Orator

ita si numerus orationis quaeritur qui sit, omnis est, sed alius alio melior atque aptior; si locus, in omni parte verborum; si unde ortus sit, ex aurium voluptate; si componendorum ratio, dicetur alio loco, quia pertinet ad usum, quae pars quarta et extrema nobis in dividendo fuit; si ad quam rem adhibeatur, ad delectationem; si quando, semper; si quo loco, in tota continuatione verborum; si quae res efficiat voluptatem, eadem quae in versibus, quorum modum notat ars, sed aures ipsae tacito eum sensu[*](sensu codd. deft.: sensum FPO ) sine arte definiunt.

satis multa de natura; sequitur usus, de quo est accu- ratius disputandum. In quo quaesitum est in totone cir- cuitu illo orationis, quem Graeci peri/odon, nos tum ambitum, tum circuitum, tum comprehensionem aut continuationem aut circumscriptionem dicimus, an in principiis solum an in extremis an in utraque parte numerus tenendus sit; deinde cum aliud videatur esse numerus aliud numero- sum, quid intersit.

tum autem in omnibusne numeris aequaliter particulas deceat incidere an facere alias breviores alias longiores, idque quando aut cur; quibusque partibus, pluribusne an singulis, imparibus an aequalibus,

explicandum etiam est unde orta sit forma verborum dicendumque quantos circuitus facere deceat deque eorum particulis et tamquam incisionibus disserendum est quaerendumque utrum una species et longitude sit earum anne plures et, si plures, quo loco aut quando quoque genere uti oporteat. Postremo totius generis utilitas explicanda est, quae quidem patet latius; non ad unam enim rem aliquam, sed ad pluris accommodatur.

ac licet non ad singula[*](singula Bake: singulas res L ) respondentem de universo genere sic dicere, ut etiam singulis satis responsum esse videatur. Remotis igitur reliquis generibus unum selegimus hoc, quod in causis foroque versatur, de quo diceremus. Ergo in aliis, id est in historia et in eo quod appellamus e)pideiktiko/n, placet omnia dici Isocrateo Theopompeoque more illa cir- cumscriptione ambituque, ut tamquam in orbe inclusa currat oratio, quoad insistat in singulis perfectis absolutis- que sententiis.

itaque postea quam est nata haec vel circumscriptio vel comprehensio vel continuatio vel ambitus, si ita licet dicere, nemo, qui aliquo esset in numero, scripsit orationem generis eius quod esset ad delectationem com- paratum remotumque a iudiciis forensique certamine, quin redigeret omnis fere in quadrum numerumque sententias. Nam cum is est auditor qui non vereatur ne compositae orationis insidiis sua fides attemptetur, gratiam quoque habet oratori voluptati aurium servienti.

genus autem hoc orationis neque totum adsumendum est ad causas forensis neque omnino repudiandum, si enim semper utare, cum satietatem adfert tum quale sit etiam ab imperitis agnosci-

adhibenda est igitur numerosa oratio, si aut laudandum est aliquid ornatius, ut[*](ut vulg.: aut L ) nos in accusationis secundo de Siciliae laude diximus, ut in senatu de consulatu meo[*](meo L: secl. non nulli: nostro alii ), aut exponenda narratio, quae plus dignitatis desiderat[*](desiderat L: desideret Ernesti ) quam doloris, ut in quarto accusationis de Hennensi Cerere, de Segestana Diana, de Syracusarum situ diximus. Saepe etiam in amplificanda re concessu omnium funditur numerose et volubiliter oratio. Id nos fortasse non perfecimus, conati quidem saepissime sumus; quod plurimis locis perorationes nostrae voluisse nos atque animo contendisse declarant. Id autem tum valet cum is qui audit ab oratore iam obsessus est ac tenetur. Non enim id agit ut insidietur et observet, sed iam favet processumque vult dicendique vim admirans non anquirit[*](anquirit codd. dett.: adquirit FPM:ac- quirat O1: acquirit O2 ) quid reprehendat[*](reprehendat vulg.: prehendat OM: prendat FP ).

haec autem forma retinenda non diu est, nec dico[*](nec dico L: non dico Sauppe ) in per- oratione, quam ipsam includit[*](quam ipsam includit Beier: quam ipse includit L: qua in ipsa includitur Stangl:in quam ipsam includitur Bake: quam ipsa finis includit Schütz ), sed in orationis reliquis partibus. Nam cum sis eis locis usus quibus ostendi licere[*](licere vulg.:liceret L ), transferenda tota dictio est ad illa quae nescio cur, cum Graeci ko/mmata et kw=la nominent, nos non recte incisa et membra dicamus. Neque enim esse possunt rebus ignotis nota nomina, sed cum verba aut suavitatis aut inopiae causa transferre soleamus, in omnibus hoc fit artibus, ut, cum id appellandum sit quod propter rerum ignorationem ipsarum

quo autem pacto deceat incise membratimve dici iam videbimus; nunc quot modis mutentur comprehensiones conclusionesque dicendum est. Fluit omnino numerus a primo tum incitatius brevitate pedum, tum proceritate tardius. Cursum contentiones magis requirunt, expositiones rerum tarditatem. Insistit autem ambitus modis pluribus, e quibus unum est secuta Asia maxime, qui dichoreus vocatur, cum duo extremi chorei sunt, id est e singulis longis et brevibus. Explanandum est enim, quod[*](quod L: quod iam Rufinus: quoniam Stangl ) ab aliis[*](ab aliis Rufinus: ab illis L ) eidem pedes aliis vocabulis nominantur.

