Res Rustica

Columella, Lucius Junius Moderatus

Columella. On agriculture, Volume 1-2. Ash, Harrison Boyd; Foster, Edward Seymour; Heffner, Edward H., editors. Cambridge, MA; London: Harvard University Press; William Heinemann, Ltd., 1941.

Nam illa sollemnia sunt omnibus circumspectis,[*]()ut ergastuli mancipia recognoscant,[*]()ut explorent [*]()an diligenter vincti sint, an ipsae sedes custodiae satis tutae munitaeque sint, num [*]()vilicus aut alligaverit quempiam domino nesciente aut revinxerit. Nam utrumque maxime servare debet, ut et quem pater familiae tali poena multaverit, vilicus nisi eiusdem permissu compedibus non eximat et quem ipse sua sponte vinxerit, antequam sciat dominus, non resolvat;

tantoque curiosior inquisitio patris familiae debet esse pro tali genere servorum, ne aut in vestiariis aut in ceteris praebitis iniuriose tractentur, quanto et pluribus subiecti, ut vilicis, ut operum magistris, ut ergastulariis, magis obnoxii perpetiendis iniuriis, et rursus saevitia atque avaritia laesi magis timendi sunt.

Itaque diligens dominus cum et ab ipsis tum et ab solutis, quibus maior est fides, quaerit,[*]()an ex [*](circumseptis SAa, vett. edd. ) [*](recognoscant SAR: recognoscam Lundström. ) [*](explorent SAR: explorem Lundstrōm. ) [*](num R, edd. vulgo: numquam SA: num quem Lundström. ) [*](quaerat Ald., Gesn., Schn. )

v.1.p.94

sua constitutione iusta percipiant, atque ipse panis potionisque probitatem [*]()gustu suo explorat,[*]()vestem, manicas pedumque tegumina recognoscit.[*]()Saepe etiam querendi potestatem faciat de iis, qui aut crudeliter eos aut fraudulenter infestent. Nos quidem aliquando iuste dolentes tam vindicamus, quam animadvertimus in eos, qui seditionibus familiam concitant, qui calumniantur magistros suos; ac rursus praemio prosequimur [*]()eos, qui strenue atque industrie se gerunt.

Feminis quoque fecundioribus, quarum in subole certus numerus honorari debet, otium, nonnumquam et libertatem dedimus, cum complures natos educassent. Nam cui tres erant filii, vacatio, cui plures,[*]()libertas quoque contingebat. Haec et [*]()iustitia et cura patris familiae multum confert augendo patrimonio.

Sed et illa meminerit, cum e civitate remeaverit, deos penatis adorare; deinde, si tempestivum erit, confestim, si minus, postero die oculis perlustrare, omnes partes agri revisere atque aestimare num quid absentia sua de disciplina et custodia remiserit, num aliqua vitis, num arbor, num fruges absint; tum etiam pecus [*]()et familiam recenseat fundique instrumentum et supellectilem. Quae cuncta si per plures annos facere instituerit, bene moratam disciplinam, cum senectus advenerit, obtinebit; nec erit ulla eius aetas annis ita confecta, ut spernatur a servis. [*](bonitatem R, Ald., Gesn., Schn. ) [*](exploret R, Ald., Gesn., Schn. ) [*](recognoscat R plerique, Ald., Gesn., Schn. ) [*](prosequamur SA. ) [*](plus SA, Lnndstrōm. ) [*](enim Ald., Gesn. ) [*](pecudes R. a Cf. Cato, 2. )

v.1.p.96

Dicendum etiam est, quibus operibus quemque habitum corporis aut animi contribuendum putemus. Magistros pecoribus 1 oportet praeponere sedulos ac frugalissimos. Ea res utraque plus quam corporis statura roburque confert huic negotio, quoniam id ministerium custodiae diligentis et artis officium est.

Bubulco quamvis necessaria non tamen satis est indoles mentis, nisi eum vastitas vocis et habitus metuendum pecudibus efficit.[*]()Sed temperet vires clementia, quoniam terribilior debet esse quam saevior, ut et obsequantur eius imperiis et diutius perennent boves, non confecti vexatione simul operum verberumque. Sed quae sint magistrorum munia quaeque bubulcorum, suo loco repetam;