Philippicae

hic mihi etiam Q. Fufius, vir fortis ac strenuus, amicus meus, pacis commoda commemorat. quasi vero, si laudanda pax esset, ego id aeque[*](id aeque Vb: id t: idem ns) commode facere non possem. semel enim pacem defendi, non semper otio studui? quod cum omnibus bonis utile est[*](est D: esset V), tum praecipue mihi. quem enim cursum industria mea tenere potuisset sine forensibus causis, sine legibus, sine iudiciis? quae esse non possunt civili pace sublata.

sed quaeso, Calene, quid tu? servitutem pacem vocas? maiores quidem nostri non modo ut liberi essent sed etiam ut imperarent, arma capiebant: tu arma abicienda censes ut serviamus? quae causa iustior est belli gerendi[*](gerendi om. Cus.) quam servitutis depulsio? in qua etiam si non sit molestus dominus, tamen est miserrimum posse[*](esse posse Pluygers), si velit. immo aliae causae iustae[*](alia causa iusta D), haec necessaria est[*](est om. D). Nisi forte ad te hoc non putas pertinere, quod te socium fore speras dominationis Antoni. in quo bis laberis[*](laberis Faernus: liberis V: falleris D): primum quod tuas rationes communibus interponis[*](anteponis D); deinde quod quicquam stabile aut iucundum in regno[*](aut iuc. in regno Vst: in regno aut iuc. bn) putas. non, si tibi antea profuit, semper proderit.

quin etiam[*](etiam D: etiam enim V: etiam memini Faernus) de illo homine queri solebas: quid te facturum de belua putas? atque ais[*](atque ais V: atque es t: atqui es bns) eum te esse qui semper pacem optaris, semper omnis civis volueris salvos. honesta oratio, sed ita si bonos et utilis et e[*](et e V: om. D) re publica civis: sin eos qui natura cives sunt, voluntate hostes, salvos velis, quid tandem intersit[*](interest D) inter te et illos? pater tuus quidem[*](pater tuus quidem V: qui (-id s) pater dem (dein ns) tuus nst: quid pater tandem tuus b), quo utebar sene auctore[*](auctore om. D) adulescens, homo severus et prudens, primas omnium civium P. Nasicae qui Ti. Gracchum interfecit dare solebat: eius virtute, consilio, magnitudine animi liberatam rem publicam arbitrabatur.

quid? nos a patribus num aliter accepimus? ergo is tibi civis[*](civis post omnis transp. Schwartz), si temporibus illis fuisses, non probaretur, quia non omnis salvos esse voluisset. ‘quod L. Opimius[*](L. om. D) consul verba fecit de re publica, de ea re ita censuerunt uti L. Opimius consul rem publicam defenderet.’ senatus haec verbis, Opimius armis. num igitur eum, si tum esses, temerarium civem aut crudelem putares, aut Q. Metellum[*](aut Q. atq. V: an Q. coni. Halm), cuius quattuor filii consulares, P. Lentulum, principem senatus[*](senatus Ferrarius: senatorem codd.), compluris alios summos viros qui cum[*](cum cum L. D) Opimio consule armati Gracchum in Aventinum persecuti sunt? quo in proelio Lentulus grave volnus accepit, interfectus est Gracchus et M. Fulvius consularis[*](consulares VD: corr. Ferrarius), eiusque duo adulescentuli filii. illi igitur viri vituperandi: non enim omnis civis salvos esse voluerunt.

ad propiora veniamus. C. Mario L. Valerio[*](Valerio om. V) consulibus senatus rem publicam defendendam dedit: L. Saturninus tribunus plebis, C. Glaucia[*](C. om. D) praetor[*](praetor s2: p. r. (populi Romani V) cett.) est interfectus. omnes illo die Scauri, Metelli, Claudii, Catuli, Scaevolae, Crassi arma sumpserunt. num aut consules illos[*](aut consules illos V: aut syllos t: autem illos bn) aut clarissimos viros[*](clarissimos hos viros Mommsen) vituperandos putas? ego Catilinam perire volui. num tu qui omnis salvos vis Catilinam salvum esse voluisti? hoc interest, Calene, inter meam sententiam et tuam. ego nolo quemquam civem[*](civem D: quem V) committere ut morte multandus sit; tu, etiam si commiserit, conservandum putas. in corpore[*](ut in corpore Cobet) si quid eius modi est quod reliquo corpori noceat, id[*](id V1: ad V2, Cus.: om. D) uri secarique patimur ut membrum[*](membrum V, Cus.: membra t: membrorum (-bro s1) cett.) aliquod potius quam totum corpus intereat. sic in rei publicae corpore, ut totum salvum sit, quicquid est pestiferum amputetur.

