Res Rustica

Itaque non solum ea ratio est probandi arietis, si vellere candido vestitur, sed etiam si palatum atque lingua concolor lanae est. Nam cum hae corporis partes nigrae aut maculosae sunt, pulla vel etiam [*](hirtus Ald.: ortos SAR. ) [*](fuerint SAa: fuerunt c. ) [*](reddi sed S2: reddis et S1: reddisset Ac. ) [*](vel tuendo add. Lundström: om. SAR. ) [*]( nisi S: om. AR. )

Una eademque ratio est in crythraeis et nigris arietibus, quorum similiter, ut iam dixi, neutra pars esse debet discolor lanae, multoque minus ipsa universitas tergoris maculis variet. Ideo nisi lanatas oves emi non oportet, quo melius unitas coloris appareat: quae nisi praecipua est in arietibus, paternae notae plerumque natis inhaerent.[*]()

Habitus autem maxime probatur, cum est altus atque procerus, ventre promisso atque lanato, cauda longissima, densique velleris, fronte lata, testibus amplis, intortis cornibus: non quia magis hic sit utilis, (nam est melior mutilus aries) sed quia [*]()minime nocent intorta potius, quam surrecta et patula cornua. Quibusdam [*]()tamen regionibus, ubi caeli status uvidus ventosusque est, capros et arietes optaverimus vel amplissimis cornibus, quod ea porrecta [*]()altaque [*]()maximam partem capitis a tempestate defendant.[*]()

Itaque si plerumque [*]()est atrocior hiems,[*]()hoc genus eligemus: si clementior, mutilum probabimus marem: quoniam est illud incommodum in cornuto, [*](numeris ed. pr.: numeri SAac. ) [*](ipse S: ipsa Aac. ) [*](nasccntium SAac. ) [*](inheret SAac. ) [*](quia S: qui Ac. ) [*](quibusdam S: quibus Aac. ) [*](profecto SAac. ) [*](altoque SAac. ) [*](defendant ed. pr.: defendat SAac. ) [*](plerum SAa. ) [*](hiems a, ed. pr.: hiemis SA. )

gregem, nisi cum est fatigatus libidine. Mutilus autem, cum se tanquam exarmatum intelligat, nec ad rixam promptus est, et in venere mitior. Itaque capri vel arietis [*]()petulci saevitiam pastores hac astutia repellunt. Mensurae pedalis robustam tabulam configunt aculeis, et adversam fronti cornibus religant. Ea res ferum prohibet [*]()a rixa, quoniam stimulatum suo ictu ipsum se sauciat.

Epicharmus autem Syracusanus, qui pecudum medicinas diligentissime conscripsit, affirmat pugnacem arietem mitigari terebra secundum auriculas foratis cornibus, qua curvantur in flexum. Eius quadrupedis aetas ad progenerandum optima est trima: nec tamen inhabilis usque in annos octo. Femina post bimatum maritari debet, iuvenisque habetur quinquennis:

fatiscit post annum septimum. Igitur, ut dixi, mercaberis [*]()oves intonsas.: [*]()variam et canam [*]()improbabis, quod sit incerti coloris. Maiorem trima dente [*]()minacem sterilem repudiabis. Eliges bimam vasti corporis, cervice [*]()prolixi villi, nec asperi, [*](naturali telo S: naturate loco A. ) [*](inire ac: ini SA. ) [*]( arietis a: arietes SA. ) [*](prohibet o: prohibita SA. ) [*](mercaberis ed. pr.: mercaveris S: mercaris Aac. ) [*](intonsas S: intonsis Aac. ) [*](calvamque Richter: et canam prior. edd. ) [*](trima dente ed. pr.: trime dentem SAac. ) [*](cervi et SAac. a See note on Book I. 1. 8. )

Atque haec fere communia sunt in comparandis ovibus. Illa etiam tuendis: humilia facere stabula, sed in longitudinem potius quam in latitudinem porrecta,[*]()ut simul et hieme calida sint, nec angustiae fetus oblidant.[*]()Ea poni debent contra medium diem: namque id pecus, quamvis ex omnibus animalibus sit [*]()vestitissimum, frigoris tamen impatientissimum est, nec minus aestivi vaporis. Itaque cohors clausa sublimi macerie praeponi vestibulo debet, ut sit in eam tutus exitus aestuanti;[*]()deturque opera, ne quis humor consistat, ut semper quam aridissimis filicibus [*]()vel culmis stabula constrata sint, quo purius [*]()et mollius incubent foetae, sintque illa [*]()mundissima, neque earum valetudo, ' quae praecipue custodienda est, infestetur uligine.

Omnia autem pecudi larga praebenda sunt alimenta. Nam vel exiguus numerus, cum pabulo satiatur, plus domino reddit, quam maximus grex, si senserit penuriam. Sequeris autem novalia non solum herbida, sed quae plerumque vidua sunt spinis; utamur [*]()enim saepius auctoritate divini carminis: Si tibi lanitium curae est, primum aspera silva Lappaeque tribulique absint; [*](porrectã S: profectam A. ) [*](obligant SAac. ) [*](sit S: om. AB. ) [*](aestuanti Richter: aestivandi prior. edd. ) [*](filicibus Se: felicibus Aa. ) [*](plurius SAR. ) [*](sint quala Gesner: sint quola SAac. ) [*](utamur ac: utantur c: utam S1A: utar S2. )

quoniam ea res, ut ait idem, scabras oves reddit, cum tonsis illotus [*]()adhaesit Sudor, et hirsuti secuerunt corpora vepres: tum etiam quotidie minuitur lanae fructus,[*]()quae quanto prolixior in pecore concrescit, tanto magis obnoxia[*]()est rubis, quibus velut hamis inuncata pascentium tergoribus avellitur. Molle vero pecus etiam velamen, quo protegitur, amittit,[*]()atque id non parvo sumptu reparatur.

