Tusculanae Disputationes

Quid tergiversamur, Epicure, nec fatemur eam nos dicere voluptatem, quam tu idem, cum os perfricuisti, soles dicere? sunt haec tua verba necne? in eo quidem libro, qui continet[*](Epic.p. te/lousfr. 67 p. 119, 16) omnem disciplinam tuam,—fungar enim iam interpretis munere, ne quis me putet fingere—dicis haec:

nec equidem habeo, quod intellegam bonum illud, detrahens eas voluptates quae sapore percipiuntur, detrahens eas quae rebus percipiuntur veneriis, detrahens[*](eas quae rebus percipiuntur venereis detrahens add. in mg. Vc om. rell. cf. praef. et locos ab Usenero ad fr. 67 congestos ) eas quae auditu e[*](e Sor. et (cf. 23 ex formis)) cantibus, detrahens eas etiam quae ex formis percipiuntur oculis[*](detrahens eas supra oculis add. K2 ) suavis motiones, sive quae aliae voluptates in toto homine gignuntur quolibet[*](quelibet V1 quodlibet K1 ) sensu. nec vero ita dici potest, mentis laetitiam solam esse in bonis. laetantem enim mentem ita novi: spe eorum omnium, quae supra dixi, fore[*](forte G1K1 ) ut natura is[*](natura is naturalis X natura iis s ) potiens dolore careat.

atque haec quidem his verbis, quivis ut intellegat, quam voluptatem norit

saepe quaesivi

ex is qui appellabantur sapientes, quid haberent quod in bonis[*](quid in boni GV (quod V2) R1 (in exp. 1) quidboni K1 quid in bonis K2B quod in bono Gr.) relinquerent, si illa detraxissent, nisi si vellent voces inanis fundere: nihil ab is potui cognoscere. qui si virtutes ebullire volent et sapientias,[*](sapientiam V2 ) nihil aliud dicent nisi eam viam,[*](viam K viam V (exp. 2) vim quae fiant ureae vol. Non. quae G) qua efficiantur eae[*](eae haec K) voluptates quas supra dixi.[*](qui si ... 7 dixi Non. 26, 19 )

ad hancine igitur vitam Telamonem illum revocabis, ut leves aegritudinem, et si quem tuorum adflictum maerore videris,[*](videbis R1 ) huic[*](ut huic V tu huic Str. p. 58 (non male, sed v. 10 ut pro et Non. CADA )) acipenserem[*](accipenserem X (cf. fat. fr. 5) accipienserem Non. V2 (pen) (acup. fin. 2,91 cf. 24. 5)) potius quam aliquem Socraticum libellum dabis?[*](et si... 12 dabis Non. 550, 18 ) hydrauli[*](hgDPAll fere X hydraulis V2 ) hortabere ut audiat voces potius quam Platonis? expones,[*](exponens X corr. V2 ) quae spectet,[*](spectat K) florida et varia? fasciculum ad naris admovebis? incendes odores et sertis redimiri iubebis et rosa? si vero aliquid etiam—, tum plane luctum omnem absterseris.

haec Epicuro confitenda sunt aut ea, quae modo expressa ad verbum dixi, tollenda de libro vel totus liber potius abiciundus; est enim confertus voluptatibus. Quaerendum igitur, quem ad modum aegritudine privemus[*](privemur X corr. K2R2V3 ) eum qui ita dicat:

1. Pol mi/hi fortuna ma/gis nunc defit qua/m[*](quam quod G1 ) genus.[*](Enn. Thyest. sc. 354)
2. Na/mque[*](namque neque K) regnum su/ppetebat mi,[*](mihi X corr. Grotius ) u/t scias, quanto e/ loco,
3. Qua/ntis opibus, qui/bus de rebus la/psa fortuna a/ccidat.[*](occidat Ribb. sed cf. Th. l. l. I p. 290 )

ex opibus summis opis egens, Hector,[*](haector X) tuae

1. Qui/d petam prae/sidi[*](praesidii X) aut e/xequar quo/ve nunc[*](Ennius Andr. sc. 85. 6)
2. Au/xilio e/xili[*](exilii X (exillii K1) de hiatu cf. Plaut. Aul. 142 al. (Jacobsohn, Quaest. Plaut. Gött. 1904 p. 21)) au/t fugae[*](fugae s Bentl. fuga) fre/ta sim?
3. A/rce et urbe o/rba sum. quo a/ccidam?[*](accedam X (accedam' K) corr. s ) quo a/pplicem?
4. Cui/ nec arae pa/triae domi stant, fra/ctae et disiectae/ iacent,
5. Fa/na flamma de/flagrata, to/sti alti[*](alii X corr. M2 s ) stant pa/rietes
6. De/formati atque a/biete crispa—

