Philippicae

ubi promulgatio trinum nundinum, ubi poena[*](poenae D) recenti lege Iunia et Licinia? possuntne hae[*](haec V1 (cf. Deiot. 26)) leges esse ratae[*](ratae esse D) sine interitu legum reliquarum? eccui potestas in forum insinuandi[*](insinuandi V: introeundi D) fuit? quae porro illa tonitrua, quae tempestas! ut, si auspicia M. Antonium non moverent, sustinere[*](sustinere me non afferre D) tamen eum ac ferre posse tantam vim tempestatis, imbris[*](tempestatis, imbris Wesenberg: temp. imbris ac codd.: tempestatis del. Madvig), turbinum mirum videretur. quam legem igitur se augur dicit tulisse non modo tonante Iove sed prope caelesti clamore prohibente, hanc dubitabit contra auspicia latam confiteri?

quid? quod cum eo conlega tulit quem ipse fecit sua nuntiatione vitiosum, nihilne ad auspicia bonus augur pertinere arbitratus est[*](arb. est pertinere nst)? sed auspiciorum nos fortasse erimus interpretes qui sumus eius conlegae: num ergo etiam armorum interpretes quaerimus? primum omnes fori aditus ita saepti ut, etiam si nemo obstaret armatus, tamen nisi saeptis revolsis introiri in forum nullo modo posset; sic vero erant disposita praesidia ut quo modo hostium aditus urbe[*](urbe om. D) prohibentur castellis et operibus, ita[*](ita hoc loco habet n2 (ita ed. k., Madvig): ante castellis cett.) ab ingressione fori populum tribunosque plebis propulsari videres.

quibus de causis eas leges quas M. Antonius tulisse dicitur omnis censeo per vim et contra auspicia latas eisque[*](eisque V: suisque D) legibus populum non teneri. si quam legem de actis Caesaris confirmandis deve dictatura in perpetuum tollenda deve coloniis[*](coloniis ns: colonis cett) in agros deducendis tulisse M. Antonius dicitur, easdem leges de integro ut populum teneant salvis auspiciis ferri placet. quamvis enim res[*](enim res V: ergo leges D) bonas vitiose per vimque tulerit, tamen eae[*](eae n, Halm: ae V: oeae s: a t: hae b) leges non[*](non om. D) sunt habendae, omnisque audacia gladiatoris amentis auctoritate nostra repudianda est.

illa vero dissipatio pecuniae publicae ferenda nullo modo est per quam sestertium[*](sestertium om. D) septiens miliens falsis perscriptionibus donationibusque avertit[*](vertit D), ut portenti simile videatur tantam pecuniam populi Romani tam brevi tempore perire potuisse[*](potuisse K (= Kaput) add. V, cf. Cat. 1. 26, Rab. perd. 4). quid? illi tot immanes quaestus ferendine quos M. Antoni exhausit[*](illi tot ... exhausit scripsi: illi ... tota exhausit codd.: illi ... tota ex re p. hausit Pluygers) domus? decreta falsa vendebat, regna, civitates, immunitates in aes accepta pecunia iubebat incidi. haec se ex commentariis C. Caesaris[*](C. om. D), quorum ipse auctor erat, agere dicebat. calebant[*](calebant om. D) in interiore aedium parte totius rei publicae nundinae; mulier sibi felicior quam viris auctionem provinciarum regnorumque faciebat; restituebantur exsules quasi lege sine lege; quae nisi auctoritate senatus rescinduntur, quoniam ingressi in spem rei publicae recuperandae sumus, imago nulla liberae civitatis relinquetur.

