Philippicae

vellem di immortales fecissent, patres conscripti, ut vivo potius Ser. Sulpicio gratias ageremus quam honores mortuo[*](mortuo honores D) quaereremus. nec vero dubito quin, si ille vir legationem renuntiare potuisset, reditus eius et vobis gratus fuerit et rei publicae salutaris futurus, non quo L. Philippo et L. Pisoni aut studium aut cura defuerit in tanto officio tantoque munere, sed cum Ser. Sulpicius aetate illis anteiret, sapientia omnibus[*](illis anteiret, sapientia omnibus D et Arusianus K. vii. p. 454: illos anteiret sapientia omnibus V (corr. m. 2)), subito ereptus e causa totam legationem orbam et debilitatam reliquit.

quod si cuiquam iustus honos habitus est in morte legato, in nullo iustior quam in Ser. Sulpicio reperietur[*](quam ... Sulpicio re- om. V1). ceteri qui in legatione mortem obierunt ad incertum vitae periculum sine ullo mortis metu profecti sunt: Ser. Sulpicius cum aliqua perveniendi ad M. Antonium spe profectus est, nulla revertendi. qui cum ita adfectus esset ut, si ad gravem valetudinem labor accessisset, sibi ipse diffideret, non recusavit quo minus vel extremo[*](in extremo D) spiritu, si quam opem rei publicae ferre posset, experiretur. itaque non illum[*](illum om. Cus.) vis hiemis, non nives, non longitudo itineris, non asperitas[*](asperitatis V: asperitates coni. Halm) viarum[*](viarumq. V (non viarum asperitas praepediat Cus.)), non morbus ingravescens retardavit, cumque[*](non morbus ... cum om. V1 (non ... retardavit add. V2)) iam ad congressum conloquiumque eius pervenisset ad quem erat missus, in ipsa cura ac meditatione obeundi sui muneris excessit e vita.

Vt igitur alia, sic hoc, C. Pansa[*](C. om. D), praeclare quod et[*](quod et Halm: quodenset V: quod D) nos ad honorandum Ser. Sulpicium cohortatus es[*](es b: est Vnst) et ipse multa copiose de illius[*](ipsius V) laude dixisti. quibus a te dictis nihil praeter sententiam dicerem, nisi P. Servilio[*](P. om. V), clarissimo viro[*](clarissimo viro Mommsen: cui V1: c. u. V2 (e coll. mea): cum t: om. bns), respondendum putarem, qui hunc honorem statuae nemini tribuendum censuit nisi ei[*](ei ei p. V: om. st) qui ferro esset in legatione interfectus. ego autem, patres conscripti, sic[*](patres conscr. sic D: .ps. V2: om. V1) interpretor sensisse maiores nostros ut causam mortis censuerint, non genus esse quaerendum. etenim cui legatio ipsa morti[*](morti mortis causa cod. Amst., ed. R) fuisset, eius monumentum exstare voluerunt, ut in[*](ut in om. V) bellis periculosis obirent homines legationis munus audacius. non igitur exempla maiorum quaerenda, sed consilium est eorum a quo ipsa exempla nata sunt explicandum.

Lars Tolumnius, rex Veientium, quattuor legatos populi Romani Fidenis interemit, quorum statuae steterunt usque ad[*](ad nostram D) meam memoriam in rostris[*](in rostris ante steterunt habent D): iustus honos: eis[*](eis om. V) enim maiores nostri qui ob rem publicam mortem obierant pro brevi vita diuturnam memoriam reddiderunt. Cn. Octavi, clari viri et magni[*](et magni viri D), qui primus in eam familiam quae postea viris fortissimis floruit attulit consulatum, statuam videmus in rostris. nemo tum novitati invidebat; nemo virtutem non honorabat. at ea fuit legatio Octavi in qua periculi suspicio non subesset. nam cum esset missus a senatu ad animos regum perspiciendos[*](respiciendos V) liberorumque populorum, maximeque, ut nepotem regis Antiochi[*](Antiochi regis D), eius qui cum maioribus nostris bellum gesserat, classis habere, elephantos alere prohiberet, Laudiceae in gymnasio a quodam Leptine est interfectus.