1. O pa/ter, o patria, o Pri/ami domus,
2. Saeptum a/ltisono cardi/ne templum!
3. Vidi e/go te adstante[*](dstantem X (def. Va.) sed m eras. in V astante p. 260, 22 ) ope ba/rbarica
4. Tecti/s caelatis la/queatis,
5. Auro e/bore instructam re/gifice.[*](regificem X sed m exp. K1B)

o poëtam egregium! quamquam ab his cantoribus Euphorionis[*](Euphorioneis V ei in r. 1autc ) contemnitur. sentit omnia repentina et necopinata esse graviora; exaggeratis igitur regiis[*](regis X corr. s ) opibus, quae videbantur sempiternae fore, quid adiungit?

1. Haec o/mnia vidi infla/mmari,[*](Enn. ib. 92.97 cf. p.260, 22 sqq.)
2. Priamo/ vi vitam evi/tari,
3. Iovis a/ram sanguine[*](sanguine KRc Non. sanguinem GR1V) tu/rpari.[*](Iovis... turpari Non. 181, 1 )

praeclarum carmen! est enim et rebus et verbis et modis lugubre. Eripiamus huic aegritudinem. quo modo?

Dicet aliquis: quid ergo? tu Epicurum existimas[*](Epic. fr. 440 existimas s existimabas) ista voluisse, aut libidinosas eius fuisse sententias? ego vero minime; video enim ab eo dici multa severe, multa praeclare. itaque, ut saepe dixi, de acumine agitur eius, non de moribus; quamvis spernat[*](spernant X (sperant G1) corr. Vc aut 1 ) voluptates eas quas modo laudavit, ego tamen meminero quod[*](quid G) videatur ei summum bonum. non enim verbo solum posuit voluptatem, sed explanavit quid diceret:

saporem

et corporum complexum et ludos[*](Epic. fr. 67) atque cantus et formas eas quibus oculi iucunde moveantur.

'at[*](at ad V) idem ait non crescere voluptatem dolore[*](fr. 419) detracto,[*](detractos G 1V1 esse Vc s om. X) summamque esse voluptatem nihil dolere.[*](dolore V1 )' paucis verbis tria magna peccata: unum, quod secum ipse pugnat. modo enim ne suspicari quidem se

'at[*](at ac R1 ) laudat[*](Epic. fr. 507) saepe virtutem'. et quidem C. Gracchus,[*](sqq. grachus G1 (gracchi 23) K) cum largitiones maximas fecisset et effudisset[*](effundisset X corr. K1V1 ) aerarium, verbis tamen defendebat aerarium. quid verba audiam, cum facta videam? L.[*](L. add. Vc om. X (ut p. 223, 13 M. ante Crassum) cf. Verr. 4, 195 ) Piso ille Frugi semper contra legem frumentariam dixerat. is lege lata consularis ad frumentum accipiundum[*](accipiendum G1K) venerat. animum[*](animam X corr.R1?K2 ) advertit Gracchus in contione Pisonem stantem; quaerit audiente p. R., qui sibi constet, cum ea lege frumentum petat, quam dissuaserit.[*](dissuas serat G1 )

nolim

mea bona, Gracche, tibi viritim dividere libeat, sed, si facias,[*](facies K) partem petam.

negat Epicurus[*](sqq. Epic. fr. 506. 584. 459 ) iucunde posse vivi, nisi cum virtute vivatur, negat ullam in sapientem vim esse fortunae, tenuem victum antefert copioso, negat ullum esse tempus, quo sapiens non beatus sit. omnia philosopho digna, sed cum voluptate pugnantia.

non istam dicit voluptatem

Et queruntur quidam Epicurei, viri optimi—nam nullum genus est minus malitiosum—, me studiose dicere contra Epicurum. ita credo, de honore aut de dignitate contendimus. mihi summum in animo bonum videtur, illi autem in corpore,[*](videtur in corp. K1 ) mihi in virtute, illi in voluptate. et illi pugnant, et quidem vicinorum fidem implorant—multi autem sunt, qui statim convolent —; ego sum is qui dicam me non laborare, actum habiturum, quod egerint.