neque solum commentariis commenticiis chirographisque venalibus innumerabilis pecunia congesta in illam domum est, cum, quae vendebat Antonius, ea se ex actis Caesaris agere diceret[*](ex Caesare diceret D), sed senatus etiam consulta pecunia accepta falsa referebat; syngraphae obsignabantur; senatus consulta numquam[*](numquam V: tamquam D) facta ad aerarium deferebantur[*](referebantur D). huius turpitudinis testes erant etiam exterae nationes. foedera interea facta, regna data, populi provinciaeque liberatae, ipsarumque rerum[*](earumque rerum D) falsae tabulae gemente populo Romano toto Capitolio figebantur. quibus rebus tanta pecunia una in domo[*](unam in domo V: unam in domum Garatoni) coacervata est ut, si hoc genus pecuniae[*](pecuniae Ursinus: pene V: om. D: rapinae Kayser: fort. praedae) iure redigatur[*](iure redigatur scripsi: in unum redigatur codd. (v. l. unum vel unam e v. 1 huc illata est): in aerarium redigatur Orelli), non sit pecunia rei publicae defutura. legem[*](is legem D) etiam iudiciariam tulit, homo castus atque integer, iudiciorum et iuris auctor. in quo nos fefellit. antesignanos et manipularis et alaudas[*](et Alaudas codd.: Alaudas Cobet: fort. ex Alaudis) iudices se constituisse dicebat: at ille legit aleatores, legit exsules, legit Graecos —o consessum iudicum praeclarum! o dignitatem consili admirandam!

avet[*](pavet D) animus apud consilium illud pro reo dicere! Cydam amo[*](amo supplevi) Cretensem, portentum insulae, hominem audacissimum et perditissimum. sed fac[*](fac Faernus: faci V: fac ita bns1t: facetus s2) non esse: num Latine scit? num est ex iudicum genere et forma? num, quod maximum est[*](quod max. est om. D), leges nostras moresve novit? num denique homines? est enim Creta vobis notior quam Roma Cydae. dilectus autem et notatio iudicum etiam in nostris civibus haberi solet; Cortynium vero iudicem quis novit aut quis nosse potuit? nam Lysiaden Atheniensem plerique novimus; est enim Phaedri, philosophi nobilis, filius; homo[*](homo V: onemo t: quo nemo bns) praeterea festivus, ut ei cum M'. Curio[*](M'. Manutius: M. D: om. V) consessore eodemque conlusore facillime possit convenire.

quaero igitur, si Lysiades citatus iudex non responderit excuseturque Areopagites esse nec debere eodem tempore Romae et Athenis res iudicare, accipietne excusationem is qui quaestioni praeerit Graeculi iudicis, modo palliati, modo togati? an Atheniensium antiquissimas leges negleget? qui porro ille consessus, di boni! Cretensis iudex isque nequissimus. quem ad modum[*](quem ad modum V: quem bns: quae t) ad hunc reus adleget, quo modo accedat? dura natio est. at[*](at om. V) Athenienses misericordes. puto ne Curium quidem esse crudelem qui periculum fortunae cotidie[*](cotidie ante peric. habent D) facit[*](faciat s). sunt item lecti iudices qui fortasse excusabuntur; habent enim legitimam excusationem, exsili causa solum vertisse nec esse postea restitutos.

hos ille demens iudices legisset, horum nomina ad aerarium detulisset, his magnam partem rei publicae credidisset, si ullam speciem rei publicae cogitavisset? atque ego de notis iudicibus dixi: quos minus nostis nolui nominare: saltatores, citharistas, totum denique comissationis Antonianae chorum in tertiam decuriam iudicum scitote esse coniectum. en causam[*](en causam Lambinus: em causam V, Cus.: haec causa D) cur lex tam egregia tamque praeclara maximo imbri, tempestate, ventis, procellis, turbinibus, inter fulmina et tonitrua ferretur[*](feretur V, Cus.), ut eos iudices haberemus quos hospites[*](quos socios ad epulas hospites D) habere nemo velit. scelerum magnitudo, conscientia maleficiorum, direptio eius pecuniae cuius ratio in aede Opis confecta est hanc tertiam decuriam excogitavit; nec ante turpes iudices quaesiti quam honestis iudicibus nocentium salus desperata est.