Inter auctores fere constat, primum esse admissurae tempus vernum Parilibus,[*]()si sit ovis matura,[*]()sin vero [*]()feta, circa Iulium mensem. Prius tamen haud dubie probabilius,[*]()ut messem vindemia,[*]()fructum deinde vineaticum fetura pecoris excipiat, et totius autumni pabulo satiatus agnus ante maestitiam frigorum atque hiemis ieiunium confirmetur. Nam melior est autumnalis verno, sicut ait verissime Celsus; quia [*]()magis ad rem pertinet, ut ante aestivum quam hibernum solstitium convalescat: solusque ex omnibus bruma commode nascitur.

Ac si res exigit, ut plurimi mares progenerandi sint, Aristoteles vir callidissimus rerum naturae praecipit [*](inlutus S1A: inlotus .S2. ) [*](fructus S: om. Aac. ) [*](obnoxia S: obnoxium Aac. ) [*](admittit SAc: amittit a. ) [*](Parilibus S: paribus Aac. ) [*](matura S: mature Aac. ) [*](sin vero ed. pr.: sincera SAac. ) [*](probabilis SAac. ) [*](mensem vindemiam SAa: messem vindemiam c. ) [*](quia S: qui Aac. )

Post feturam deinde longinquae regionis opilio villicus fere omnem sobolem pastioni [*]()reservat; suburbanae, teneros agnos, dum adhuc herbae sunt expertes, lanio tradit, quoniam et parvo sumptu devehuntur, et iis submotis, fructus lactis ex matribus non minor [*]()percipitur. Submitti tamen etiam in vicinia urbis quintum quemque [*]()oportebit. Nam vernaculum pecus peregrino longe est utilius:

nec committi debet, ut [*]()totus grex effetus [*]()senectute dominum destituat: cum praesertim boni pastoris vel prima cura sit annis omnibus in demortuarum vitiosarumque ovium locum totidem vel etiam plura capita substituere: quoniam saepe frigorum atque hiemis saevitia pastorem decipit, et eas oves [*]()interimit, quas ille tempore autumni ratus adhuc esse [*]()

tolerabiles, non submoverat. Quo magis etiam propter hos casus, nisi quae validissima [*]()non [*]()com- [*](et SAac. ) [*](ratione a: -em SA. ) [*](pastioni S: -e Aac. ) [*](minor ac: mino A: om. S. ) [*](quicumq; A. ) [*](ut S: om. Aac. ) [*](effectus Aac: effectu S. ) [*](eas oves Ald.: exe ovis S: ex eo vix Aac. ) [*](esse iS2: essem S1A. ) [*](validissimo SAac. ) [*](non Sa: anon A: anno c. )

refert. Nam vel sterile vel imbecillum est. Partus vero incientis [*]()pecoris non secus quam obstetricum more custodiri debet. Neque enim aliter hoc animal quam muliebris sexus enititur, saepiusque etiam, quando [*]()est omnis rationis ignarum, laborat in partu. Quare veterinariae medicinae prudens esse debet pecoris magister, ut, si res exigat, vel integrum conceptum, cum transversus haeret locis genitalibus, extrahat, vel ferro divisum citra matris perniciem partibus educat,[*]()quod Graeci vocant ἐμβρουλκῖαν.

Agnus autem, cum est editus, erigi debet, atque uberibus admoveri, tum [*]()etiam eius diductum [*]()os pressis humectare papillis, ut condiscat maternum trahere alimentum. Sed prius quam hoc fiat, exiguum lactis emulgendum [*]()est, quod pastores colostrum vocant: ea nisi aliquatenus emittitur, nocet agno qui primo biduo [*]()quo natus est, cum matre claudatur, ut et ea partum suum foveat, et ille matrem agnoscere condiscat.

Mox deinde quamdiu non lascivit, obscuro et calido septo [*]()custodiatur; postea [*](senium S2: se nimiũ S1Ac. ) [*](incientis Ursinus: incipientis codd. ) [*](quando Richter: quanto prior, edd. ) [*](educat S: ducat Aa: duca c. ) [*](tum S: cum Aac. ) [*](diductum S: deAac. ) [*](emulgendus SAac. ) [*](primo biduo Heinsius; moviduo S1Ac. ) [*](septo Sa: septe Ac. )

Satisque [*]()est mane prius quam grex procedat in pascua; deinde etiam crepusculo redeuntibus saturis ovibus admiscere agnos. Qui cum firmi esse coeperint,[*]()pascendi sunt intra stabulum cytiso, vel medica,[*]()tum etiam furfuribus, aut, si permittat annona, farina hordei vel ervi: deinde, ubi convalucrint, circa meridiem pratis aut novalibus [*]()villae continuis matres admovendae sunt, et septo emittendi agni, ut condiscant [*]()foris pasci.

De genere pabuli iam et ante diximus, et nunc eorum, quae omissa sunt, meminerimus, iucundis-simas herbas esse, quae aratro proscissis arvis nascantur; deinde quae pratis uligine carentibus; palustres silvestresque minime idoneas haberi. Nec tamen ulla sunt tam blanda pabula, aut[*]()etiam pascua, quorum gratia [*]()non exolescat usu continuo, nisi pecudum fastidio pastor occurrerit praebito sale, quod velut [*]()aquae ac pabuli condimentum per aestatem canalibus ligneis impositum, cum e pastu redierint oves, lambunt, atque eo sapore cupidinem bibendi pascendique concipiunt.