de Finibus Bonorum et Malorum
Cicero, Marcus Tullius
Cicero. M. Tulli Ciceronis De finibus bonorum et malorum. Schiche, Theodor, editor. Leipzig: Teubner, 1915.
Sed cum sapientiam
Principiis autem a natura datis amplitudines quaedam bonorum excitabantur partim profectae a contemplatione rerum occultiorum,[*](occultorum R) quod erat insitus menti cognitionis amor, e quo etiam rationis explicandae disserendique cupiditas consequebatur; quodque hoc solum animal natum est pudoris ac verecundiae particeps appetensque coniunctionum[*](coniunctionum RNV coniunctium (coniunctiu pro coniunctium = coniunctionum) BE) hominum ad[*](ad R et B ac ENV) societatem[*](societatem R societatum BENV cf. III 66 inter nos natura ad civilem communitatem coniuncti et consociati sumus et p. 128, 15 sq., ubi de cognitione rerum respicit ad p. 127,23 (erat insitus menti cognitionis amor) et de coniunctione generis humani ad p. 127, 26 sq. (coniunctionum hominum ad societatem)) animadvertensque in omnibus rebus, quas ageret aut[*](aut RN2 ut BEN1V) diceret, ut ne quid ab eo fieret nisi honeste ac[*](ac BER et NV) decore, his initiis, ut ante dixi,
Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum; quodne omnem naturam conservatricem sui dixerint,[*](dixerunt RV) an quod omne animal ipsum sibi commendatum, ut se et[*](et (post genere) cod. Leid. Madvigii, om. BERNV) salvum in suo genere et incolume[*](incolume cod. Leid. Madvigii incolumē BE incolum RN incolumemque V (et incolume = p. 126, 22 ut et salva sit; et salvum in suo genere = 126, 23 et in genere conservetur suo)) vellet, an quod,[*](quod add. Dav. ) cum omnium artium finis is esset, quem natura maxime quaereret, idem statui debere de totius arte vitae, an quod, cum ex animo constaremus et corpore, et haec[*](hec V hac) ipsa et eorum virtutes per se esse sumendas. an vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? an quae de prudentia, de cognitione rerum, de coniunctione generis humani, quaeque ab eisdem[*](eisdem RNV hisdem BE) de temperantia, de modestia, de magnitudine animi, de omni honestate dicuntur? fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse.
Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri[*](veri (corr., ut videtur, ex vere) N vere BEV vero R) investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. quid enim perversius, quid intolerabilius, quid stultius quam bonam valitudinem, quam dolorum omnium vacuitatem, quam integritatem oculorum reliquorumque sensuum ponere in bonis potius, quam dicerent nihil omnino inter eas res iisque contrarias interesse? ea enim omnia, quae illi bona dicerent, praeposita esse, non bona, itemque illa, quae in corpore excellerent, stulte antiquos dixisse per se esse expetenda; sumenda potius quam expetenda.
O magnam vim ingenii causamque iustam, cur nova existeret disciplina! Perge porro. sequuntur enim ea, quae tu scientissime complexus es,[*](complexus es p. 107, 17-30 ) omnium insipientiam, iniustitiam, alia vitia similia esse, omniaque peccata esse paria, eosque, qui natura doctrinaque longe ad virtutem processissent, nisi eam plane consecuti essent, summe esse miseros, neque inter eorum vitam et improbissimorum quicquam omnino interesse, ut Plato, tantus ille vir, si sapiens non fuerit, nihilo melius quam quivis improbissimus nec beatius[*](beatius dett. beatus) vixerit. haec videlicet est correctio[*](correctio V correptio) philosophiae veteris et emendatio, quae omnino aditum habere nullum[*](nullum habere BE) potest in urbem, in forum, in curiam. quis enim ferre posset ita loquentem eum, qui se auctorem vitae graviter et sapienter agendae profiteretur, nomina rerum commutantem, cumque idem sentiret quod omnes, quibus rebus eandem vim tribueret, alia nomina inponentem, verba modo mutantem, de opinionibus nihil detrahentem?
patronusne causae in epilogo pro reo dicens negaret esse malum exilium, publicationem bonorum? haec reicienda esse, non fugienda?[*](fugienda cod. Leidens. Madvigii; facienda) nec misericordem iudicem esse oportere? in contione autem si loqueretur, si Hannibal ad portas venisset murumque iaculo traiecisset, negaret esse in malis capi, venire, interfici, patriam amittere? an senatus, cum triumphum Africano decerneret,
quod eius virtuteaut
felicitateposset dicere, si neque virtus
quid enim interest, divitias, opes, valitudinem bona dicas[*](bona (ante dicas) NV bonam) anne praeposita, cum ille, qui ista bona dicit, nihilo plus iis tribuat quam tu, qui eadem illa praeposita nominas? itaque homo in primis ingenuus et gravis, dignus illa familiaritate Scipionis et Laelii, Panaetius, cum ad Q. Tuberonem de dolore patiendo scriberet, quod esse caput debebat, si probari posset, nusquam posuit, non esse malum dolorem, sed quid esset et quale, quantumque in eo inesset[*](inesset RV in esset N esset BE) alieni, deinde quae ratio esset perferendi; cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas[*](inanitas BEV inmanitas RN) ista verborum.