sed illud os, illam impuritatem caeni fuisse[*](fuisse V: fecissent D) ut hos iudices legere auderet! quorum lectione duplex imprimeretur[*](imprimeret D) rei publicae dedecus: unum, quod tam turpes iudices essent; alterum, quod patefactum cognitumque[*](cognitumque om. D) esset quam multos in civitate turpis haberemus. hanc ergo[*](hanc ego b huius modi D) et reliquas eius modi leges, etiam si sine vi[*](vi om. V) salvis auspiciis essent rogatae, censerem tamen abrogandas: nunc vero cur abrogandas censeam, quas iudico non rogatas?

an illa non gravissimis ignominiis monumentisque huius ordinis ad posteritatis memoriam sunt notanda, quod unus M. Antonius in hac urbe post conditam urbem[*](post conditam urbem om. D) palam secum habuerit[*](habuerit V: habuit D) armatos[*](armatos si post conditam urbem add. D)? quod neque reges nostri[*](nostri om. D) fecerunt neque ei qui regibus exactis regnum occupare voluerunt. Cinnam memini; vidi Sullam; modo Caesarem: hi enim tres post civitatem a L. Bruto liberatam plus potuerunt quam universa res publica. non possum adfirmare nullis telis eos stipatos fuisse; hoc dico: nec multis et occultis.

at[*](at om. D) hanc pestem agmen armatorum sequebatur; Crassicius[*](Crassicius Bardili (cf. xiii. 3): Classicius D (Cassinus b1): Cassius V), mustela, Tiro, gladios ostentantes, sui similis greges ducebant per forum; certum agminis locum tenebant barbari sagittarii. cum autem erat ventum ad aedem Concordiae, gradus complebantur, lecticae conlocabantur, non quo ille scuta occulta esse vellet, sed ne familiares, si scuta ipsi ferrent, laborarent. illud vero taeterrimum non modo aspectu sed etiam auditu[*](non modo .. auditu Schütz: non modo auditus (-tu Cus.), sed etiam aspectu V, Cus.: auditu non modo aspectu D), in cella Concordiae conlocari armatos, latrones, sicarios; de[*](de V, Cus.: e D) templo carcerem fieri; opertis[*](apertis Cus.) valvis Concordiae, cum inter subsellia senatus versarentur latrones, patres conscriptos sententias dicere.

huc nisi venirem Kalendis Septembribus, etiam[*](etiam hoc loco posuit Halm: ante Kal habet V, post huc D: fort. huc nisi venirem etiam fabros (del. Kal. Sept.)) fabros se missurum et domum meam disturbaturum esse dixit. Magna res, credo, agebatur: de supplicatione referebat. veni postridie: ipse non venit. locutus sum de re publica, minus equidem libere quam mea consuetudo, liberius tamen quam periculi[*](pericula D) minae postulabant. at ille homo vehemens et violentus, qui hanc consuetudinem libere dicendi excluderet—fecerat enim hoc idem maxima cum laude L. Piso xxx[*](xxx ns: triginta cett) diebus ante[*](ante me D)—inimicitias mihi denuntiavit; adesse in senatum iussit a. d.[*](a d. ad D: om. V) xiii. Kalendas Octobris. ipse interea xvii[*](xvii t: septemdecim cett.) dies[*](dies b: diebus V: dies, ut digestio potius quam declamatio videretur nst) de me in Tiburtino Scipionis declamitavit, sitim quaerens; haec enim ei causa esse declamandi solet.

