Ab urbe condita

Cumani Chalcide Euboica originem trahunt. classe, qua advecti ab domo fuerant, multum in ora maris eius, quod accolunt, potuere, primo in insulas Aenariam et Pithecusas egressi, deinde in continentem ausi sedes transferre.

haec civitas cum suis viribus Samnitium infidae adversus Romanos societati freta, sive pestilentiae, quae Romanam urbem adorta nuntiabatur, fidens multa hostilia adversus Romanos agrum Campanum Falernumque incolentes fecit.

L. Cornelio Lentulo Q. Publilio Philone iterum consulibus, fetialibus Palaepolim ad res repetendas missis, cum relatum esset a Graecis, gente lingua magis strenua quam factis, ferox responsum, ex auctoritate patrum populus Palaepolitanus bellum fieri iussit.

inter consules provinciis conparatis bello Graeci persequendi Publilio evenerunt;

Cornelius altero exercitu Samnitibus, si qua se moverent, oppositus. fama autem erat defectioni Campanorum inminentes adCapuam admoturos castra; ibi optumum visum Cornelio stativa habere.

ab utroque consule exiguam spem pacis

compertum sehabere dilectum indictum a magistratibus universumque Samnium erectum ac vicinos populos, Privernatem Fundanumque et Formianum, ambigue sollicitari.

ob haec cum legatos mitti placuisset prius ad Samnites, quam bellum fieret, responsum redditur ab Samnitibus ferox.

ultro incusabant iniurias Romanorum; neque eo neglegentius ea, quae ipsis obicerentur, purgabant: ullo publico consilio auxiliove iuvari Graecos;

nec Fundanum Formianumve a se sollicitatos; quippe minime paenitere se virium suarum, si bellum placeat.

ceterum non posse dissimulare aegre pati civitatem Samnitium, quod Fregellas ex Volscis captas dirutasque ab se restituerit Romanus populus coloniamque in Samnitium agro inposuerint, quam coloni eorum Fregellas appellent;

se contumeliam iniuriamque, ni sibi ab iis, qui fecerint, dematur, ipsos omni vi depulsuros esse.

cum Romanus legatus ad disceptandum eos ad communes socios atque amicos vocaret, “quid perplexe agimus?” inquit; “nostra certamina, Romani, non verba legatorum nec hominum quisquam disceptator, sed campus Campanus, in quo concurrendum est, et arma et communis Mars belli decernet.

proinde inter Capuam Suessulamque castra castris conferamus et, Samnis Romanusne imperio Italiam regat, decernamus.”