Sed ut propius ad ea, Cato, accedam, quae a te[*](a te dett. antea BE at ea R ad ea N om. V) dicta sunt, pressius agamus eaque, quae modo dixisti, cum iis conferamus, quae tuis antepono. quae sunt igitur communia vobis cum antiquis, iis sic utamur quasi concessis; quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus.
Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. quae enim adhuc protulisti, popularia sunt, ego autem a te elegantiora[*](a te elegantiora NV elegantiora a te R eleganciora (om. a te) BE) desidero.
A mene tu? inquam. sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia.
sed primum positum sit[*](positum sit primum BE) nosmet ipsos commendatos esse nobis primamque ex natura hanc habere appetitionem,
hunc igitur finem illi tenuerunt, quodque ego pluribus verbis, illi brevius secundum naturam vivere, hoc iis bonorum videbatur[*](videbatur Wes. apud Mdv.; videatur) extremum.
Age nunc isti doceant, vel tu potius—quis enim ista melius?—, quonam modo ab isdem principiis profecti efficiatis, ut honeste vivere—id est enim vel e virtute vel naturae congruenter vivere—summum bonum sit, et quonam modo aut quo loco corpus subito deserueritis omniaque ea, quae, secundum naturam cum sint,[*](secundum naturam cum sint BE cum secundum naturam sint N2 secundum naturam sint (om. cum) RN1V) absint a nostra potestate, ipsum denique officium. quaero igitur, quo modo hae[*](hae hec BE hee RV ee N) tantae commendationes a natura profectae subito a sapientia relictae sint.
quodsi non hominis summum bonum quaereremus, sed cuiusdam animantis, is autem esset nihil nisi animus —liceat enim fingere aliquid eius modi, quo verum facilius reperiamus—, tamen illi animo non esset hic vester finis. desideraret enim valitudinem, vacuitatem doloris, appeteret etiam conservationem sui earumque rerum custodiam finemque sibi constitueret secundum naturam vivere, quod est, ut dixi, habere ea, quae secundum naturam sint, vel omnia vel plurima et maxima.
cuiuscumque enim modi animal constitueris, necesse est, etiamsi id sine corpore sit, ut fingimus, tamen esse in animo quaedam similia eorum, quae
sed id ne[*](ne id BE) cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi.
Sin dicit[*](dicit etiam BE) obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minimae sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. itaque in quibus propter eorum[*](eorum P. Man. earum) exiguitatem obscuratio consequitur, saepe accidit, ut nihil interesse nostra fateamur, sint illa necne sint, ut in sole,[*](sole V solem) quod[*](quod qui BE) a te dicebatur,[*](dicebaturp. 106, 17sqq.) lucernam adhibere nihil interest aut[*](aut RN ut BE A V) teruncium adicere Croesi pecuniae.
quibus autem in rebus tanta obscuratio non fit,[*](fit R Mdv. sit) fieri tamen potest, ut id ipsum, quod interest, non sit magnum. ut ei, qui iucunde vixerit annos decem, si aeque vita iucunda menstrua addatur, quia momentum aliquod habeat ad iucundum accessio,[*](ad iucundum accessio Lamb. ad iocundum accessionem RN1 ad iocundi accessionem N2V ad iocundam accessionem BE) bonum sit; si
hoc simile tandem est? non risu potius quam oratione eiciendum? ampulla enim sit necne sit, quis non[*](non dett., om. BERNV) iure optimo irrideatur, si laboret? at vero pravitate[*](pravitate R. Bentl. (ad Tusc. III 1); gravitate) membrorum et cruciatu dolorum si quis quem levet, magnam ineat gratiam, nec si ille[*](ille RNV om. BE) sapiens ad tortoris eculeum a tyranno ire cogatur, similem habeat vultum et si ampullam perdidisset, sed ut magnum et difficile certamen iniens, cum sibi cum capitali adversario, dolore, depugnandum videret, excitaret omnes rationes fortitudinis ac patientiae, quarum praesidio iniret illud difficile,[*](difficile illud BE) ut dixi, magnumque proelium. deinde non quaerimus,[*](quaerimus ed. princ. Romana; quaeremus (quer.)) quid obscuretur aut intereat, quia sit admodum parvum, sed quid tale sit, ut expleat summam. una voluptas e multis obscuratur in illa vita voluptaria, sed tamen ea, quamvis parva sit, pars est eius vitae, quae posita est in voluptate. nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; sint modo partes vitae beatae.
Atqui si, ut convenire debet inter nos, est quaedam appetitio naturalis ea, quae secundum naturam sunt, appetens, eorum omnium est aliquae summa[*](aliquae summa aliqua e summa BERN aliqua summa V) facienda. quo constituto tum licebit otiose ista quaerere, de magnitudine rerum, de excellentia, quanta in quoque sit ad beate vivendum, de istis ipsis obscurationibus,