cum is dies quo me adesse[*](adesse D: ad V) iusserat, venisset, tum vero agmine quadrato in aedem Concordiae venit atque in me absentem orationem ex[*](ex V, Cus.: om. D) ore impurissimo evomuit. quo die, si per amicos mihi cupienti in senatum venire licuisset, caedis initium fecisset a me; sic enim statuerat; cum autem semel gladium scelere imbuisset, nulla res ei finem caedendi nisi defetigatio et satietas attulisset. etenim aderat Lucius frater, gladiator Asiaticus, qui myrmillo Mylasis depugnarat; sanguinem nostrum sitiebat, suum in illa gladiatoria pugna multum profuderat. hic pecunias vestras aestimabat; possessiones notabat et urbanas et rusticas; huius mendicitas aviditate coniuncta in fortunas nostras imminebat; dividebat agros quibus et quos volebat; nullus aditus erat privato, nulla aequitatis deprecatio. tantum quisque[*](tantum quisquerat divisor D med. omissis) habebat possessor quantum reliquerat divisor Antonius.

quae quamquam, si leges inritas feceritis, rata esse non possunt, tamen separatim suo nomine notanda censeo, iudicandumque nullos vii viros fuisse, nihil placere ratum esse quod[*](quod V: quod elegissent aut quod D) ab eis actum diceretur[*](dicetur Madvig). M. vero Antonium quis est qui civem possit iudicare potius quam taeterrimum et crudelissimum hostem, qui pro aede Castoris sedens audiente populo Romano dixerit nisi victorem victurum neminem? num[*](num D: non V) putatis, patres conscripti, dixisse eum minacius quam facturum fuisse? quid vero quod in contione dicere ausus est, se, cum magistratu[*](magistratu V2s1: magistratus cett) abisset, ad urbem futurum[*](futurum Vb: venturum nst introiturum] et exiturum add. Cobet) cum exercitu, introiturum quotienscumque vellet, quid erat aliud nisi denuntiare populo Romano servitutem?

quod autem eius iter Brundisium, quae festinatio, quae spes, nisi ad[*](nisi ut ad bns) urbem vel in urbem potius exercitum maximum adduceret? qui autem dilectus centurionum, quae effrenatio impotentis animi! cum eius promissis legiones fortissimae reclamassent[*](clamassent V), domum ad se venire iussit centuriones quos bene sentire de re publica cognoverat eosque ante pedes suos uxorisque suae, quam secum gravis imperator ad exercitum duxerat, iugulari coegit. quo[*](quo V2D: quam V1: quonam coni. Halm) animo hunc futurum fuisse censetis in nos quos oderat, cum in eos quos numquam viderat tam crudelis fuisset, et quam avidum in pecuniis locupletium[*](locupletum bt) qui pauperum sanguinem concupisset? quorum ipsorum bona, quantacumque erant, statim suis comitibus compotoribusque discripsit[*](discripsit Bücheler: descripsit codd.).

atque ille furens infesta iam patriae signa a[*](a om. D) Brundisio inferebat; cum C. Caesar[*](C. om. D) deorum immortalium beneficio, divina[*](divina b: divini Vnst, Cus.) animi, ingeni, consili magnitudine, quamquam sua[*](quam sua D) sponte eximiaque virtute, tamen approbatione auctoritatis meae colonias patris[*](patris D: patrias V) adiit[*](adit V1, Cus.), veteranos milites convocavit[*](confecit Lambinus), paucis diebus exercitum fecit, incitatos latronum[*](latronis D) impetus retardavit. postea vero quam legio Martia ducem praestantissimum vidit, nihil egit aliud nisi ut aliquando liberi essemus; quam est imitata[*](fort. imitata est (numeri gratia, cf. Zielinski, p. 134)) quarta legio. quo ille nuntio audito cum senatum vocasset adhibuissetque consularem qui sua sententia C. Caesarem hostem iudicaret, repente concidit.

post autem neque sacrificiis sollemnibus factis neque votis nuncupatis non profectus est, sed profugit paludatus. at quo? in provinciam firmissimorum et fortissimorum[*](et fortissimorum om. V1) civium qui illum, ne si ita quidem venisset ut nullum bellum inferret, ferre potuissent[*](bellum inferre potuissent V), impotentem, iracundum, contumeliosum, superbum, semper poscentem, semper rapientem, semper ebrium. at ille cuius ne pacatam quidem nequitiam quisquam ferre posset bellum intulit provinciae Galliae; circumsedet[*](circumsedit (-de V1) V2D: corr. Faernus) Mutinam, firmissimam et splendidissimam populi Romani coloniam; oppugnat D. Brutum, imperatorem, consulem designatum, civem non sibi, sed nobis et rei publicae[*](rei p. V: p. r. D) natum.

