Tusculanae Disputationes

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.

Quidnam esse, Brute,[*](Quidnam-Brute om. RK cf. praef. cur om. K) causae putem, cur, cum constemus ex animo et corpore, corporis curandi tuendique causa quaesita sit ars atque eius[*](ars eius atque X (areius atque K1, cf. praef.) corr. Man. ) utilitas deorum inmortalium[*](de eorum inm. R1V1 ) inventioni consecrata, animi autem medicina nec tam desiderata[*](desidera GRV ( add. V1?)) sit, ante quam inventa, nec tam culta, posteaquam cognita est, nec tam multis grata et probata, pluribus etiam suspecta et invisa? an quod corporis gravitatem et dolorem animo iudicamus, animi morbum corpore non sentimus? ita fit ut animus de se ipse tum[*](tumex cum corr. K2 ) iudicet, cum id ipsum, quo iudicatur, aegrotet.

Quodsi talis nos natura genuisset, ut eam ipsam intueri et perspicere eademque optima duce cursum vitae conficere possemus, haut[*](haut V2 ) [*](aut GK1RV1 ) [*](haud K2Bs ) erat sane quod quisquam rationem ac doctrinam[*](rationem ac doctrinam s ratione ac doctrina X rationedẽ V2 hac pro ac G1 et Gr.?)) requireret.[*](requiret G1 ) nunc parvulos nobis dedit igniculos, quos celeriter malis moribus opinionibusque depravati[*](depravati V1? e corr. Bs depravatis X) sic restinguimus, ut nusquam naturae lumen appareat. sunt enim ingeniis

p.317
nostris semina[*](semita G) innata virtutum, quae si adolescere[*](adholescere G1 adol. sed o in r. V1 ) liceret,[*](licet in liceret corr. Rc licetret G1 ) ipsa nos ad beatam vitam natura perduceret. nunc autem, simul atque editi in lucem et suscepti sumus, in omni continuo pravitate et in summa opinionum perversitate versamur, ut paene cum lacte nutricis errorem suxisse videamur. cum vero parentibus redditi, dein[*](reddit idem G redditidemr R ( et r = require al.m.) redditidē V1 (redditi dein V2 sec. Str.) redditi idem HK (demŭ ss. 2) redditi demum Gr.(?)B) magistris traditi sumus, tum[*](tum ... 9 cedat Non. 416, 32 ) ita variis imbuimur[*](inb. KR) erroribus, ut vanitati veritas et opinioni[*](opinio G1 ) confirmatae[*](confirmatae s Non. confirmata X) natura[*](naturae K) ipsa cedat.

accedunt etiam poëtae, qui cum magnam speciem doctrinae sapientiaeque prae se tulerunt, audiuntur leguntur ediscuntur et inhaerescunt penitus in mentibus. cum vero eodem quasi maxumus quidam[*](quidem K1R1H) magister populus accessit[*](accessit Vc (cf. rep. 4,9) om. X (accedit ante eodem add. multi s)) atque omnis undique ad vitia consentiens multitudo, tum plane inficimur opinionum pravitate a naturaque desciscimus,[*](dessciscimus KR1 ) ut nobis optime naturae vim vidisse[*](naturae vim vidisse Mdv. ad fin. 3,62 naturam invidisse) videantur, qui nihil melius homini, nihil magis expetendum, nihil praestantius honoribus, imperiis, populari gloria iudicaverunt. ad[*](ad at K) quam fertur optumus quisque veramque illam honestatem expetens,[*](expetens V) quam unam natura maxime anquirit,[*](unam s una anquirit Mos. inquirit) in summa inanitate versatur consectaturque nullam eminentem effigiem virtutis,[*](virtutis del. Bentl. gloriae (ex gloria V2) del. Bai. ) sed adumbratam imaginem gloriae. est enim gloria solida quaedam res et expressa, non adumbrata; ea est consentiens laus bonorum, incorrupta[*](et ante incorrupta add. Vc ) vox bene iudicantium de excellenti[*](excellenti ex -te V1 excellente rell. (ft. recte cf. de orat. 2, 85 fr. ap. Char. GL. I p. 138, 13)) virtute, ea virtuti resonat