reddita est ei tum a maioribus statua pro vita quae multos per annos progeniem eius honestaret[*](honestavit Cobet), nunc ad tantae familiae memoriam sola restaret[*](restat Ernesti). atqui[*](atque D) et huic et Tullo Cluvio et L. Roscio et Sp. Antio et C. Fulcinio qui a Veientium rege caesi sunt non sanguis qui est profusus in morte, sed ipsa mors ob rem publicam obita[*](obita t: habita Vbns) honori fuit. itaque, patres conscripti, si Ser. Sulpicio casus mortem attulisset, dolerem[*](dolerem bn2: dolorem cett.) equidem[*](quidem V) tanto rei publicae volnere, mortem vero eius non monumento[*](monimentis D), sed luctu publico esse ornandam[*](ornandam Vt: orandam n1: honorandam n2s: decorandam b) putarem. nunc autem quis dubitat quin ei vitam abstulerit ipsa legatio? secum enim ille mortem extulit quam, si nobiscum remansisset, sua cura, optimi fili fidelissimaeque coniugis diligentia vitare potuisset.

at ille cum videret, si vestrae auctoritati non paruisset, dissimilem se futurum sui, sin paruisset, munus sibi illud pro re publica[*](pro re p. V: p. r. D) susceptum vitae finem fore[*](fore V: allaturum D), maluit in maximo rei publicae discrimine emori quam minus quam potuisset videri rei publicae profuisse. multis illi in urbibus iter qua faciebat reficiendi[*](reci**endi V1: reci*piendi V2) se[*](sui coni. Müller) et[*](et (ante hospitum) om. V) curandi potestas fuit. aderat et hospitum invitatio liberalis pro dignitate summi viri et eorum hortatio qui una erant missi ad requiescendum et vitae suae consulendum. at ille properans, festinans[*](festinansque D), mandata vestra conficere cupiens, in hac constantia morbo adversante perseveravit.

cuius cum adventu maxime perturbatus esset Antonius, quod ea quae sibi iussu vestro denuntiarentur auctoritate erant et sententia Ser. Sulpici constituta, declaravit quam odisset senatum, cum auctorem senatus exstinctum laete atque insolenter tulit. non igitur magis Leptines Octavium[*](Octavium Leptines D) nec Veientium rex eos quos modo nominavi quam Ser. Sulpicium occidit Antonius: is enim profecto mortem attulit qui causa mortis fuit. Quocirca etiam ad posteritatis memoriam pertinere arbitror exstare quod fuerit de hoc bello iudicium senatus. erit enim statua ipsa testis bellum tam grave fuisse ut legati interitus honoris memoriam consecutus sit.

quod si excusationem Ser. Sulpici, patres conscripti, legationis obeundae recordari volueritis, nulla dubitatio relinquetur quin honore[*](honore b1: honorem cett.) mortui[*](mortui Vb1: mortuo cett.) quam vivo iniuriam fecimus sarciamus[*](arceamus V). vos enim, patres conscripti, —grave dictu est sed dicendum tamen—vos, inquam, Ser. Sulpicium vita privastis[*](privavistis D): quem cum videretis re[*](re V1: se V2D) magis morbum[*](morbum Vt: morbo bns) quam oratione excusantem, non vos quidem crudeles[*](crudeles quidem V) fuistis—quid enim minus in hunc ordinem convenit? —sed cum speraretis nihil esse quod non illius auctoritate et sapientia effici posset, vehementius excusationi[*](eius excusationi Lambinus) obstitistis atque eum qui semper vestrum consensum gravissimum iudicavisset de sententia deiecistis.

Vt vero Pansae consulis accessit cohortatio gravior quam aures Ser. Sulpici ferre didicissent, tum vero denique[*](vero denique om. D) filium meque[*](filium meque V: pilium aeque t: pilium equitem bns) seduxit atque ita locutus est ut auctoritatem vestram vitae suae se diceret anteferre. cuius nos virtutem admirati non ausi sumus adversari voluntati[*](voluntati eius V2: eius voluntati ns). movebatur singulari pietate filius; non multum eius perturbationi meus dolor concedebat: sed uterque nostrum cedere cogebatur magnitudini animi orationisque gravitati, cum quidem ille maxima laude et gratulatione omnium vestrum pollicitus est se quod velletis esse facturum, neque eius sententiae periculum vitaturum cuius ipse auctor fuisset: quem exsequi mandata vestra properantem mane postridie prosecuti sumus. qui quidem discedens mecum ita locutus est ut eius oratio omen fati videretur.