quid enim? de bello Punico agitur? de quo ipso cum aliud M. Catoni, aliud L. Lentulo videretur, nulla inter eos concertatio[*](concertatio er in r. V concertio K) umquam fuit. hi nimis iracunde agunt, praesertim cum ab is non sane animosa defendatur sententia, pro qua non in senatu, non in contione,[*](contentione R1 ) non apud exercitum neque ad[*](ad apud V2 ) censores dicere audeant. sed cum istis alias, et eo quidem animo, nullum ut certamen instituam, verum dicentibus facile cedam; tantum admonebo, si maxime verum sit ad corpus omnia referre sapientem sive, ut honestius dicam, nihil facere nisi quod expediat, sive omnia referre ad utilitatem suam, quoniam haec plausibilia non sunt, ut in sinu[*](in sinu insignum vel in signum RG1K1 in sinum K1 e corr. G2V) gaudeant, gloriose loqui desinant.[*](Otto, Sprichw. 1656)

Cyrenaicorum restat sententia;

qui tum aegritudinem censent existere, si necopinato quid evenerit. est id quidem magnum, ut supra[*](supra p. 332, 6 ) dixi; etiam Chrysippo[*](Chrys. fr. eth. 417) [*](crysippo X) ita videri scio, quod provisum ante non sit, id ferire[*](ferire fieri X corr. Vc aut 1 ) vehementius; sed non sunt in hoc[*](hic in hoc G (exp. 2)) omnia. quamquam hostium[*](et ante hostium add. V2 non male ) repens adventus[*](advetus G1R1V1 ) magis aliquanto[*](aliquando X corr. Vc aut 1 ) conturbat

Quod ita esse dies declarat, quae procedens ita mitigat, ut isdem malis manentibus non modo leniatur aegritudo, sed in plerisque tollatur. Karthaginienses[*](Kartag. X (22G1V Kartg K1)) multi Romae servierunt, Macedones rege Perse capto; vidi etiam in Peloponneso, cum essem adulescens, quosdam Corinthios. hi poterant omnes eadem illa de Andromacha[*](antromacha X (ex anthr. K1) cf.p.340, 23 ) deplorare:

haec omnia vidi ---

legimus librum Clitomachi, quem ille eversa Karthagine misit consolandi causa ad captivos, cives suos; in eo est disputatio scripta Carneadis, quam se ait in commentarium rettulisse.[*](retulisse G1K (ex retullisse1) V) cum ita positum esset, videri[*](vidi G1 ) fore in aegritudine sapientem patria capta, quae Carneades contra dixerit, scripta sunt. tanta igitur calamitatis praesentis adhibetur a philosopho medicina, quanta inveteratae[*](inveterata X corr. s (in inveterata al.) desideraretur V2 ) ne desideratur quidem, nec, si aliquot[*](aliquod G) annis post idem ille liber captivis missus esset, volneribus mederetur, sed cicatricibus. sensim

Quid ergo opus est, dicet aliquis, omnino ratione aut consolatione illa,[*](ratione aut omnino consolatione ulla X illa s (idem men- dum p. 353, 29 al.) omnino ratione aut Po. ) qua solemus uti, cum levare dolorem maerentium volumus?

hoc enim fere tum habemus in promptu,[*](promtu GR) nihil oportere inopinatum videri. aut[*](aut R, sed u del. Rc ) qui[*](sic VBMs videantur y non quia G1R1, in mg. eodem signo addito quia recentia sunt, maiora videntur G2 quia recentia sunt Rvet (c ?) quia recentia sunt in textu habet K1 maiora videntur add. K2 (item P)) tolerabilius feret incommodum, qui cognoverit[*](cognoverint X corr. R2Vc ) necesse esse homini tale aliquid accidere? haec enim oratio de ipsa summa mali nihil detrahit, tantum modo adfert, nihil evenisse quod non opinandum fuisset. neque tamen genus id orationis in consolando non valet, sed id haud sciam an plurimum. * ergo ista necopinata non habent tantam vim, ut aegritudo ex is omnis oriatur; feriunt enim fortasse gravius, non id efficiunt, ut ea, quae accidant maiora videantur:[*](sic VBMs videantur y non quia G1R1, in mg. eodem signo addito quia recentia sunt, maiora videntur G2 quia recentia sunt Rvet (c ?) quia recentia sunt in textu habet K1 maiora videntur add. K2 (item P)) quia recentia sunt, maiora videntur, non quia repentina.[*](Ergo... 18 repentinaverba ipsa sana sunt (cf. Herm. XLI p. 324), sed non suo loco posita. a Cicerone ipso, ut argumentationem §§ 52–54 concluderent, in chiro- grapho postea adscripta, ab Attici librariis autem falso loco inserta esse videntur. (nam id efficiunt ... videantur, sed maiora videntur, quia recentia sunt, non quia repentina We. ut ea quae accidant, mala videantur ... non quia repentina, mala Se, Jb. d. ph. V. 24 p. 244))