p.318
tamquam imago;[*](gloriae post imago add. X exp. V1 ) quae quia recte factorum plerumque comes est, non est[*](non est ea H est in r. Vc ) bonis viris repudianda.[*](repudienda in -anda corr. K1V1 )

illa autem, quae se eius imitatricem esse volt,[*](uult R e corr. H) temeraria atque inconsiderata et plerumque peccatorum vitiorumque laudatrix, fama popularis, simulatione honestatis formam[*](forme G1 ) eius pulchritudinemque corrumpit. qua caecitate homines, cum quaedam etiam praeclara cuperent eaque[*](que om. H) nescirent nec ubi nec qualia essent, funditus alii everterunt[*](everterent X corr. K2RcV1? ) suas civitates, alii ipsi occiderunt. atque hi quidem optuma petentes non tam voluntate quam cursus errore falluntur. quid? qui[*](quid qui KcR2V1? e corr. quid- que GR1V1 quiqui K1 ) pecuniae cupiditate, qui voluptatum libidine feruntur,[*](quid...12 feruntur om. H) quorumque ita perturbantur animi, ut non multum absint ab insania, quod insipientibus contingit[*](contigit G1 ) omnibus,[*](quod 14 omnibus del. Ba. ) is[*](is H his rell. ) nullane[*](ne om. G1 ) est adhibenda curatio? utrum quod minus noceant animi aegrotationes quam corporis, an quod corpora curari possint, animorum medicina nulla sit?

at et morbi[*](morbi ex moribus K1 ) perniciosiores pluresque sunt animi quam corporis;[*](an ... 18 corporis add. G2 in mg. ) hi enim ipsi[*](hi...19 ipsi hoc. . ipso Ba. male: 'ipsi corporis morbi animi morbos efficere possunt eorumque numerum augent' (plures!) cf. p. 405,14 ) odiosi sunt, quod ad animum pertinent[*](pertinet V) eumque sollicitant,[*](solicitant G1R1V1 )

animusque aeger
, ut ait Ennius,[*](Enn. sc. 392)
semper errat neque pati[*](pati poti Ribb. sed cf. Va. ) neque perpeti potest, cupere numquam desinit.
quibus duobus morbis, ut omittam alios, aegritudine et cupiditate,[*](cupidldatẽ R1 ) qui tandem possunt in corpore esse graviores? qui vero probari potest ut sibi mederi animus non possit, cum ipsam medicinam corporis animus invenerit, cumque ad corporum sanationem multum ipsa corpora et natura valeat
p.319
nec omnes,[*](omnis X corr. V2 sint Tregd. sunt) qui curari se passi sint, continuo etiam convalescant,[*](convalescunt G) animi autem, qui se sanari voluerint praeceptisque sapientium paruerint, sine ulla dubitatione sanentur?

est profecto animi medicina, philosophia;[*](Cur igitur cum constemus ... 319,4 philosophia H) cuius auxilium non ut in corporis morbis petendum est foris, omnibusque opibus viribus,[*](et ante viribus add. Vc s viribus om. Gr.) ut nosmet ipsi nobis mederi possimus, elaborandum est. Quamquam de universa philosophia, quanto opere et expetenda esset et colenda, satis, ut arbitror, dictum est in Hortensio.[*](ortensio G) de maxumis autem rebus nihil fere intermisimus postea nec disputare nec scribere. his autem libris exposita sunt ea quae[*](eaque G1 ) a[*](a om. K1 ) nobis cum familiaribus nostris in Tusculano erant disputata. sed quo niam duobus superioribus de morte et de dolore dictum est, tertius dies disputationis hoc tertium volumen efficiet.