ergo Hannibal hostis, civis Antonius? quid ille fecit hostiliter quod hic non aut fecerit aut faciat aut moliatur[*](aut ante moliatur om. V) et cogitet? totum iter Antoniorum[*](Antonii V2D) quid habuit nisi depopulationes, vastationes, caedis, rapinas? quas[*](quas V: quae D) non faciebat Hannibal, quia[*](quia D: qui V1: quam V2) multa ad usum suum[*](suum om. D) reservabat: at hi[*](at hi Naugerius (2): et hii b: haec V: haec ii nst vivent V: vivunt ed. Campani), qui in horam viverent, non modo de fortunis et de[*](et de V: de D) bonis civium, sed ne de utilitate quidem sua cogitaverunt.

ad hunc, di boni! legatos mitti placet? Norunt isti homines formam rei publicae[*](famam rei p. b), iura belli, exempla maiorum, cogitant quid populi Romani maiestas, quid senatus severitas postulet? legatos decernis[*](decernitis (cern. t) D)? si, ut deprecere[*](deprecentur D), contemnet; si, ut imperes[*](imperetis (-petr- t) D), non audiet; denique quamvis severa legatis mandata dederimus, nomen ipsum legatorum hunc quem videmus[*](vidimus D) populi Romani restinguet ardorem, municipiorum atque Italiae franget animos. Vt omittam haec quae magna sunt, certe ista legatio moram et tarditatem adferet bello.

quamvis dicant quod quosdam audio dicturos: ‘legati proficiscantur: bellum nihilo minus paretur,’ tamen legatorum nomen ipsum et animos molliet[*](molliet D: hominum V: hominum molliet Graevius) et belli celeritatem morabitur. minimis momentis, patres conscripti, maximae inclinationes temporum fiunt, cum in omni casu rei publicae tum in bello et maxime civili quod opinione plerumque et fama gubernatur. nemo quaeret quibuscum mandatis legatos miserimus: nomen ipsum legationis ultro missae timoris esse signum videbitur. recedat a Mutina, desinat oppugnare Brutum, decedat ex Gallia; non est verbis rogandus, cogendus est[*](est D: et V1: est et V2, Cus.) armis.

non enim ad Hannibalem mittimus ut a Sagunto recedat, ad quem miserat olim senatus P. Valerium Flaccum[*](Flaccum anfalcum (an f. ns) D) et Q. Baebium Tampilum[*](Tampilum Faernus: Pamphilum codd.)—qui, si Hannibal non pareret, Carthaginem[*](Karthaginem V) ire iussi sunt[*](iussi sunt V2D: iusserunt V1: iussi erant Halm): nostros[*](nostros legatos D) quo iubemus[*](iubebimus ns) ire, si non paruerit Antonius?—ad nostrum civem mittimus[*](ad ... mittimus om. D), ne imperatorem[*](imperatorem coloniamque D), ne coloniam[*](coloniam V, Cus.: coloniamque D) populi Romani oppugnet. itane vero? hoc per legatos rogandum est? quid interest, per deos immortalis, utrum hanc urbem oppugnet an huius urbis propugnaculum, coloniam populi Romani praesidi causa conlocatam? Belli Punici secundi quod contra maiores nostros Hannibal gessit causa fuit Sagunti oppugnatio. recte ad eum legati missi: mittebantur ad Poenum, mittebantur pro Hannibalis hostibus, nostris sociis. quid simile tandem? nos ad civem mittimus[*](mittimus Vb: mittemus nst) ne imperatorem populi Romani, ne exercitum, ne coloniam circumsedeat, ne oppugnet, ne agros depopuletur, ne sit hostis.