reddite igitur, patres conscripti, ei vitam[*](ei vitam V2ns: si vitam V1: civitam t: vitam ei b) cui ademistis. vita enim mortuorum in memoria est posita vivorum[*](vivorum ante posita habent nst: om. b). perficite ut is quem vos inscii ad mortem[*](ad mortem inscii D) misistis immortalitatem habeat a vobis. cui si statuam in rostris decreto vestro[*](decretis vestris V) statueritis, nulla eius legationem posteritatis obscurabit[*](inobscurabit D) oblivio. nam reliqua Ser. Sulpici vita multis erit praeclarisque monumentis ad omnem memoriam commendata. semper illius gravitatem, constantiam, fidem, praestantem[*](praestantiam D) in re publica tuenda curam atque prudentiam omnium mortalium fama[*](omn. mort. fama testificatio sempiterna Cus.) celebrabit. nec vero silebitur admirabilis quaedam et incredibilis ac[*](ac V: et D) paene divina eius in legibus interpretandis, aequitate explicanda scientia. omnes ex omni aetate qui in hac civitate intellegentiam iuris[*](iuris om D) habuerunt si unum in locum conferantur, cum Ser. Sulpicio non sint comparandi. nec[*](neque D) enim ille magis iuris consultus quam iustitiae fuit.

ita ea quae[*](itaque quae D) proficiscebantur a legibus et ab[*](ab V: a D) iure civili semper ad facilitatem aequitatemque referebat, neque instituere[*](constituere D) litium actiones malebat quam controversias tollere. ergo hoc statuae monumento non eget; habet alia maiora. haec enim statua mortis honestae testis erit, illa memoria vitae gloriosae, ut hoc magis[*](magis ns: maius Vbt) monumentum grati[*](grati V1: gratiae (-a V2t) cett.) senatus quam clari viri futurum sit.

multum etiam valuisse ad patris honorem pietas fili videbitur; qui quamquam adflictus luctu non adest, tamen sic animati esse debetis ut si ille adesset. est autem ita adfectus ut nemo umquam unici fili mortem magis doluerit quam ille maeret patris. et quidem[*](equidem D) etiam ad famam Ser. Sulpici fili arbitror pertinere ut videatur honorem debitum patri praestitisse. quamquam nullum monumentum clarius Ser. Sulpicius relinquere potuit quam effigiem morum suorum, virtutis, constantiae, pietatis, ingeni filium, cuius luctus aut hoc honore vestro aut nullo solacio levari potest.

mihi autem recordanti Ser. Sulpici multos in nostra familiaritate sermones gratior illi videtur, si qui[*](si quis ed. R) est sensus in morte, aenea statua futura et ea[*](et ea V: et b: aere nst) pedestris quam inaurata equestris, qualis L. Sullae primum statuta[*](primum statuta Graevius: primum statua V: prima statua D) est. mirifice enim[*](magnifice enim D) Servius[*](Ser. Sulpicius nst) maiorum continentiam diligebat, huius saeculi insolentiam vituperabat. Vt igitur si ipsum consulam quid velit, sic pedestrem ex aere statuam tamquam ex eius auctoritate et voluntate decerno: quae quidem magnum civium dolorem et desiderium honore monumenti minuet et leniet. atque hanc meam sententiam, patres conscripti, P.

Servili sententia comprobari[*](probari D) necesse est: qui sepulcrum publice decernendum Ser. Sulpicio censuit, statuam non censuit. nam si mors legati sine caede atque ferro nullum honorem desiderat, cur decernit honorem sepulturae qui maximus haberi potest mortuo? sin id tribuit Ser. Sulpicio, quod non est datum Cn. Octavio, cur quod illi datum est huic dandum esse non censet? maiores quidem nostri statuas multis decreverunt, sepulcra paucis. sed statuae intereunt tempestate, vetustate[*](tempestate, vetustate V1n2: ante vetustate add. vi bt, .ui. s, .u. n1, vel V2), sepulcrorum autem sanctitas in ipso solo est quod nulla vi moveri neque deleri potest, atque, ut cetera exstinguuntur, sic sepulcra sanctiora fiunt vetustate.

augeatur igitur[*](igitur om. V etiam honore D) isto honore etiam is vir cui nullus honos tribui non debitus potest; grati simus[*](gratissimus VD: corr. ed. R) in eius morte decoranda cui nullam iam aliam gratiam[*](fort. referre gratiam (numeri causa)) referre possumus. notetur etiam M. Antoni nefarium bellum gerentis scelerata audacia. his enim honoribus habitis Ser. Sulpicio repudiatae reiectaeque legationis ab Antonio manebit testificatio sempiterna.

