Ab urbe condita

revectus ad antesignanos legionum cum desiluisset ex equo, “nostrum” inquit “peditum illud, milites, est opus; agitedum, ut me

Vix haec dicta dederat, cum equites consulis iussu discurrunt in cornua legionibusque in mediam aciem aperiunt viam. primus omnium consul invadit hostem et, cum quo forte contulit gradum, obtruncat.

hoc spectaculo accensi dextra laevaque ante se quisque memorandum proelium cient; stant obnixi Samnites, quamquam plura accipiunt quam inferunt vulnera. aliquamdiu iam pugnatum erat,

atrox caedes circa signa Samnitium, fuga ab nulladum parte erat; adeo morte sola vinci destinaverant animis.

itaque Romani, et fluere iam lassitudine vires sentirent et diei multum superesse, accensi ira concitant se in hostem.

primum referri pedem atque inclinari rem in fugam apparuit; capi, occidi Samnis; nec superfuissent multi, ni nox victoriam magis quam proelium diremisset.

et Romani fatebantur numquam cum pertinaciore hoste conflictum, et Samnites, cum quaereretur, quaenam prima causa tam obstinatos movisset in fugam, oculos sibi Romanorum ardere visos aiebant vesanosque vultus et furentia ora; inde plus quam ex alia ulla re terroris ortum.

quem terrorem non pugnae solum eventu, sed nocturna profectione confessi sunt.

postero die vacuis hostium castris Romanus potitur, quo se omnis Campanorum gratulabunda effudit.

ceterum hoc gaudium magna prope clade in Samnio foedatum est. nam ab Saticula profectus Cornelius consul exercitum incaute in saltum cava valle pervium circaque insessum ab hoste induxit

nec prius, quam recipi tuto signa non poterant, capiti hostem vidit.

dum id morae Samnitibus est, quoad totum in vallem infimam demitteret agmen, P. Decius tribunus militum conspicit unum editum in