Res Rustica

Catulos sex mensibus primis, dum corroborentur,[*]()emitti non oportet, nisi ad matrem lusus ae lasciviae causa. Postea catenis per diem [*](debeat quare status om. SA. ) [*](celeritate bestiam R: celeriteratem bestii A1: celeriter autẽ bestii S. ) [*](consectandi ceteri R: consectam dicere SA. ) [*](sustineat SA. ) [*]( est R: et SA. ) [*](fervens R: nam ferventi S: non aferventi A. ) [*](veteres SA. ) [*](nec om. SA. ) [*](corroboretur SA. )

Nominibus autem non longissimis appellandi sunt, quo celerius quisque vocatus exaudiat: nec tamen brevioribus quam quae duabus syllabis enuntientur, sicuti Graecum est σκύλαξ, Latinum ferox, Graecum λάκων, Latinum celer: vel femina, ut sunt Graeca σπουδή, ἀλκή, ῤώμη: Latina, lupa, cerva, tigris.

Catulorum caudas post diem quadragesimum, quam sint editi, sic castrare [*]()conveniet. Nervus est, qui per articulos spinae prorepit usque ad ultimam partem caudae: is mordicus [*]()comprehensus [*]()et ali quatenus eductus abrumpitur: quo facto neque in longitudinem cauda foedum capit incrementum, et, ut plurimi pastores affirmant, rabies arcetur letifer morbus huic generi.

Fere autem per aestatem sic muscis aures canum exulcerantur, saepe ut totas amittant: quod ne fiat, amaris nucibus contritis finiendae sunt. Quod si ulceribus iam praeoccupatae fuerint, coctam picem liquidam suillae adipi mixtam 9 vulneribus [*](generosa SA. ) [*](agat S A1. ) [*](et fata SA. ) [*](catulus SA. ) [*](fiat SAR. ) [*](siccatrare S1A1. ) [*](modice SAR. ) [*](comprehensus R: compressus SA. ) [*](mixtam add. Aldus. a Xenophon, Cyneg., VII. 5, gives a list of some fifty names of dogs. They all are words of two syllables. )

ne, ut et ante praedixeram, faciant [*]()ulcera.[*]()Pulicosae cani remedia sunt sive cyminum tritum pari pondere cum veratro, aquaque mixtum et inlitum; seu cucumeris anguinei[*]()succus: vel si haec non sunt, vetus amurca per totum corpus infusa. Si scabies infestabit, gypsi et sesami tantundem contento, et cum pice liquida permisceto, vitiosamque partem linito: quod medicamentum putatur etiam hominibus esse conveniens. Eadem pestis si fuerit vehementior, cedrino[*]()liquore aboletur. Reliqua vitia sicut in ceteris animalibus praecepimus, curanda erunt.

Hactenus de minore pecore. Mox de villaticis pastionibus, quae continent volucrum pisciumque et silvestrium quadrupedum curam, sequenti volumine praecipiemus. [*](edem S: eadem AR. ) [*](faciant R: faciunt SA. ) [*](ulcera S: 'ultra A: vulnera R. ) [*](anguinei R: sanguinei SA. ) [*](vehementior cedrino R: cedrino vehementer SA. )

Quae fere consummabant, Publi Silvine, ruris experiendi 1 scientiam, quaeque pecuariae negotiationis exigebat ratio, septem memoravimus libris. Hic nunc sequentis numeri titulum possidebit: nec 2 quia proximam propriamque rustici curam desiderent ea, quae dicturi sumus, sed quia non alio loco, quam in agris aut villis debeant administrari, et tamen agrestibus magis, quam urbanis prosint.

Quippe villaticae pastiones, sicut pecuariae, non minimam colono stipem conferunt, cum et avium stercore macerrimis vineis et omni surculo atque arvo medeantur; et eisdem familiarem focum [*]()mensam-que pretiosis [*]()dapibus opulentent; [*]()postremo venditorum animalium pretio villae reditum augeant. Quare [*]()de hoc quoque genere pastionis dicendum censui.

Est autem id fere [*]()vel in villa, vel circa villam. In villa est, quod appellant Graeci ὀρνιθῶνασ καὶ περιστερεῶνασ; atque etiam eum datur liquoris [*]()facultas ἰχθυοστροφεῖα sedula cura exercentur. Ea [*](experiendi SA: exercendis experiendique a: et exercendique c. ) [*](nec om. SA. ) [*](focum Aac: locum S. ) [*](pretiosis Sac: pretioribus A. ) [*](opulentent A: -ant c: -et S: -em a. ) [*](quare ac: que SA. ) [*](fere Sac: ferre A. ) [*](liquoris Aac: litoris S. )

Rursus circa villam ponuntur μελισσῶνεσ καὶ χηνοτροφεῖα, quin etiam λαγοτροφεῖα studiose administrantur, quae nos similiter appellamus apum cubilia, apiaria, vel nantium volucrum, quae stagnis piscinisque laetantur, aviaria, vel etiam pecudum silvestrium, quae nemoribus clausis custodiuntur, vivaria.

Prius igitur de his praecipiam, quae intra saepta villae pascuntur.1 Ac de aliis quidem forsitan ambigatur,2 an sint agrestibus possidenda: gallinarum vero plerumque agricolae cura solennis est. Earum genera sunt vel cohortalium,3 vel rusticarum vel Africanarum.

