Res Rustica

Quae in emendis bubus sequenda quaeque vitanda sint, non ex facili dixerim; quoniam pecudes pro regionis caelique statu et habitum 1 corporis et ' ingenium animi et pili colorem gerant. Aliae formae sunt Asiaticis, aliae Gallicis, Epiroticis aliae. Nec tantum diversitas provinciarum, sed ipsa quoque Italia partibus suis discrepat. Campania plerumque boves progenerat albos et exiles, labori tamen et culturae patrii soli non inhabiles.

Umbria vastos et albos; eademque rubios;[*]()nec minus probabiles animis quam corporibus. Etruria et Latium compactos, sed ad opera fortes. Apenninus durissimos omnemque difficultatem tolerantes, nec ab aspectu decoros. Quae cum tam varia et diversa [*]()sint, tamen quaedam quasi communia et certa praecepta in emendis iuvencis arator sequi debet; eaque Mago Carthaginiensis ita prodidit, ut nos deinceps memorabimus.

Parandi sunt boves novelli, quadrati, grandibus [*]()membris, cornibus proceris ac nigrantibus et robustis, fronte lata et crispa, hirtis auribus, oculis et labris nigris, naribus resimis patulisque, cervice longa et torosa, palearibus amplis et pene ad genua promissis, pectore magno, armis vastis,[*]()capaci et tanquam implente utero, lateribus [*]()porrectis, lumbis latis, dorso recto planoque vel etiam subsidente,[*]() [*](habitum S: habitu AR. ) [*](rubios A: rabios S1: robios S2: rubeos a. ) [*](diversa a: versa SAR. ) [*](grandis SA. ) [*](vasti SAR. ) [*](lateribus S2R: latibus S1A. ) [*](susidente S2: subidente S1AR. a His work on agriculture was translated into Latin by order of the senate (I. 1. 13; Varro R.R. I. 1. 10: Cicero, Or. I. 58, 249). )

Talis notae vitulos oportet, cum adhuc teneri sunt, consuescere manu tractari, ad praesepia religari, ut exiguus in domitura labor eorum et minus sit periculi. Verum nec ante tertium neque post quintum annum iuvencos domari placet, quoniam illa aetas adhuc tenera est, haec iam praedura. Eos autem, qui de grege feri comprehenduntur, sic subigi convenit.

Primum omnium spatiosum stabulum praeparetur, ubi domitor facile versari, et unde egredi sine periculo possit. Ante stabulum nullae angustiae sint, sed aut campus aut via late patens, ut cum producentur [*]()iuvenci, Uberum habeant excursum; ne pavidi aut arboribus aut obiacenti cuilibet rei se implicent [*]()noxamque capiant.

In stabulo sint ampla praesepia, superque transversi asseres in modum iugorum a terra septem pedibus elati configantur, ad quos religari possint iuvenci. Diem deinde, quo domituram auspiceris, bonum a tempestatibus et a religionibus matutinum digito, cannabinisque funibus cornua iuvencorum ligato.

Sed laquei, quibus capulantur, lanatis pellibus involuti sint, ne tenerae frontes [*]()sub cornua laedantur. [*](ungulis S: vinculis Aa. ) [*](pilo totius Pontedera ex cit. Palladii: pilosius SA. ) [*](producentur SA2a: producerentur A1R. ) [*](implicent Sa: impluent c: inplicent AS2: inplicet S1. ) [*](tenere frontet S1A1: frontes S2: tenera fronte R. )