Ab urbe condita

si paeniteat, tutum receptum ad expertam clementiam fore; sin periurio gaudeant, dis magis iratis quam hostibus gesturos bellum.

haec dicta adeo nihil moverunt quemquam, ut legati prope violati sint, exercitusque in Algidum adversus Romanos missus.

quae ubi Romam sunt nuntiata, indignitas rei magis quam periculum consulem alterum ab urbe excivit. ita duo consulares exercitus ad hostem accessere acie instructa, ut confestim dimicarent.

sed cum forte haud multum diei superesset, unus ab statione hostium exclamat:

“ostentare hoc est, Romani, non gerere bellum. in noctem inminentem aciem instruitis; longiore luce ad id certamen, quod instat, nobis opus est. crastino die oriente sole redite in aciem; erit copia pugnandi; ne timete.”

his vocibus inritatus miles in diem posterum in castra reducitur longam venire noctem ratus, quae moram certamini faceret. tum quidem corpora cibo somnoque curant; ubi inluxit postero die, prior aliquanto constitit Romana acies; tandem et Aequi processere.

proelium fit utrimque vehemens, quod et Romanus ira odioque pugnabat, et Aequos conscientia contracti culpa periculi et desperatio futurae sibi postea fidei ultima audere et experiri cogebat.

non tamen sustinuere aciem Romanam Aequi; pulsique cum in fines suos se recepissent, nihilo ad pacem

et multas passim manus quam magnam molem unius exercitus rectius bella gerere.

relicto itaque castris praesidio egressi tanto cum tumultu invasere fines Romanos, ut ad urbem quoque terrorem pertulerint.

necopinata etiam res plus trepidationis fecit, quod nihil minus, quam ne victus ac prope in castris obsessus hostis memor populationis esset,

timeri poterat agrestesque pavidi incidentes portis non populationem nec praedonum parvas manus, sed omnia vano augentes timore exercitus et legiones adesse hostium et infesto agmine ruere ad urbem clamabant.

ab his proxumi audita incerta eoque vaniora ferre ad alios. cursus clamorque vocantium ad arma multum a pavore captae urbis abesse.

forte ab Algido Quinctius consul redierat Romam. id remedium timori fuit; tumultuque sedato victos timeri increpans hostes praesidia portis inposuit.

vocato dein senatu cum ex auctoritate patrum iustitio indicto profectus ad tutandos fines esset Q. Servilio praefecto urbis relicto, hostem in agris non invenit.