicenti fetiali Postumius genu femur quanta maxime poterat vi perculit et clara voce ait se Samnitem civem esse, illum legatum fetialem a se contra ius gentium violatum: eo iustius bellum gesturos.

tum Pontius “nec ego istam deditionem accipiam” inquit, “nec Samnites ratam habebunt.

quin tu, Spuri Postumi, si deos esse censes, aut omnia inrita facis aut pacto stas?

Samniti populo omnes, quos in potestate habuit, aut pro iis pax debetur. sed quid ego te appello, qui te captum victori cum qua potes fide restituis? populum appello, quem si sponsionis ad furculas Caudinas factae paenitet, restituat

nemo quemquam deceperit; omnia pro infecto sint; recipiant arma, quae per pactionem tradiderunt; redeant in castra sua; quidquid pridie habuerunt, quam in conloquium est ventum, habeant: bellum et fortia consilia placeant, tum sponsio et pax repudietur.

ea fortuna, iis locis, quae ante pacis mentionem habuimus, geramus bellum, nec populus Romanus consulum sponsionem nec nos fidem populi Romani accusemus.

numquamne causa defiet, cur victi pacto non stetis? obsides Porsinnae dedistis: furto eos subduxistis; auro civitatem a Gallis redemistis: inter accipiendum aurum caesi sunt;

pacem nobiscum pepigistis, ut legiones vobis captas restitueremus: pacem inritam facitis. et semper aliquam fraudi speciem iuris inponitis.

non probat populus Romanus ignominiosa pace legiones servatas; pacem sibi habeat, legiones captas victori restituat: hoc fide, hoc foederibus, hoc fetialibus caerimoniis dignum erat.

ut quidem tu, quod petisti per pactionem, habeas, tot cives incolumes, ego pacem, quam hos tibi remittendo pactus sum, non habeam, hoc tu, A. Corneli, hoc vos, fetiales, iuris gentibus dicitis?