Res Rustica
Columella, Lucius Junius Moderatus
Columella. On agriculture, Volume 1-2. Ash, Harrison Boyd; Foster, Edward Seymour; Heffner, Edward H., editors. Cambridge, MA; London: Harvard University Press; William Heinemann, Ltd., 1941.
Sed ex iis, quae rettuli, seminibus idem Saserna putat aliis stercorari et iuvari agros, aliis rursus peruri et emaciari; stercorari lupino, faba, vicia, ervilia, lenti, cicercula, piso. De lupino nihil dubito atque etiam de pabulari vicia, si tamen eam viridem desectam confestim aratrum subsequatur et, quod falx reliquerit, prius quam inarescat, 2 vomis rescindat atque obruat;
id enim cedit pro stercore. Nam si radices eius desecto pabulo relictae inaruerunt, [*]()sucum omnem solo auferent vimque terrae absument; quod etiam in faba ceterisque leguminibus, quibus terra gliscere videtur, verisimile est accidere, ut nisi protinus sublata messe [*]()eorum proscinditur,[*]()nihil iis segetibus, quae deinceps in eo loco seminari debent, profuturum sit.
Ac de iis quoque leguminibus, quae velluntur, Tremelius obesse ait maxime [*]()solo virus [*]()ciceris et lini, alterum quia sit salsae,[*]()alterum quia sit[*]()fervidae naturae, quod etiam Vergilius significat dicendo: Urit enim lini campum seges, urit avenac, Urunt Lethaeo perfusa papavera somno. [*](absumimus R plerique. ) [*](macrescat vel marcescat R plerique. ) [*](inaruerunt SA, Lundström: inaruerint R, ei vulgo. ) [*](messes SA. ) [*](proscinditur codd., Lundström: proscindatur vulgo. ) [*](maxime ait R. ) [*](virtus A. ) [*](densae S: dens (e suprascr. man. rec.) A. ) [*](sit om. S. a Georg. I. 77-78. )
Quare si est, ut videtur, agricolis utilissimum, diligentius de eo dicendum existimo, cum priscis auctoribus, quamvis non omissa res,[*]()levi tamen admodum cura sit prodita.
Tria igitur genera stercoris 3 sunt praecipue,4 quod ex avibus, quod ex hominibus, quod ex pecudibus confit. Avium primum habetur quod ex columbariis egeritur, deinde quod gallinae ceteraeque volucres edunt, exceptis tamen palustribus aut nantibus, ut anatis 5 et anseris; nam id noxium quoque est. Maxime tamen 6 columbinum probamus, quod modice sparsum terram fermentare comperimus;
secundum deinde, quod homines faciunt, si et aliis villae purgamentis immisceatur, quoniam per se [*]()naturae est ferventioris et idcirco terram perurit. Aptior est tamen surculis hominis urina, quam sex mensibus passus veterascere [*]()si vitibus aut pomorum arboribus adhibeas, nullo alio magis fructus exuberat: nec solum ea res maiorem faciet [*]()proventum. [*](etiam Ald., Gesn., Schn. ) [*](non omnes sares SA. ) [*](stercoris genera R. ) [*](praecipua R pauci, et vulgo ante Schn. ) [*](arietis SA, Lundström. ) [*](autem S. ) [*](per se vulgo additur; om. codd. ei Schn. ) [*](veterescere Lundstrōm cum codd. vi videtur. ) [*](facit R aliquot, Ald., Gesn., Schn. )
Potest et vetus amurca, quae salem non habet, permixta huic commode frugiferas arbores et praecipue oleas rigare, nam per se quoque adhibita multum iuvat. Sed usus utriusque maxime per hiemem est et adhuc vere ante aestivos vapores,[*]()
dum etiam vites et arbores ablaqueatae sunt. Tertium locum obtinet pecudum stercus atque in eo quoque discrimen est; nam optimum existimatur, quod asinus facit, quia id animal lentissime mandit [*]()ideoque facilius concoquit et bene confectum atque idoneum protinus arvo fimum reddit. Post haec, quae diximus, ovillum et ab hoc caprinum [*]()est, mox ceterorum iumentorum[*]()armentorumque. Deterrimum ex omnibus suillum habetur.