de Finibus Bonorum et Malorum

ut[*](add. Se.) mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur[*](videatur BER videtur N om. V) in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit.[*](finxerit RN1V finxerint BE finxerat N2 ) neque enim vocum suavitate videntur aut novitate quadam et varietate cantandi revocare eos solitae, qui praetervehebantur, sed quia multa se scire profitebantur,

1. O decus Argolicum, quin[*](quin N2 qui) puppim flectis, Ulixes,
2. Auribus ut nostros possis agnoscere cantus!
3. Nam nemo haec umquam est transvectus caerula cursu,
4. Quin prius adstiterit vocum dulcedine captus,
5. Post variis avido satiatus pectore musis
6. Doctior ad patrias lapsus pervenerit oras.
7. Nos grave certamen belli clademque tenemus,
8. Graecia quam Troiae divino numine vexit,
9. Omniaque e latis rerum[*](rerum Marsus regum) vestigia terris.

Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse[*](patria esse (pata ee,1 et in ras. a ee ab alt. m.) N patrie V patria BER) cariorem.

Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum.

quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse[*](add. ed. princ. Roman. (sec. Mdv. sil.)) senserit? quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? quo studio Aristophanem putamus aetatem in litteris duxisse? quid de Pythagora? quid de Platone aut de Democrito[*](aut democrito (de mocrito V) RNV) loquar? a quibus propter discendi cupiditatem videmus ultimas terras esse peragratas. quae qui non vident, nihil umquam magnum[*](magnum ac Brem. magna) ac cognitione dignum amaverunt.

Atque hoc loco, qui propter animi voluptates coli dicunt ea studia, quae dixi, non intellegunt idcirco

Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? ipsi enim quaeramus a[*](a e RNV) nobis stellarum motus contemplationesque rerum caelestium eorumque omnium, quae naturae obscuritate occultantur, cognitiones quem ad modum[*](cognitiones quem ad modum N2 cogni- tionesque admodum) nos moveant, et quid historia delectet, quam solemus persequi usque ad extremum, cum praetermissa repetimus,[*](add. Se.) inchoata persequimur. nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem.

quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici[*](elici dett. dici BERN duci V) potest, cum voluptate legimus? quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint,[*](gesserunt R) nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? quid, quod homines infima[*](infirma BE) fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur[*](delectentur RNV) historia? maximeque[*](que om. R) eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. quocirca intellegi necesse est in ipsis rebus, quae discuntur et cognoscuntur, invitamenta[*](invita—menta (lineola et ta poste- rius ab alt. m. scr., ta in ras.) N invita mente BE invita|et mente R in vita mentem V) inesse, quibus ad discendum cognoscendumque moveamur.

Ac veteres quidem philosophi in beatorum insulis fingunt qualis futura[*](futura Clericus (ad Aeschinis Axioch. 17); natura) sit vita sapientium, quos cura omni liberatos, nullum necessarium vitae cultum aut paratum[*](aut apparatum Lamb. ) requirentis, nihil aliud esse[*](esse om. BE) acturos putant, nisi ut omne tempus inquirendo[*](inqendo E in querendo RV inquerendo N) ac discendo in naturae cognitione consumant. Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum

princeps huius civitatis Phalereus[*](phalereus R phalerius BEN phalerus V) Demetrius cum patria pulsus esset iniuria, ad Ptolomaeum se regem Alexandream[*](alexandriam RNV) contulit. qui cum in hac ipsa[*](ipsa om. BE) philosophia, ad quam te hortamur, excelleret Theophrastique esset auditor, multa praeclara in illo calamitoso otio scripsit[*](scripsit ed. Veneta 1494; scribit) non ad usum aliquem suum, quo erat orbatus, sed animi cultus ille erat ei quasi quidam humanitatis cibus. equidem e Cn. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. somnum denique nobis, nisi requietem corporibus et medicinam quandam laboris afferret, contra naturam putaremus datum; aufert enim sensus actionemque tollit omnem. itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi, facile pateremur, qui[*](qui N2 quin) etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vigilias suscipere soleamus.[*](soleamus valeamus R)

Sunt autem etiam clariora vel plane perspicua minimeque dubitanda indicia[*](inditia N iudicia) naturae, maxime scilicet in homine, sed in omni animali, ut appetat animus aliquid agere semper[*](agere semper aliquod BE) neque ulla condicione quietem sempiternam possit pati. facile est hoc cernere in primis puerorum aetatulis. quamquam enim vereor, ne nimius in hoc genere videar, tamen omnes veteres philosophi, maxime nostri, ad incunabula accedunt, quod[*](quod RNV qui BE) in pueritia facillime se arbitrantur[*](arbitrantur RNV) [*](arbitrentur BE) naturae voluntatem[*](voluntatem Lamb. voluptatem) posse cognoscere. videmus igitur ut conquiescere

quin etiam inertissimos homines nescio qua[*](qua qui BE) singulari segnitia[*](segnitia etiam E) praeditos videmus tamen et corpore et animo moveri semper et, cum re nulla impediantur necessaria, aut alveolum poscere aut quaerere quempiam ludum aut sermonem aliquem requirere, cumque non habeant ingenuas ex doctrina oblectationes, circulos aliquos et sessiunculas consectari. quin ne bestiae quidem, quas delectationis causa concludimus, cum copiosius alantur, quam si essent liberae, facile patiuntur sese contineri motusque solutos et vagos a natura sibi tributos requirunt.

itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis[*](gerendis gerundis Non. ) negotiis orbatus possit[*](possit orbatus Non. ) paratissimis vesci voluptatibus.[*](si gerendis ... voluptatibus Non. p. 416 ) nam aut privatim aliquid gerere malunt aut, qui altiore animo sunt, capessunt rem publicam honoribus imperiisque adipiscendis aut totos se ad studia doctrinae conferunt. qua in vita tantum abest ut voluptates consectentur, etiam curas, sollicitudines, vigilias perferunt optimaque parte hominis, quae in nobis divina ducenda est, ingenii et mentis acie fruuntur nec voluptatem requirentes nec fugientes laborem. nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. quo studio cum satiari non possint,[*](possint Ern. possunt) omnium ceterarum rerum obliti nihil abiectum,

Ergo hoc quidem apparet, nos ad agendum esse natos. actionum autem genera plura, ut obscurentur etiam minora maioribus,[*](minora maioribus maioribus minoribus BE) maximae autem sunt primum, ut mihi quidem videtur et iis, quorum nunc in ratione versamur, consideratio cognitioque[*](cognitioque N cognitione) rerum caelestium et earum, quas a natura occultatas et latentes[*](latentes iacentes R) indagare ratio potest, deinde rerum publicarum administratio aut administrandi scientia, tum[*](scientia, tum sciendi que (ēdi que ab alt. m. in ras.) N) prudens, temperata, fortis, iusta[*](fortis, iusta Mdv. forti si iusta B E fortis. Si iusta R fortis et iusta (& in N ab alt. m. in ras.) NV) ratio reliquaeque virtutes et actiones virtutibus congruentes, quae uno verbo complexi omnia honesta dicimus; ad quorum et cognitionem et usum iam corroborati natura ipsa praeeunte deducimur. omnium enim rerum principia parva sunt, sed suis progressionibus usa augentur, nec sine causa; in primo enim ortu inest teneritas[*](teneritas NV Non. temeritas BER) ac mollitia[*](mollitia BE Non. mollities RN mollicies V) quaedam,[*](in primo ... moll. quaedam Non. p. 495 ) ut nec res videre optimas nec agere possint. virtutis enim beataeque vitae, quae duo maxime expetenda sunt, serius lumen apparet, multo etiam serius, ut plane qualia sint intellegantur. praeclare enim Plato:

Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit!

Natura igitur corpus quidem hominis sic et genuit et formavit, ut alia in primo ortu perficeret, alia progrediente

itaque[*](amplius itaque BE itaque amplius RNV) nostrum est—quod nostrum dico, artis est—ad ea principia, quae accepimus, consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. quod quidem pluris est[*](est Thurot. (Revue critique 1870,1. semestrep.21); sunt R sit NV om. BE) haud paulo magisque ipsum propter se expetendum quam aut sensus aut corporis ea, quae diximus, quibus tantum praestat mentis excellens perfectio, ut vix cogitari possit quid intersit. itaque omnis honos, omnis admiratio, omne studium ad virtutem et ad eas actiones, quae virtuti sunt consentaneae,[*](consentanee sunt BE) refertur, eaque omnia, quae aut ita in animis sunt aut ita geruntur, uno nomine honesta dicuntur. quorum omnium quae[*](quae Matthiae (Vermischte Schriften 1833 p. 31 sq.); queque) sint notitiae, quae quidem[*](quae quidem Se. quaeque (queque) BENV que R) significentur[*](significent BE) rerum vocabulis, quaeque cuiusque vis[*](cuiusque vis NV cuiusvis BE cuius vis R) et natura sit mox[*](moxp. 189, 20 sqq.) videbimus.

Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. indicant[*](iudicant BER) pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. quanta studia decertantium sunt quanta ipsa certamina!

Sed haec in pueris; expressa[*](in pueris expressa. In iis (his) vero RNV) vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. quis est tam dissimilis homini, qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam? quis contra in illa aetate pudorem, constantiam, etiamsi sua nihil intersit, non tamen diligat? quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit? quis suae urbis[*](quis suae urbis RKl. quis huius urbis Mdv. ) conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? cui Tubuli nomen odio non est? quis Aristidem non mortuum diligit? an obliviscimur, quantopere in audiendo in legendoque moveamur, cum pie, cum amice, cum magno animo aliquid factum cognoscimus?

Quid loquor[*](loquor V loquar) de nobis, qui ad laudem et ad[*](et ad qui ad BE) decus nati, suscepti, instituti sumus? qui clamores vulgi atque imperitorum excitantur in theatris, cum illa dicuntur: 'Ego sum Orestes', contraque ab altero:

Immo enimvero ego sum, inquam, Orestes!

Talibus exemplis non fictae solum fabulae, verum[*](verum sed Non. ) etiam historiae refertae[*](talibus exp. ... refertae Non. p. 309 ) sunt, et quidem maxime nostrae. nos enim ad sacra Idaea accipienda optimum virum delegimus, nos tutores misimus regibus,[*](regibus misimus BE (misimus regem municissimum menibus, rell. om., R)) nostri imperatores pro salute patriae sua capita voverunt, nostri consules regem inimicissimum moenibus iam adpropinquantem monuerunt, a veneno ut caveret, nostra in re publica Lucretia et quae per[*](del. Vict.) vim oblatum stuprum voluntaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam,[*](filiam interficeret BE) ne stupraretur. quae quidem omnia et innumerabilia praeterea quis est quin[*](quin NV qui BER) intellegat et eos qui fecerint dignitatis splendore ductos inmemores fuisse utilitatum suarum nosque, cum ea laudemus, nulla alia re nisi honestate duci?

Quibus rebus expositis breviter[*](breviter expositis BE)—nec enim sum copiam, quam potui, quia dubitatio in re nulla erat, persecutus—sed his rebus concluditur profecto et virtutes omnes et honestum illud, quod ex iis oritur[*](ex hijs virtutibus oritur N) et in iis[*](iis Mdv. his R hijs NV illis BE) haeret, per se esse expetendum.