ut enim in Academiam nostram descendimus inclinato iam in postmeridianum tempus die, poposci eorum aliquem, qui aderant,[*](aliquid quid adherant G1 ) causam disserendi. tum res acta sic est:

  1. Videtur mihi cadere in sapientem aegritudo.

Num reliquae quoque perturbationes animi, formidines libidines[*](libidines add. G2 ) iracundiae? haec enim fere sunt eius modi,[*](eiusmodi V (ss. c)) quae Graeci pa/qh [*](pathe X) appellant; ego poteram

morbos
, et id verbum esset e verbo, sed in consuetudinem nostram non caderet. nam misereri, invidere, gestire, laetari, haec omnia morbos Graeci appellant, motus animi rationi non obtemperantis, nos autem hos eosdem motus concitati animi recte, ut opinor, perturbationes dixerimus, morbos autem non satis usitate,[*](relique ... 29 usitate (libere) H) [*](uisit. G1 (sic etiam 322, 10; 325,16)) nisi quid aliud tibi videtur.
p.320

Mihi vero isto modo.

Haecine[*](haeccine R2 ) igitur cadere in sapientem putas?

Prorsus existimo.

Ne ista gloriosa sapientia non magno aestimanda est, siquidem non multum differt ab insania.

Quid? tibi[*](quid tibi in r. V2 tibine G (exp. 2)) omnisne animi commotio videtur insania?

Non mihi quidem soli, sed, id quod admirari[*](amirari G1(āmirari2) R1V) saepe soleo, maioribus quoque nostris hoc ita visum intellego multis saeculis ante Socratem,[*](socrantĕ G1 (n del. 2) socraten KR) a quo haec omnis, quae est de vita et de moribus, philosophia manavit.

Quonam[*](quoniam G (i del. 1?)) tandem modo?

Quia nomen insaniae significat mentis aegrotationem et morbum, id est insanitatem et aegrotum animum, quam appellarunt insaniam.[*](id est . . 14 insaniam (quae C. addidit quia eius aequalibus nomen insaniae non insanum animi habitum sed furorem significabat) del. Bentl. )

(omnis autem perturbationes animi morbos philosophi appellant negantque stultum quemquam his morbis vacare. qui autem in morbo sunt, sani non sunt; et omnium insipientium animi in morbo sunt: omnes insipientes igitur insaniunt[*](omnis ... 18 insaniunt del. Ba. (post sanos 321, 2 ponit Margrander Trans. and proc. of the American phil. ass. XXX p. 34). verum non mirus nescio qui glossator sed Cicero ipse haec postea addidisse videtur, cum intellegeret se illud 'omnisne animi commotio videtur insania?' in argumentatione neglexisse. )). sanitatem enim[*](enim om. Hs ) animorum positam in tranquillitate quadam constantiaque censebant; his rebus mentem vacuam appellarunt insaniam, propterea quod in perturbato animo sicut in corpore sanitas esse non posset.[*](posset Ern. possit ille G1 )

nec minus illud acute, quod animi adfectionem lumine mentis carentem nominaverunt amentiam eandemque dementiam.[*](omnis... 25 dementiam H) ex quo intellegendum est eos qui haec rebus nomina posuerunt sensisse[*](senisse GR1V1 ) hoc idem,

p.321
quod a Socrate acceptum diligenter Stoici retinuerunt, omnis insipientes esse non sanos. qui est[*](quis X (qus G1) sed s in R fort. postea additum ) enim animus in aliquo morbo—morbos autem hos perturbatos motus,[*](morbos ... 4 motus (sine hos)) ut modo dixi, philosophi appellant—, non magis est sanus quam id corpus quod[*](corpus quod punctis not. G2 ) in morbo est. ita fit ut sapientia sanitas sit animi, insipientia autem quasi insanitas quaedam, quae est insania eademque dementia;[*](insipientia... 7 dementia (sine quaedam) Non. 122,24 ) multoque melius haec notata sunt verbis Latinis quam Graecis.