dura vox! multo illa durior: ‘Salvi sint improbi, scelerati, impii; deleantur innocentes, honesti, boni, tota res publica!’ Vno in homine, Q. Fufi, fateor te vidisse plus quam me. ego P. Clodium arbitrabar perniciosum civem, sceleratum, libidinosum, impium, audacem, facinerosum, tu contra sanctum, temperantem, innocentem, modestum, retinendum civem et optandum. in hoc uno te plurimum vidisse, me[*](me Vb: om. cett.) multum errasse concedo. nam quod[*](quod om. D) me tecum iracunde agere dixisti solere, non est ita. vehementer me agere fateor, iracunde nego. omnino irasci amicis non temere soleo, ne si merentur quidem.

itaque sine verborum contumelia a te dissentire possum, sine animi summo dolore non possum. parva est enim mihi tecum aut parva de re dissensio? ego huic[*](huic V: huic vel illi (del. vel illi n2) videlicet D (cf. Rull. ii. 55)) faveo, tu illi? immo vero ego D. Bruto faveo, tu M. Antonio[*](ego ... Antonio del. Pluygers): ego conservari[*](conservare D) coloniam populi Romani cupio, tu expugnari studes. an hoc negare potes, qui omnis moras interponas[*](interponis D) quibus infirmetur Brutus, melior fiat Antonius? quo usque enim dices[*](dicis D) pacem velle te? res geritur; conductae vineae[*](vineae ed. R: lineae (-iae V) codd.) sunt; pugnatur acerrime. qui intercurrerent, misimus tris principes civitatis. hos contempsit, reiecit, repudiavit Antonius: tu tamen permanes constantissimus defensor Antoni.

et quidem[*](equidem D), quo melior senator videatur, negat se illi[*](se illi D: ei illi V: fort. se ei) amicum esse debere: cum suo magno esset[*](esse D) beneficio, venisse eum[*](eum V: reum D) contra se. videte[*](videte Manutius: vide codd. (cf. x. 23)) quanta caritas sit patriae: cum homini sit iratus, tamen rei publicae causa defendit Antonium. ego te, cum in Massiliensis tam es[*](es V: sis D) acerbus, Q. Fufi[*](Q. om. D), non animo aequo audio. quo usque enim Massiliam oppugnabis? ne triumphus quidem finem facit[*](fecit D) belli, per quem lata[*](sublata D) est urbs ea sine qua numquam ex Transalpinis gentibus maiores nostri triumpharunt[*](triumphaverunt V (peiore numero)). quo quidem tempore populus Romanus ingemuit: quamquam proprios dolores suarum rerum omnes habebant, tamen huius civitatis fidelissimae miserias nemo erat civis qui a se alienas arbitraretur.

Caesar ipse qui illis fuerat iratissimus tamen propter singularem eius civitatis gravitatem et fidem cotidie aliquid iracundiae[*](de iracundia Cobet) remittebat: te nulla sua[*](te nulla sua V: nulla D) calamitate civitas satiare tam fidelis potest? rursus iam me irasci fortasse dices. ego autem sine iracundia dico omnia[*](ut omnia D) nec tamen sine dolore animi[*](animi om. D): neminem illi civitati inimicum esse arbitror qui amicus huic sit civitati. excogitare quae tua ratio sit[*](sit huic D), Calene, non possum. antea[*](antea D: ate antea V: fort. ante) deterrere te ne popularis esses non poteramus: exorare[*](exor. post pop. hab. D) nunc ut sis popularis non possumus. satis multa cum Fufio ac sine odio omnia, nihil sine dolore. credo autem, qui generi querelam moderate ferat, aequo animo laturum[*](aequoniam O laturum (sine amici) V1: aequo animo amici laturum coni. Halm) amici.

venio ad[*](ad V: nunc ad D) reliquos consularis, quorum nemo est—iure hoc meo dico—quin mecum habeat aliquam coniunctionem gratiae, alii maximam, alii mediocrem, nemo nullam. quam hesternus dies nobis, consularibus dico, turpis inluxit! iterum legatos? quasi ille[*](quasi ille scripsi: qui si ille Vt: quid ille ns: quod si ille b: quid? ut ille coni. Halm) faceret indutias? ante os[*](os b: hos V: eos t: c~s~ ns) oculosque legatorum tormentis Mutinam verberavit; opus ostendebat munitionemque legatis; ne punctum quidem temporis, cum legati adessent, oppugnatio respiravit. ad hunc legatos? cur? an ut eorum reditu vehementius pertimescatis?

