Res Rustica

tamen contristatur. Visula[*]()deinde ab his et minor Argitis terrae mediocritate laetantur; nam in pingui nimiis viribus luxuriant; in macra tenues et vacuae fructu veniunt; amiciores iugo quam arboribus, sed Argitis etiam in sublimibus fertilis vastis materiis et uvis exuberat.

Humillimis tabulatis aptior Visula brevem materiam, durum folium et latum exigit, cuius amphtudine [*]()fructus suos optime adversus grandinem tuetur; qui tamen nisi primo quoque tempore maturi lcgantur, ad terram decidunt;humoribus etiam priusquam defluant,

putrescunt. Sunt et Helvolae, quas non nulli varias appellant, neque purpureae neque nigrae, ab helvo, [*]()nisi fallor, colore vocitatae. Melior est nigrior abundantia vini, sed haec sapore pretiosior. Color acinorum in neutra conspicitur aequalis. Utraque [*]()candidi musti alterna vice annorum plus aut minus adferunt.[*]()Melius arborem, sed et iugum commode vestiunt. Mediocri quoque solo fecundae, sicut Pretiae minor et maior. Sed eae [*]()generositate vini magiscommendantur, etfrequentibus materiis frondent et cito maturescunt.

Albuelis[*]()utilior, ut ait Celsus, in colle quam in campo; in arbore quam in iugo;in summa arbore quam in ima;[*]() [*](vis ulla ac: visullae SA: Vissule M: Visulae edd. ante Gesn. ) [*](altitudinem Aac: altitudine M. ) [*](ab helvo om. a: ab herbo c: ab albo AM. ) [*](aequalis atque utraque AacM. ) [*](auferant SA. ) [*](eae edd.: haec, et deinde commendatur SA: sed et ac: sed et haec M. ) [*](aldi uelis SA: alius uel his (bis a) ac: alia est his M. ) [*](in minima ac: in anima A. Pliny, N.H. XIV. 28. )

Tertium gradum facit earum Celsus, quae fecunditate sola commendantur: ut tres Helvenacae, [*]()quarum duae maiores nequaquam minori bonitate et abundantia musti pares habentur. Earum altera, quam Galliarum incolae marcum [*]()vocant, mediocris vini; et altera quam longam appellant, eandemque canam,[*]()sordidi vini nec tam largi quam ex numero uvarum prima specie promittit.

Minima et optima e tribus facillime folio dinoscitur, nam rotundissimum omnium id gerit; atque est laudabilis, quod siccitates maxime perfert; quod frigora sustinet, dum tamen [*](amethyston omnes post Beroaldum:amarcion SA: amaricion c: amarition M, vett. edd.: amarciem a. ) [*](quod et innoxia om. SA. ) [*](habilis SAaM. ) [*](helvenace M: hennacae (-e a)SAa: henirace c: Helvenaciae vulgo. ) [*](marcum SAacM, Schn. in not., Sobel: emarcum cett. Deinde mediocris vineis (SAa) defendit Sobel. ) [*](canam Sobel: cauam SAac: canaram M: avaram edd: . )

Ut Spionia [*]()dapsilis musto sed [*]()amplitudine magis uvarum quam numero fertilis, ut Horconia, [*]()ut Murgentina eademque Pompeiana, ut Numisiana, ut Venucula eademque Scirpula[*]()atque Sticula, [*]()ut nigra Fregellana, ut Merica, [*]()ut Rhaetica, ut omnium quas cognovimus copiosissima Arcelaca maior, a multis Argitis [*]()falso existimata.

Nam has nuper mihi cognitas, Pergulanam [*]()dico et Irtiolam Fereolamque, non facile adseverem quo gradu habendae sint; quod etsi satis fecundas scio, nondum tamen de bonitate vini, quod adferunt, iudicare potui. Unam etiam praecoquem vitem nobis ante hoc tempus incognitam Graeca consuetudine Dracontion vocitari comperimus, quae fecunditate iucunditateve Arcelacae Basilicaeque et Bituricae comparari possit,

generositate vini Amineae. Multa praeterea genera sunt vitium, quarum nec numerum nec appellationes [*](scipionia SM: scipioni ad apsilis A: scipioni adapsilis a: spioni allapsilis c: At spionia plerique edd. ante Schn. ) [*](musto sed c, vett. edd.: mustos sed SAa: musto et M, et vulgo. ) [*](horconia Sobel: holconia S: holcani aut A: holcoma a: holcama cM: holgonia aut vett. edd.: olcaginia vulgo. ) [*](scuritula a: sartula c: fcrtula M: scircitula Pontedera: Pompeiana scirpula om. SA. ) [*](rabucula SAa: rubicula cM. ) [*](mettica SAaM: atthica c. ) [*]( argillis SA. ) [*]( nuper gulanam (mihi cognitas per- om.) SA. )

quippe universae regiones regionumque paene singulae partes habent propria vitium genera, quae consuetudine sua denominant; [*]()quaedam etiam stirpes cum locis vocabula mutaverunt; quaedam propter mutationem locorum, sicut supra diximus, etiam qualitate sua decesserunt, ita ut dinosci non possint. Ideoque in hac ipsa Italia, ne dicam in tam diffuso terrarum orbe, vicinae [*]()nationes nominibus earum discrepant, variantque vocabula.

Quare prudentis magistri est eius modi nomenclationis aucupio, quo potiri nequeat,[*]()studiosos non demorari; sed illud in totum praecipere, quod et Celsus ait et ante eum Marcus Cato, nullum genus vitium conserendum esse nisi fama, nullum diutius conservandum nisi experimento,[*]()probatum. Atque ubi multa invitabunt regionis commoda, ut nobilem vitem conseramus, generosam requiremus, inquit Iulius Graecinus; ubi nihil erit aut non multum quod [*]()proritet, feracitatem potius sequemur, quae non eadem portione [*](enim om. SA, Sobel. ) [*](numero comprendere M, Verg. edd.: numero conprehendere a, edd.: numerum conprehendere (comprehende refert S, conprehendere fert A) SAc, Sobel. ) [*](dicere SAacM. ) [*](turbentur Sobel, Verg. edd.: turbent' S: turbem A: versentur acM, edd. ) [*](denominant SAacM: nominant edd. ) [*](etiam post vicinae add. vulgo: om. SAacM, vett. edd. ) [*](nequeat SAacM, vett. edd.: nequeant vulgo. ) [*](experimendo SA. ) [*](quo SA. )

vincitur pretio quam vincit abundantia. Sed de hac sententia, quamquam et ipse paulo ante idem censuerim, quid tamen arcanius iudicem, suo loco mox dicam. Propositum est enim docere qua ratione vineae pariter feraces et pretiosae fluxurae possint constitui.