quod aliis quoque multis locis reperietur;[*](reperitur G1 ) sed id alias, nunc, quod instat. totum igitur id[*](alt.id om. H s ) quod quaerimus quid et quale sit,[*](sit fit V) verbi vis ipsa declarat. eos enim sanos quoniam intellegi necesse est, quorum mens motu quasi morbo perturbata nullo[*](nulla X corr. V1? ) sit, qui[*](quia K1 ) contra adfecti[*](affecti GR2 insani G1 ) sint, hos insanos appellari necesse est. itaque nihil melius, quam quod est in consuetudine sermonis Latini, cum exisse ex potestate dicimus eos, qui ecfrenati[*](hecfrenati G (h del. 2) hęc fr. V effr. RrecVrec ) feruntur aut libidine aut iracundia— quamquam ipsa iracundia libidinis est pars; sic enim definitur: iracundia ulciscendi libido[*](ulciscendi libido cf. Aug. civ. 14,15 quis V1 )—; qui igitur exisse ex potestate[*](dicimus ... 20 ex potestate om. H) dicuntur, idcirco dicuntur, quia non sint in potestate mentis, cui regnum totius animi a natura tributum est. Graeci autem mani/an [*](manian X (man in r. V1) appellant X) unde appellent, non facile dixerim; eam tamen ipsam[*](ipsa KGH (ipsāR, sed vix m. 1)) distinguimus nos melius quam illi. hanc enim insaniam, quae iuncta stultitiae[*](stultitiae K2VcBGr.(?) stultitia X) patet latius,[*](nos post latius add. Vc ) a furore disiungimus.[*](distinguimus R) Graeci volunt illi quidem, sed parum valent verbo:

p.322
quem nos furorem, melagxoli/an [*](melancholian GV -iam KRH) illi vocant; quasi vero atra bili[*](atribili V1K (-bili) atra- bili GR) solum mens ac non[*](non add. Rc ) saepe vel iracundia graviore vel timore[*](vel timore add. G2 ) vel dolore moveatur;[*](totum . . 322, 3 moveatur H) quo genere Athamantem Alcmaeonem[*](alomeonem K1 alcmeonem V (on in r. Vc)) Aiacem Orestem furere dicimus. qui ita sit adfectus, eum dominum esse rerum suarum vetant duodecim[*](duodecem R1V tab. 5, 7. Ciceronis locus obversatur Horatio s. 2, 3, 217 ) tabulae; itaque non est scriptum
si insanus
, sed
si furiosus[*](insanus et fur. Non. escit Bouhier esse incipit W esset Non. ) escit
. stultitiam[*](stultiam V (ss rec) stultia K (- 2) stultitia GR1 (-ă2) H) enim censuerunt constantia,[*](inconstantiam KR (etiam m a m. 1 ut. v.) V1 (sed in et m exp. 1) H inconstantia G insaniam enim censuerunt constantiam, id est sanitatem, tamen posse tueri Non. ) id est sanitate, vacantem posse tamen tueri mediocritatem officiorum et vitae communem cultum atque usitatum; furorem autem[*](autem om. Non. ) esse rati sunt mentis ad omnia caecitatem. quod cum maius[*](magis R1 ) esse videatur quam insania, tamen eius modi est, ut furor in sapientem cadere possit, non possit insania.[*](itaque stultitia censuerunt ... 13 insania) [*](itaque ... 13 cadere possit, insania non Non. 443, 2 ) sed haec alia quaestio est; nos ad propositum revertamur.

Cadere, opinor, in sapientem aegritudinem tibi dixisti videri.

Et vero ita existimo.

