Ab urbe condita

dum haec ad Beneventum geruntur, Hannibal depopulatus agrum Neapolitanum ad Nolam castra movet.

quem ubi adventare consul sensit, Pomponio propraetore cum eo exercitu, qui super Suessulam in castris erat, accito ire obviam hosti parat nec moram dimicandi facere.

C. Claudium Neronem cum robore equitum silentio noctis per aversam maxime ab hoste portam emittit circumvectumque occulte subsequi sensim agmen hostium iubet et, cum coortum proelium videret, ab tergo se obicere.

id errore viarum an exiguitate temporis Nero exsequi non potuerit, incertum est.

absente eo cum proelium commissum esset superior quidem haud dubie Romanus erat; sed quia equites non adfuere in tempore, ratio compositae rei turbata est non ausus insequi cedentes Marcellus vincentibus suis signum receptui dedit.

plus tamen duo milia hostium eo die caesa traduntur, Romani minus quadringenti.

solis fere occasu Nero diem noctemque nequiquam fatigatis equis hominibusque ne viso quidem hoste rediens adeo graviter est ab consule increpitus, ut per eum stetisse diceret, quo minus accepta ad Cannas redderetur hosti clades.

postero die Romanus in aciem descendit, Poenus, tacita etiam confessione victus, castris se tenuit. tertio die silentio noctis omissa spe Nolae potiundae, rei numquam prospere temptatae, Tarentum ad certiorem spem proditionis proficiscitur.

nec minore animo res Romana domi militiae gerebatur.

censores vacui ab operum locandorum cura propter inopiam aerarii ad mores regendos animum adverterunt castigandaque vitia, quae, velut diutinis morbis aegra corpora ex sese gignunt, eo nata bello erant.

primum eos citaverunt, qui post Cannensem cladem deserendae Italiae consilia agitasse dicebantur. princeps eorum M. Caecilius Metellus quaestor tum forte erat.

iusso deinde eo ceterisque eius. dem noxae reis causam dicere, cum purgari nequissent, pronuntiarunt verba orationemque eos adversus publicam habuisse, quo coniuratio deserendae Italiae causa fieret.

secundum eos citati nimis callidi exsolvendi iuris iurandi interpretes, qui captivorum ex itinere regressi clam in castra Hannibalis solutum, quod iuraverunt redituros, rebantur.

his superioribusque illis equi adempti, qui publicum equom habebant, tribuque moti aerarii omnes facti.

neque senatu modo aut equestri ordine regendo cura se censorum tenuit; nomina omnium ex iuniorum tabulis excerpserunt, qui quadriennio non militassent, quibus neque vocatio iusta militiae neque morbus causa fuisset.

et ea supra duo milia nominum in aerarios relata tribuque omnes moti;

additumque tam truci censoriae notae triste senatus consultum, ut ei omnes, quos censores notassent, pedibus mererent mitterenturque in Siciliam ad Cannensis exercitus reliquias, cui militum generi non prius, quam pulsus Italia hostis esset, finitum stipendiorum tempus erat.

cum censores ob inopiam aerarii se iam locationibus abstinerent aedium sacrarum tuendarum curuliumque equorum praebendorum ac similium his rerum, convenere ad eos frequentes,

qui hastae huius adsueverant, hortatique censores sunt, ut omnia per — : inde agerent locarent, ac si pecunia in aerario esset: neminem nisi bello confecto pecuniam ab aerario petiturum esse.