* Duplex est igitur ratio veri reperiendi non in is[*](non his (G1 is) solum X in add, K2RcVc aut 1 ) solum, quae mala, sed in is etiam, quae bona videntur. nam aut[*](aut ut X corr. B 1 ) ipsius rei natura qualis et quanta sit, quaerimus, ut de paupertate non numquam, cuius onus disputando levamus docentes,

saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia.

huic igitur alteri generi similis est ea ratio consolandi, quae docet humana esse quae acciderint. non enim id solum continet ea disputatio, ut cognitionem[*](cogitationem G1 ) adferat generis humani, sed significat tolerabilia[*](tollerabilia GKRV tolerabiliora H) esse, quae et tulerint et ferant ceteri. de paupertate agitur:[*](agitur igitur H) multi patientes pauperes commemorantur; de contemnendo honore: multi inhonorati proferuntur, et quidem propter id ipsum beatiores, eorumque, qui privatum[*](eorumquae qui p. R1V eorumquae p. G1K1H) otium negotiis publicis antetulerunt, nominatim[*](nominati GKV1 (- add. c) H) vita laudatur,[*](Duplex igitur ratio est ... 346, 16 laudatur (sine 346, 5 cum ... 346, 7 posse) H) nec siletur illud potentissimi regis anapaestum, qui[*](Eurip. Iph. Aul. 16) laudat senem et fortunatum esse dicit, quod inglorius[*](inglorious G (exp. 2) inglorius V) [*](ingloriosus K1R) sit atque ignobilis ad supremum diem perventurus;

similiter commemorandis exemplis orbitates quoque liberum[*](liberorum Vc ) praedicantur, eorumque,[*](eorumquoque K1 ) qui gravius ferunt, luctus aliorum exemplis leniuntur. sic perpessio ceterorum facit, ut ea quae acciderint multo minora[*](maiora ex minora Vc ) quam quanta sint existimata, videantur. ita fit, sensim cogitantibus ut, quantum sit ementita opinio, appareat. atque hoc idem et Telamo ille declarat:

ego cum genui ---

futuras mecum commentabar miserias

sciebam me genuisse mortalem.

hoc igitur efficitur, ut ex illo necopinato plaga maior sit, non, ut illi putant, ut, cum duobus pares casus evenerint, is modo aegritudine adficiatur,[*](aff. KR) cui ille necopinato casus evenerit.

Itaque dicuntur non nulli in maerore, cum de hac communi hominum condicione audivissent, ea lege esse nos natos, ut nemo in perpetuum esse posset expers mali, gravius etiam tulisse. quocirca Carneades, ut video nostrum scribere Antiochum,[*](anthiochum KR) reprendere[*](reprehendere KVc ) Chrysippum[*](crysippum X Chr. fr. eth. 487 ) solebat laudantem Euripideum carmen illud:[*](Eurip. Hypsip. fr. 757 (S. Eur. ed. Arn. p. 62))

1. Morta/lis nemo est que/m non[*](non om. X add. K2Vc ) attinga/t[*](attingit W (attigit K) vix recte, cf. Mue. in Seyfferti Laelio p. 143 ) dolor
2. Morbu/sque; multis[*](multis Lb. multi) su/nt humandi li/beri,
3. Rursu/m creandi, mo/rsque[*](mors quae GK (morsquę) R1V (s in r. c)) est finita o/mnibus.
4. Quae ge/neri[*](genere X corr. V3 ) humano ango/rem nequicquam a/dferunt:[*](adferant V2 )
5. Redde/nda terrae est te/rra, tum[*](tum tam Sey. nam Küh. ) vita o/mnibus
6. Mete/nda ut fruges. si/c iubet Nece/ssitas.

negabat genus hoc orationis quicquam omnino ad levandam aegritudinem pertinere. id enim ipsum dolendum esse dicebat, quod in tam crudelem necessitatem incidissemus; nam illam quidem orationem ex commemoratione[*](ex commemoratione V (sed com in r. c) K2 ex quo memoratione K1R) [*](ex quo nemo ratione G) alienorum malorum ad malivolos consolandos[*](cf. Sen. ad Marc. 12, 5)