equidem cum ante[*](antea cum (om. cum n) D) legatos decerni non censuissem, hoc me tamen consolabar, cum[*](cum Lambinus: quod cum codd.) illi ab Antonio contempti et reiecti revertissent renuntiavissentque[*](renuntiavissent V: dixissent bns om. t) senatui non modo illum de[*](de V: e D) Gallia non discessisse, uti[*](ut D) censuissemus, sed ne a Mutina quidem recessisse, potestatem sibi D. Bruti conveniendi non fuisse, fore ut[*](foret ut Halm) omnes inflammati odio, excitati dolore, armis, equis, viris[*](viribus D) D. Bruto subveniremus. nos etiam languidiores postea facti sumus[*](facti sumus postea D) quam M. Antoni[*](M. om. D) non solum audaciam et scelus sed etiam insolentiam superbiamque perspeximus.

Vtinam L. Caesar valeret, Ser. Sulpicius viveret: multo melius haec causa ageretur a tribus quam nunc agitur ab uno. Dolenter hoc dicam potius quam contumeliose. deserti, deserti, inquam[*](deserti, inquam om. D), sumus, patres conscripti, a principibus. sed—saepe iam dixi— omnes in tanto periculo qui recte et fortiter sentient erunt consulares. animum nobis adferre legati debuerunt: timorem attulerunt—quamquam mihi quidem nullum[*](nullum umquam timorem add. D)— quamvis de illo ad quem missi sunt bene existiment: a quo etiam mandata acceperunt.

pro di immortales! ubi est ille mos virtusque maiorum? C. Popilius apud maiores nostros cum ad Antiochum regem legatus missus esset et verbis senatus denuntiasset[*](denuntiasset s: nuntiasset Vbnt) ut ab Alexandrea[*](Alexandrea Vb: Alexandria nst) discederet quam obsidebat, cum tempus ille differret, virgula stantem[*](virgula stantem Vs: virgulas (-a b) tandem bnt) circumscripsit dixitque se renuntiaturum[*](se non ante renunt. D) senatui, nisi prius sibi respondisset quid facturus esset quam ex illa circumscriptione exisset[*](exisset V: excessit bn1t: excessisset n2s). praeclare: senatus enim faciem secum attulerat auctoritatemque rei publicae[*](rei p. populi Romani Lambinus (peiore numero)). cui[*](cui V: cui is b: civis nst) qui non paret, non ab eo mandata accipienda sunt, sed ipse est potius[*](potius V: totus D) repudiandus.

an ego ab eo mandata acciperem qui senatus mandata contemneret? aut ei cum senatu quicquam commune iudicarem qui imperatorem populi Romani senatu prohibente obsideret? at quae mandata! qua adrogantia, quo stupore, quo spiritu! cur autem ea legatis nostris dabat, cum ad nos Cotylam mitteret, ornamentum atque arcem amicorum suorum, hominem aedilicium? si vero tum fuit aedilis cum eum iussu Antoni in convivio servi publici loris[*](servi publici loris V: servitores D) ceciderunt.

at quam modesta mandata! ferrei[*](ferrei V: ferreti t: ferret. ii. ns: ferr hii b) sumus, patres conscripti, qui quicquam huic negemus. ‘Vtramque provinciam’ inquit ‘remitto: exercitum depono: privatus esse non recuso.’ haec sunt enim verba. redire ad se videtur. ‘omnia obliviscor, in gratiam redeo.’ sed quid adiungit? ‘si legionibus meis sex[*](sex V: et (om. n2) D), si equitibus, si cohorti praetoriae praedia[*](praedia scripsi: praedam codd.: praemia Erncsti) agrumque dederitis.’ Eis[*](iis Vn: his cett.) etiam praemia postulat quibus ut ignoscatur si postulet, impudentissimus iudicetur. addit praeterea ut[*](ut om. D), quos ipse cum Dolabella dederit agros, teneant ei quibus dati sint[*](sint Vb: sunt nst).