dichoreus non est ille quidem sua sponte vitiosus in clausulis, sed in orationis numero nihil est tam vitiosum quam si semper est 1idem. Cadit autem per se ille ipse praeclare, quo etiam satietas formidanda est magis. Me stante C. Carbo C. F. tribunus plebis in contione dixit his verbis: 0 Marce Druse, patrem appello—haec quidem duo binis pedibus incisim; dein[*](dein L: deinde Nonius et Rufinus ) membratim: Tu[*](tu L Rufinus: tum Nonius ) dicere solebas sacram esse rem publicam ;—haec item membra ternis; post ambitus:

quicumque eam violavissent, ab omnibus esse ei poenas persolutas;—dichoreus; nihil enim ad rem, extrema illa longa sit an brevis; deinde: Patris dictum sapiens temeritas fili comprobavit—hoc dichoreo tantus clamor contionis exci- tatus est, ut admirabile esset. Quaero nonne id numerus effecerit? Verborum ordinem immuta, fac sic: Comprobavit fili temeritas, iam nihil erit, etsi temeritas ex tribus brevibus et longa est, quem[*](quem MP2O2 Rufinus: quam FO1: quem numerum maluit Stangl ) Aristoteles ut optimum probat, a quo dissentio. 'At eadem verba, eadem sententia.'

animo istuc satis est, auribus non satis. Sed id crebrius fieri non

sed sunt clausulae plures, quae numerose et iucunde cadant[*](cadant L: cadunt Bake ). Nam et creticus, qui est e longa et brevi et longa, et eius[*](eius L: ei Stangl ) aequalis paean, qui spatio par est, syllaba longior, quam[*](quam vulg.: qui FPO Rufinus: vel Stangl ) commodissime putatur in solutam orationem inligari, cum sit duplex. Nam aut e longa est et tribus brevibus, qui numerus in primo viget, iacet in extremo, aut e[*](e Rufinus: om. L ) totidem brevibus et longa, in[*](in L: om. Rufinus ) quem optime cadere censent veteres; ego non plane reicio, sed alios antepono.

ne spondeus quidem funditus est repudiandus, etsi, quod est e longis duabus, hebetior videtur et tardior; habet tamen stabilem quendam et non expertem dignitatis gradum, in incisionibus vero multo magis et in membris; paucitatem enim pedum gravitate sua et[*](gravitate sua et O2 Rufinus: gravitatis suaet F: gravitatis suae P: gravitatis sue O1 ) tarditate compensat. Sed hos cum in clausulis pedes nomino, non loquor de uno pede ex- tremo: adiungo, quod minimum sit[*](sit L: est maluit Stangl ), proximum superiorem, saepe etiam tertium.

ne iambus quidem, qui est e brevi et longa, aut par choreo qui habet tris brevis trochaeus, [*](trochaeus Rufinus: om. L ) sed spatio par, non syllabis, aut etiam dactylus, qui est e long et duabus brevibus, si est proximus a postremo, parum volubiliter pervenit ad extremum, si est extremus choreus aut spondeus; numquam enim interest uter sit eorum in pede extremo. Sed idem hi tres pedes male concludunt[*](conclu- duntur Rufinus ), si quis eorum in extremo locatus est, nisi cum pro cretico postremus est dactylus; nihil enim interest dactylus sit extremus an creticus, quia postrema syllaba brevis an longa sit ne in versu quidem refert.

qua re etiam paeana qui dixit aptiorem, in quo esset longa postrema, vidit parum,

his igitur tot commutationibus tamque variis si utemur, nec deprehendetur manifesto quid a nobis de industria fiat et occurretur satietati. Et quia non numero solum [*](numero solum codd. dett.(om. numerosa): om. L ) numerosa oratio sed et compositione fit et genere, quod ante dictum est, con- cinnitatis—compositione potest intellegi, cum ita structa verba sunt, ut numerus non quaesitus sed ipse secutus esse videatur, ut apud Crassum: Nam ubi libido dominatur, innocentiae leve praesidium est; ordo enim verborum efficit numerum sine ulla aperta oratoris industria—; itaque si quae veteres illi, Herodotum dico et Thucydidem totamque eam aetatem, apte numeroseque dixerunt, ea non numero quaesito, sed verborum conlocatione ceciderunt.

formae vero quaedam sunt orationis, in quibus ea[*](ea edd.:ea si L: ea scilicet Stangl: ea sic Heerdegen ) concinnitas est ut sequatur numerus necessario. Nam cum aut par pari refertur aut contrarium contrario opponitur aut quae simi- liter cadunt verba verbis comparantur, quidquid ita concluditur, plerumque fit[*](quidquid... fit vulg.: quid quod ... sic L ) ut numerose cadat, quo de genere cum exemplis supra diximus; ut haec quoque copia faculta- tem adferat non semper eodem modo desinendi. Nec tamen haec ita sunt arta et astricta, ut ea, cum velimus,