Res Rustica

De armentis ceterisque pecudibus et magistris, per quos quadrupedum greges humana solertia 6 domi forisque curantur atque observantur, nisi fallor, satis accurate disserui. Nunc ut exordio priore sum [*](in om. SAR. ) [*](reseratam S: resecatam Aac. ) [*](regionem SA. ) [*](pecudibus R: om. SA. ) [*](consummant a: consumat SAc. ) [*](solertia R: sollerti SA1. a I.e. one testicle. b I.e. which may suggest superstitious fancies to his mind. )

Namque unum genus adversus hominum [*]()insidias eligitur, et id villam quaeque iuncta sunt villae custodit. At alterum [*]()propcllendis iniuriis hominum ac ferarum; et id observat domi stabulum, foris pecora pascentia. Tertium venandi gratia comparatur; idque non solum nihil agricolam iuvat, sed et avocat desidemque ab opere suo reddit.

De villatico [*]()igitur et pastorali dicendum est: nam venaticus nihil pertinet ad nostram professionem. Villae custos eligendus est amplissimi corporis, vasti latratus canorique, ut prius auditu maleficum, deinde etiam conspectu terreat, et tamen nonnunquam ne visus quidem horribili fremitu suo fuget insidiantem. Sit autem coloris unius; isque magis eligatur albus [*](post hominum add. et ferarum R. ) [*](laterum S1A1. ) [*](villatigo S: vit latigo A1. )

Villaticus, qui hominum maleficiis opponitur, sive luce clara fur advenit,[*]()terribilior niger conspicitur: sive noctu,[*]()ne conspicitur quidem propter umbrae similitudinem, quamobrem tectus tenebris canis tutiorem accessum habet ad insidiantem. Probatur quadratus potius quam longus aut brevis, capite tam magno, ut corporis videatur pars maxima, deiectis et propendentibus auribus, nigris vel glaucis oculis acri lumine radiantibus, amplo villosoque pectore, latis armis, cruribus crassis et hirtis, cauda brevi, vestigiorum articulis [*]()et unguibus amplissimis, qui Graece δράκεσ appellantur. Hic erit villatici canis status praecipue laudandus.

Mores autem neque mitissimi, neque rursus truces atque crudeles; quod illi furem quoque adulantur, hi etiam domesticos invadunt. Satis est severos esse nec blandos, ut non-nunquam etiam conservos iratius intueantur, semper excandescant in exteros. Maxime autem debent in custodia vigilantes conspici, nec erronei,[*]()sed assidui [*](vestio S: bestico A1. ) [*](advenit S: -erit AR. ) [*](noctu ne S: nocte ne A: nocte nec ac. ) [*](auriculis SA. ) [*](errore ne S1: errore A: erronei a: arronei c. )

Haec idcirco memoranda credidi, quia non natura tantum, sed etiam disciplina [*]()mores facit, ut et cum emendi potestas fuerit, eiusmodi probemus, et cum educabimus domi natos, talibus institutis [*]()formemus.

Nec multum refert an [*]()villatici corporibus graves et parum veloces sint: plus enim cominus et in gradu, quam eminus et in spatioso cursu facere debent. Nam semper circa septa et intra aedificium consistere, immo ne longius quidem recedere debent, satisque pulchre funguntur officio, si et advenientem sagaciter odorantur,[*]()et latratu conterrent, nec patiuntur propius [*]()accedere,[*]()vel constantius appropinquantem violenter invadunt. Primum est enim non adtentari, secundum est lacessitum fortiter et perseveranter vindicari. Atque haec de domesticis custodibus; illa de pastoralibus.[*]()

Pecuarius canis neque tam strigosus aut pernix debet esse, quam qui damas cervosque et velocissima sectatur animalia, nec tam obesus aut gravis, quam villae horreique custos: sed et robustus nihilominus,

et aliquatenus promptus ac strenuus, quoniam et ad rixam et ad pugnam, nec minus[*]()ad cursum comparatur, cum et lupi [*]()repellere insidias, et raptorem [*](temeri SA. ) [*](nam illi nisi ac: quam inlinisi SA. ) [*](disciplina SA. ) [*](institutis S: -i A. ) [*](refert an R: refertam an A2: refertam SA1. ) [*](adoriantur a: odorantur c: oderantur SA1. ) [*](proprius SAac. ) [*](accidere SA1. ) [*](pastoribus SAa: pastoralibus c. ) [*](tamen SA. ) [*](rupi SA. )

Cibaria fere eadem sunt utrique generi praebenda. Nam si tam laxa rura sunt, ut sustineant [*]()pecorum greges, omnes sine discrimine canes hordeacea farina cum sero commode pascit. Sin autem surculo consitus ager sine pascuo est,[*]()farreo vel triticeo pane satiandi sunt, admixto tamen liquore coctae fabae, sed tepido: nam fervens [*]()rabiem creat.

Huic quadrupedi neque feminae neque mari nisi post annum' permittenda venus est: quae si teneris conceditur, carpit et corpus et vires [*]()animosque degenerat. Primus effetae partus amovendus est, quoniam tiruncula nec recte nutrit, et educatio totius habitus aufert incrementum. Mares iuveniliter usque in annos decem progenerant: post id tempus ineundis feminis non videntur habiles, quoniam seniorum pigra soboles existit. Feminae concipiunt usque in annos novem, nec [*]()sunt utiles post decimum.

Catulos sex mensibus primis, dum corroborentur,[*]()emitti non oportet, nisi ad matrem lusus ae lasciviae causa. Postea catenis per diem [*](debeat quare status om. SA. ) [*](celeritate bestiam R: celeriteratem bestii A1: celeriter autẽ bestii S. ) [*](consectandi ceteri R: consectam dicere SA. ) [*](sustineat SA. ) [*]( est R: et SA. ) [*](fervens R: nam ferventi S: non aferventi A. ) [*](veteres SA. ) [*](nec om. SA. ) [*](corroboretur SA. )

Nominibus autem non longissimis appellandi sunt, quo celerius quisque vocatus exaudiat: nec tamen brevioribus quam quae duabus syllabis enuntientur, sicuti Graecum est σκύλαξ, Latinum ferox, Graecum λάκων, Latinum celer: vel femina, ut sunt Graeca σπουδή, ἀλκή, ῤώμη: Latina, lupa, cerva, tigris.

Catulorum caudas post diem quadragesimum, quam sint editi, sic castrare [*]()conveniet. Nervus est, qui per articulos spinae prorepit usque ad ultimam partem caudae: is mordicus [*]()comprehensus [*]()et ali quatenus eductus abrumpitur: quo facto neque in longitudinem cauda foedum capit incrementum, et, ut plurimi pastores affirmant, rabies arcetur letifer morbus huic generi.