quas ob res ita censeo: ‘cum Ser. Sulpicius Q. f. lemonia Rufus difficillimo rei publicae tempore, gravi periculosoque morbo adfectus, auctoritatem senatus, salutem[*](salutemque D) rei publicae vitae suae praeposuerit contraque vim gravitatemque morbi contenderit, ut in castra M. Antoni quo senatus eum miserat perveniret, isque[*](isque D: ipse V: et ipse coni. Halm), cum iam prope castra venisset, vi morbi oppressus vitam amiserit maximo rei publicae[*](in max. rei p. munere D) tempore, eiusque mors consentanea vitae fuerit sanctissime honestissimeque actae in qua saepe magno usui rei publicae Ser.

Sulpicius et privatus et in magistratibus fuerit: cum talis vir ob rem publicam in legatione mortem obierit, senatui placere Ser. Sulpicio statuam pedestrem aeneam in rostris ex huius ordinis sententia statui, circumque eam statuam locum ludis gladiatoribusque[*](glad. ludisque D) liberos posterosque eius quoquo[*](quoquo b1t: quoq. V1: quaqua V2: quaque b2ns) versus pedes quinque habere, eamque causam in basi inscribi quod is ob rem publicam mortem obierit[*](quod is ... obierit huc transtuli, post habere habent codd., del. Manutius), utique C. Pansa A. Hirtius consules, alter ambove, si eis videatur[*](videatur V: videbitur D), quaestoribus urbanis[*](urbanis Ferrarius: urbis V: urbi D) imperent ut eam basim statuamque faciendam et in rostris statuendam locent, quantique locaverint, tantam pecuniam redemptori[*](redemptores D) attribuendam solvendamque[*](solv. attribuendamque D) curent. Cumque antea senatus auctoritatem suam in virorum fortium funeribus ornamentisque ostenderit, placere eum quam amplissime supremo suo die efferri.

et cum Ser. Sulpicius Q. f. lemonia Rufus ita de re publica meritus sit ut eis ornamentis decorari debeat, senatum censere atque e re publica existimare[*](existimare D: aestimare V) aedilis curulis edictum quod de funeribus habeant Ser. Sulpici Q. f. lemonia Rufi funeri remittere[*](funeri remittere Faernus: funerreimittere V (-rre- m. 2 in ras.): funere (-i n) mittere D): utique locum sepulcro in campo Esquilino C. Pansa consul, seu quo in loco videbitur[*](videtur D), pedes xxx quoquo versus adsignet quo Ser. Sulpicius inferatur; quod sepulcrum ipsius, liberorum posterorumque eius[*](posterorum eius sit D) esset, uti quod optimo iure publice sepulcrum[*](sepulcrum publice D) datum esset.'

maximas tibi, Pansa, gratias omnes et habere et agere debemus qui, cum hodierno die senatum te habiturum non arbitraremur, ut M. Bruti, praestantissimi civis, litteras accepisti, ne minimam quidem moram interposuisti quin quam primum maximo gaudio et gratulatione frueremur. cum factum tuum gratum omnibus debet esse, tum vero oratio qua recitatis litteris usus es. declarasti enim verum esse id quod ego semper[*](semper om. D) sensi, neminem alterius qui suae confideret virtuti invidere.

itaque mihi qui plurimis officiis sum cum Bruto et maxima familiaritate coniunctus minus multa de illo dicenda sunt. quas enim ipse mihi partis sumpseram[*](enim sententias mihi (mihi om. b) ipse sumpseram D), eas praecepit oratio tua. sed mihi, patres conscripti, necessitatem attulit paulo plura dicendi sententia eius qui rogatus est ante me; a quo ita saepe dissentio ut iam verear ne, id quod fieri minime debet, minuere amicitiam nostram videatur perpetua dissensio.

quae est enim ista tua ratio[*](oratio D), Calene, quae mens ut[*](ut V: sui t: qui bns) numquam post Kalendas Ianuarias idem senseris quod is qui te sententiam primum[*](primum D: prius V) rogat[*](rogat Vt: rogatus b: rogat cum ns), numquam tam frequens senatus fuerit cum[*](cum quo Faernus: ut Naugerius (2)) unus aliquis sententiam tuam secutus sit? cur semper tui dissimilis defendis? cur cum te et vita et fortuna tua ad otium, ad dignitatem[*](et ad dignitat. D) invitet, ea probas, ea decernis, ea sentis quae sint[*](sunt D, Cus.) inimica et otio communi et dignitati tuae.