Ab urbe condita

superesse paucos aut fuga passim per Etruriam sparsos aut captos ab hoste.

quot casus exercitus ruerant, tot in curas abstracti animi eorum erant, quorum propinqui sub C. Flaminio consule neruerant, ignorantium, quae cuiusque suorum fortuna esset; nec quisquam satis certum habet, quid aut speret aut timeat.

postero ac deinceps aliquot diebus ad portas maior prope mulierum quam virorum multitudo stetit aut suorum aliquem aut nuntios de iis opperiens, circumfundebanturque obviis sciscitantes neque avelli, utique ab notis, priusquam ordine omnia inquisissent, poterant.

inde varios vultus digredientium ab nuntiis cerneres, ut cuique laeta aut tristia nuntiabantur, gratulantisque aut consolantis redeuntibus domos circumfusos. feminarum praecipue et gaudia insignia erant et luctus.

unam in ipsa porta sospiti filio repente oblatam in eius expirasse ferunt; alteram, cui mors fili falso nuntiata erat, maestam sedentem domi ad primum conspectum redeuntis gaudio nimio exanimatam.

senatum praetores per dies aliquot ab orto usque ad occidentem solem in curia retinent consultantes, quonam duce aut quibus copiis resisti victoribus Poenis posset.

priusquam satis certa consilia essent, repens alia nuntiatur clades, quattuor milia equitum cum C. Centenio propraetore missa ad collegam ab Servilio consule in Umbria, quo post pugnam ad Trasumennum auditam averterant iter, ab Hannibale circumventa. eius rei fama varie homines affecit:

pars occupatis maiore aegritudine animis levem ex comparatione priorum ducere recentem equitum iacturam;

pars non id, quod acciderat, per se aestimare, sed, ut in affecto corpore quamvis levis causa magis quam in valido

ita tum aegrae et adfectae civitati quodcumque adversi incideret, non rerum magnitudine sed viribus extenuatis, quae nihil, quod pati possent, aestimandum esse.

itaque ad iam diu neque desideratum nec adhibitum, dicendum, civitas confugit. et quia et consul aberat a quo uno dici posse videbatur, nec per armis Punicis Italiam facile erat aut nuntium litteras mitti nec dictatorem populo creare poterat,

quod numquam ante eam diem factum erat, dictatorem populus creavit Q. Fabium Maximum et equitum M. Minucium Rufum;

iisque negotium abi senatu datum, ut muros turresque urbis firmarent et praesidia disponerent, quibus locis videretur, pontesque rescinderent fluminum: pro urbe ac penatibus dimicandum esse, quando Italiam tueri nequissent.

Hannibal recto itinere per Umbriam usque ad Spoletium venit.

inde cum perpopulato agro oppugnare adortus esset, cum magna caede suorum repulsus, coniectans ex unius coloniae prospere temptatae viribus, quanta moles Romanae urbis esset, in agrum Picenum avertit iter non copia solum omnis.

generis frugum abundantem sed refertum praeda, quam effuse avidi atque egentes rapiebant.

ibi per dies aliquot stativa habita, refectusque miles hibernis itineribus ac palustri via proelioque magis ad eventum secundo quam levi aut facili adfectus.

ubi satis quietis datum praeda ac populationibus magis quam otio aut requie gaudentibus, profectus Praetutianum Hadrianumque agrum, Marsos inde Marrucinosque et Paelignos devastat circaque Arpos et Luceriam proximam Apuliae regionem.

Cn. Servilius consul levibus proeliis cum Gallis factis et uno oppido ignobili expugnato postquam de collegae exercitusque caede audivit, iam moenibus patriae metuens, ne abesset in discrimine extremo, ad urbem iter intendit.

Q. Fabius Maximus dictator iterum quo die magistratum