hic est Campanus ager et Leontinus, quae duo maiores nostri annonae perfugia ducebant. cavet mimis[*](mimis et D), aleatoribus, lenonibus: Cafoni etiam et Saxae cavet, quos centuriones pugnacis et lacertosos inter mimorum et mimarum greges conlocavit. postulat praeterea ut chirographorum summa[*](summa scripsi: sua hocloco V, post commentariorum hab. D (cf. vi. 6 suma V=summa)) et commentariorum conlegaeque sui decreta maneant. quid laborat ut habeat quod quisque mercatus est, si quod accepit habet[*](habeat D) qui vendidit? et ne tangantur rationes ad Opis: id est, ne[*](ne ne sestertium D) septiens miliens recuperetur; ne fraudi sit vii viris quod egissent. Nucula hoc[*](Nucula hoc V: nucula b1: nunc illa (ulla t) cett.), credo, admonuit: verebatur fortasse ne amitteret tantas clientelas. Caveri etiam volt eis qui secum sint quicquid contra leges commiserint. mustelae et Tironi prospicit: de se nihil laborat.

quid enim commisit umquam? num aut pecuniam publicam attigit aut hominem occidit aut secum habuit armatos? sed quid est quod de eis laboret? postulat enim ne sua iudiciaria lex abrogetur. quo impetrato quid est quod metuat? an ne suorum aliquis a Cyda, Lysiade, Curio condemnetur? neque tamen nos urget mandatis pluribus; remittit aliquantum et relaxat. ‘Galliam’ inquit ‘togatam[*](togatam V: totam D) remitto, comatam postulo'— otiosus videlicet esse mavolt[*](mavolo t: malo bns)—'cum sex legionibus’ inquit ‘eisque suppletis ex D. Bruti exercitu,’ non modo ex dilectu suo, tam diuque ut obtineat[*](obtineat obtineam Cobet) dum M. Brutus C. Cassius consules prove coss. provincias obtinebunt. huius comitiis C. frater—eius est enim annus[*](est enim iam annus ut V ipse autem ut V: aut D)—iam repulsam tulit. ‘ipse autem ut quinquennium’ inquit ‘obtineam.'

at istud vetat lex Caesaris, et tu acta Caesaris[*](et tu acta Caesaris om. D) defendis[*](defendit D).

haec tu mandata, L. Piso[*](L. (ante Piso) om. V), et tu, L. Philippe, principes civitatis, non dico animo ferre verum auribus accipere potuistis? sed, ut suspicor, terror erat quidam: nec vos ut legati apud illum fuistis nec ut consulares, nec vos vestram nec rei publicae dignitatem tenere potuistis. et tamen nescio quo pacto sapientia quadam, credo, quod ego non possem, non nimis irati[*](nimis irati Vb: miserati nst) revertistis. vobis M. Antonius nihil tribuit, clarissimis viris, legatis populi Romani: nos quid non legato M. Antoni[*](M. om. D) Cotylae concessimus? cui portas huius urbis patere ius non[*](non fuit D) erat, huic hoc templum patuit, huic aditus in senatum fuit, hic hesterno die sententias vestras in codicillos et omnia verba referebat, huic se etiam summis honoribus usi[*](usi cod. Ferrarii: i Vt: sed s1: si s2: hi b: om. n in ras.) contra suam dignitatem[*](dignit. suam D) venditabant.

O di immortales! quam magnum est personam in re publica tueri principis! quae non animis[*](animis V: armis D) solum debet sed etiam oculis servire civium. domum recipere legatum hostium, in cubiculum admittere, etiam seducere[*](reducere D) hominis est nihil de dignitate, nimium de periculo cogitantis. quod autem est periculum? nam si maximum in discrimen venitur[*](venietur D), aut libertas parata[*](parta D) victori est aut mors proposita[*](exposita D) victo[*](victo D: vicit V: victis Halm): quorum alterum optabile est, alterum effugere nemo potest. turpis autem fuga mortis omni est morte peior. nam illud quidem non adducor ut credam,

esse quosdam qui invideant alicuius constantiae, qui labori[*](labori, qui scripsi: labori eius V: laboribus qui eius n: labori eius (huius s) qui eius bs), qui perpetuam in re publica adiuvanda voluntatem et senatui et populo[*](et senatui et populo Halm: et a senatui (-u D) et (et a D) populi (-o D) codd.) Romano probari moleste ferant. omnes id quidem facere debebamus, eaque erat non modo apud maiores nostros sed etiam nuper summa laus consularium, vigilare, adesse[*](adesse Faernus: cogitare adesse codd.) animo, semper aliquid pro re publica aut cogitare[*](aut cogitare om. D) aut facere aut dicere.