Cohortalis est avis, quae vulgo per omnes fere villas conspicitur: rustica, quae non dissimilis villaticae per aucupem decipitur, eaque plurima est in insula, quam nautae in Ligustico mari sitam producto nomine alitis Gallinariam vocitaverunt: Africana est, quam plerique Numidicam dicunt, Meleagridi similis, nisi quod rutilam galeam et cristam capite[*]()gerit, quae utraque sunt in Meleagride caerulea.

Sed ex his tribus generibus cohortales feminae proprie appellantur gallinae, mares autem galli, semimares capi, qui hoc nomine [*](post pascuntur add. quod sint genera gallinarum ac. ) [*](ambigatur c: ambigantur SAa. ) [*](cohortalium A; chortalium S. ) [*](capite om. S. a Variously identified as hazel-hen, heath-hen, field-hen and red-legged partridge. b This island is still called by this name and lies off Albengo, three miles E. of Alassio on the Italian Riviera. c Probably the guinea-fowl. )

Huius igitur villatici generis non spernendus est reditus, si adhibeatur educandi scientia, quam plerique Graecorum et praecipue celebravere Deliaci. Sed et hi, quoniam procera corpora et animos [*]()ad proelia pertinaces requirebant, praecipue Tanagri-cum genus et Rhodium probabant, nec minus Chalcidicum [*]()et Medicum, quod ab imperito vulgo litera mutata Melicum appellatur.

Nobis nostrum vernaculum maxime placet: omisso tamen illo studio Graecorum, qui ferocissimum quemque alitem certaminibus et pugnae praeparabant. Nos enim censemus instituere vectigal industrii patrisfamilias, non rixosarum [*]()avium lanistae, cuius plerumque totum patrimonium, pignus aleae, victor gallinaceus pyctes abstulit.

Igitur cui placebit sequi nostra praecepta, consideret oportet primum quam multas, et cuiusmodi parare debeat matrices, deinde qualiter eas tutari[*]()et pascere; mox quibus anni temporibus earum partus excipere; tum demum ut incubent et excludant efficere; postremo ut commode pulli educentur [*](animos ac: animos-a (a erasa) A: animosa S. ) [*](calehidicum Sc: ealcidicum Aa. ) [*](rixiosarum Sa. ) [*](tutari SAc: tueri a. a From Tanagra in Boeotia. b From Chalcis in the island of Euboea. c I.e. Persian. )

Parandi autem modus est ducentorum capitum, quae pastoris unius curam dispendant1: dum tamen anus sedula vel puer adhibeatur custos vagantium, ne obsidiis hominum, aut insidiatorum [*]()animalium diripiantur. Mercari porro nisi fecundissimas aves non expedit. Eae sint rubicundae vel infuscae [*]()plumae, nigrisque pinnis 4: ac si fieri poterit, omnes huius, et ab hoc proximi coloris eligantur. Sin aliter, vitentur [*]()albae; quae fere cum sint molles ac minus vivaces, tum ne fecundae quidem facile reperiuntur:[*]()atque etiam conspicuae propter insigne candoris ab accipitribus et aquilis saepius abripiuntur.

Sint ergo matrices robii coloris [*]()quadratae, pectorosae, magnis capitibus, rectis rutilisque cristulis,[*]()albis auribus, et sub hac specie quam amplissimae, nec paribus ungulis:[*]()generosissimaeque [*]()creduntur, quae quinos habent digitos, sed ita ne cruribus emineant transversa calcaria. Nam quae hoc virile gerit insigne, contumax ad concubitum dedignatur [*]()admittere marem, raroque fecunda, etiam cum incubat, calcis aculeis ova perfringit. [*](dispendeat c: distendant SAa. ) [*](insidiatorum SA: insidiosorum ac. ) [*](infuscae SAc: fuscae a. ) [*](pinnis SAc: pennis a. ) [*](vitentur a: evitentur c: viterbitentur SA. ) [*](reperiantur codd. ) [*](robii coloris S: robusta coloris A: probi coloris ac. ) [*](rectis rutulisque cristulis c: rectis rutilis SA: rectilis (rectis a2) rutulisque cristulis a1. ) [*](ungulis ac: unguibus SA. ) [*](generosissimeque ac: generosis eque S: generosis seque ) [*]( dedignatur Sac: dedignatam A )

Gallinaceos mares nisi salacissimos habere non expedit. Atque in his quoque sicut in feminis, idem color, idemque numerus unguium, status altior quaeritur: sublimes, sanguineaeque, nec obliquae cristae: ravidi,[*]()vel nigrantes oculi: brevia et adunca rostra: maximae candidissimaeque aures: paleae [*]()ex rutilo albicantes, quae velut incanae barbae dependent: iubae [*]()deinde variae, vel ex auro flavae, per colla cervicesque in humeros diffusae:

tum lata et musculosa pectora, lacertosaeque similes bracchiis alae, tum procerissimae caudae, duplici ordine, singulis utrinque prominentibus pinnis inflexae: quinetiam vasta femina [*]()et frequenter horrentibus plumis hirta: robusta crura, nec longa, sed infestis velut sudibus nocenter armata.