Humanum id quidem, quod ita existumas. non enim silice nati sumus, sed est naturale in animis tenerum[*](e ante silice add. Vc non male naturabile X sed bi exp. V1 (cf. animabili codd. nat. deor. 2,91) natura Lb. ) quiddam[*](quidam R1V1 (corr. 1) -ddā in r. G2 ) atque molle, quod[*](quod quā G1 ) aegritudine quasi tempestate quatiatur,[*](sed humanum... 22 quatiatur H) nec absurde Crantor ille, qui in[*](in om. X add. s Vrec )

p.323
nostra Academia vel in primis fuit nobilis,
minime
inquit[*](inquid G1 )
adsentior is qui istam nescio quam indolentiam magno opere laudant, quae[*](quae V2B qui X) nec potest ulla[*](ulle G1 ) esse nec debet. ne aegrotus sim;[*](sim s si inquit (inquid G1P cf. 2) fuerat X ( fuat V2 si exp. et ss. Vrec) corr. Sey. cf. Ps. Plut. Cons. ad Ap. 102c, qui primum ou) ga\r sumfe/romai — e)/cw kai\ tou= dunatou= kai\ tou= sumfe/rontos ou)=san ut sua profert, paulo post addit: 'mh\ ga\r nosoi=men', fhsi\n o( a)kadhmaiko\s Kra/ntwr, 'nosh/sasi de\ parei/h tis ai)/sqhsis' ktl. inquit ut 303, 21 ergo, inquit al. ) si
[*](debet nec aegrotassem. Si X (a apertum post t in V) c exp. V2? ne aegrotus) inquit
fuero,[*](sin quid fuerit Vict. ) sensus adsit,[*](adsit d in r. G2 absit Vc ) sive secetur quid sive avellatur a corpore. nam istuc nihil dolere[*](dolere ex dolore K1R1 ex dobere (b= lo) V1 contigit G1 ) non sine magna mercede contingit inmanitatis in animo, stuporis in corpore.[*](non sine... 7 corpore Aug. civ. 14, 9 )

sed videamus ne haec oratio sit hominum adsentantium nostrae inbecillitati et indulgentium mollitudini; nos autem audeamus non solum ramos amputare miseriarum, sed omnis radicum fibras[*](fybras X) evellere. tamen aliquid relinquetur fortasse; ita sunt altae[*](alta GKV (corr. 2?) H) stirpes stultitiae; sed relinquetur id solum quod erit necessarium. Illud quidem sic habeto, nisi sanatus animus sit, quod sine philosophia fieri non potest, finem miseriarum nullum fore.[*](sed... 15 fore) quam ob rem, quoniam coepimus, tradamus nos ei curandos: sanabimur, si volemus. et progrediar quidem longius: non enim de aegritudine solum, quamquam id quidem[*](quidem in mg. add. Rc ) primum, sed de omni animi, ut ego posui, perturbatione, morbo, ut Graeci volunt, explicabo. et primo, si placet, Stoicorum more agamus, qui breviter astringere solent argumenta; deinde nostro instituto vagabimur.

p.324

Qui fortis est, idem est fidens (quoniam confidens[*](sqq. St. fr. 3, 570 ) mala consuetudine loquendi[*](loquendum Non. L 1 ) in vitio ponitur, ductum verbum a[*](a add. V2 ) confidendo, quod laudis[*](in ante laudis add. V2 ) est). qui autem est fidens, is profecto non extimescit; discrepat enim a timendo[*](qui... 4 a timendo fidens (fidere Quich.) Non. 443, 9 ) confidere.[*](confidens Non. ) atqui,[*](atqui R2 (cf. We.) atque) in quem cadit aegritudo, in eundem timor; quarum enim rerum praesentia sumus in aegritudine, easdem inpendentes et venientes[*](inpendentis..venientis e corr. V aut 2 ) timemus. ita fit ut fortitudini aegritudo repugnet.[*](ita. ... repugnet del. Hei. ) veri simile est igitur, in quem cadat[*](cadit G) aegritudo, cadere in eundem[*](eundem eum Non. ) timorem et infractionem[*](infractionem V (exp. rec)) quidem[*](quidem quandam ut v. in mg. Rrec ) animi[*](in quem... 10 animi Non. 122,28 ) et demissionem.[*](demisionem GKR1 dimisionem V1 ) quae in quem cadunt, in eundem cadit, ut serviat, ut victum, si quando,[*](si quando aliquando (ali in r. 2) V) se esse fateatur. quae qui recipit, recipiat idem necesse est timiditatem et ignaviam. non cadunt autem haec in virum fortem: igitur ne aegritudo quidem. at nemo sapiens nisi fortis: non cadet[*](cadit V2H cadat K) ergo in sapientem aegritudo.

Praeterea necesse est, qui fortis sit, eundem esse magni animi;[*](qui magni animi BK2 om. X qui autem magni animi Vc (ft. rec- tius cf. 326,11 Str. Phil. 49 p. 60)) qui magni animi sit, invictum; qui invictus sit, eum[*](eum om. H) res humanas despicere atque infra se positas arbitrari. despicere autem nemo potest eas res,[*](eas res nemo potest H) propter quas aegritudine adfici potest;[*](post potest add. nisi fortis Vc ) ex quo efficitur fortem virum aegritudine numquam adfici. omnes autem sapientes fortes: non cadit igitur in sapientem aegritudo. Et quem ad modum oculus conturbatus[*](turbatus H) non est probe adfectus ad suum munus fungendum,[*](fugendum K1V1 ) et reliquae partes totumve corpus statu cum est motum, deest officio suo et muneri,

p.325
sic conturbatus[*](siconturbatus G1K1 adxequendum V1 ) animus non est aptus ad exequendum[*](ad ex seq. G) munus suum. munus autem animi est ratione bene uti; et sapientis animus ita semper adfectus est, ut ratione optime utatur; numquam igitur est perturbatus. at[*](ad G1 (14 G1K1)) aegritudo perturbatio est animi: semper igitur ea sapiens vacabit.[*](primo iam si 325, 6 vacabit H)

Veri etiam simile illud[*](illi G1 ) est, qui sit temperans— quem Graeci sw/frona appellant eamque virtutem swfrosu/nhn vocant, quam soleo equidem tum temperantiam, tum moderationem appellare, non numquam etiam modestiam; sed haud[*](-d haut in r. K1 ) scio an recte ea virtus frugalitas appellari possit, quod angustius apud Graecos valet, qui frugi homines xrhsi/mous appellant, id est tantum modo utilis; at illud est latius; omnis enim abstinentia, omnis innocentia (quae apud Graecos usitatum nomen nullum habet, sed habere potest[*](potest om. H) a)bla/beian;[*](aBLaBEl in r. V1 ABDABelAN fere K1RG2 (in litt. evan. aut eras.) abdabeian H aBLaBElaN V1 ) nam est innocentia adfectio[*](affectio KRH) talis animi[*](sed praeteraN in r.) quae noceat nemini)—reliquas etiam[*](etiam om. H) virtutes frugalitas continet.[*](omnis abst.... 19 continet) quae nisi tanta esset, et si is angustiis, quibus plerique putant, teneretur, numquam esset L. Pisonis cognomen tanto opere laudatum.

sed quia, nec qui propter metum praesidium reliquit,[*](relinquit (-id G1) X corr. V1 aut 2 ) quod est ignaviae, nec qui propter avaritiam clam depositum[*](depositi G) non reddidit, quod est iniustitiae, nec qui propter temeritatem male rem gessit, quod est stultitiae, frugi appellari solet, eo tris virtutes, fortitudinem iustitiam prudentiam, frugalitas complexa est (etsi hoc quidem commune est virtutum; omnes[*](omnis X) enim inter se nexae

p.326
et iugatae sunt[*](hoc quidem est commu- ne ... 326, 1 sunt (sine nexae et) Non. 47, 7 )): reliqua igitur et quarta virtus sit[*](sit ut sit X sed ut exp. V2 reliqua igitur est, quarta v. ut sit, ipsa fr. Mdv. ) ipsa frugalitas. eius enim videtur esse proprium motus animi adpetentis regere et sedare semperque[*](semper quae X corr. Rc ) adversantem[*](aversantem X corr. VCR2 ) libidini moderatam in omni re servare constantiam. cui contrarium vitium nequitia dicitur.

frugalitas, ut opinor, a fruge, qua nihil melius e[*](est e We. ) terra, nequitia ab eo (etsi erit hoc fortasse durius, sed temptemus: lusisse[*](lusisse V (l m. 2?) iusisse R1 iussisse GKR2H) putemur,[*](putatos V (ato in r. 2 ut v.; voluitne putato ?) nil GRc (totum verbum del. R2)) si nihil sit) ab eo, quod nequicquam est in tali homine, ex quo idem

nihili
[*](St. fr. 3, 570 nihili V2 nihildic. G (2 litt. erasae) nihil KRV1 ) dicitur.—qui sit frugi igitur vel, si mavis, moderatus et temperans, eum necesse est esse[*](esse add. G2 ) constantem; qui autem constans, quietum; qui quietus, perturbatione omni vacuum, ergo etiam aegritudine. et sunt illa sapientis:[*](sed ... 326, 13 sapientis H) aberit igitur a sapiente aegritudo.

Itaque non inscite Heracleotes Dionysius[*](St. fr. 1, 434 dyonisius KR dioniius V) ad ea disputat, quae apud Homerum Achilles queritur hoc, ut opinor, modo:

  1. Corque meum penitus turgescit tristibus iris,[*](I 646)
  2. Cum decore atque omni me orbatum laude recordor.
num manus adfecta recte est, cum in tumore est, aut num aliud quodpiam[*](aliud quodpiam Turn. ex s aliquod (ex aliquid K1) quippiam X alia quippiam H) membrum tumidum ac turgidum non vitiose se habet?

sic igitur inflatus et tumens animus in vitio est. sapientis autem animus semper vacat vitio, numquam turgescit, numquam tumet; at irati[*](irati V e corr. iratus X cf. 23 sapientis) animus eius modi est: numquam igitur sapiens irascitur. nam si irascitur, etiam concupiscit; proprium

p.327
est enim irati cupere, a quo laesus videatur, ei quam maxumum dolorem inurere. qui autem id concupierit, eum necesse est, si id[*](si id sit G1 ) consecutus sit, magno opere[*](magnopere K H (magno opere R)) laetari. ex quo fit, ut alieno malo gaudeat; quod quoniam non cadit in sapientem, ne ut irascatur quidem cadit.[*](sapientis... 24 timet (pro tumet) 21 num ... 23 est 24 at... 327, 6 cadit (hoc ordine) H) sin[*](sin, non si (ut dicit Ha.) R) autem caderet in sapientem aegritudo, caderet etiam iracundia; qua quoniam vacat, aegritudine etiam vacabit.

Etenim si sapiens in aegritudinem[*](aegritudinem -ne G) incidere posset,[*](posset semel R1 ) posset etiam in misericordiam, posset in invidentiam (non dixi

invidiam
, quae tum[*](tum (cum G) etiam Bouh., alii aliter, Ciceronem corrigentes ) est, cum invidetur; ab invidendo autem invidentia recte dici potest, ut effugiamus[*](ut et fug. Non. ) ambiguum nomen invidiae.[*](posset (posse codd.) etiam... 12 invidiae Non. 443,15 (10 in invidiam. non dixi in invidentia 11 invidia)) quod verbum ductum[*](dictum G1K1 (cf. Isidor. 10,134)) est a nimis intuendo fortunam alterius, ut est in Melanippo:
quisnam florem[*](Acc. fr. 424 (unde aut quis mortalis fl. Non. 500, 13 num quis non mortalis fl. Ri. num quisnam poetae sit, dubium) quasnam G1 ) liberum invidit meum?
male Latine videtur, sed praeclare Accius; ut enim
videre
, sic
invidere florem
[*](flore X florē K2Rc? ) rectius quam
flori
. nos consuetudine prohibemur;