Philippicae

sed quid fecit ipse? cum tot edicta proposuisset[*](proposuisset Naugerius (1): posuisset codd. (cf. iv. 9)), edixit[*](edixit Vs: et dixit n: dixit ct) ut adesset senatus frequens a. d.[*](a. d. Lambinus: ad codd.) viii. Kalendas Decembris: eo die ipse non adfuit. at quo modo edixit? haec sunt, ut opinor, verba in extremo: ‘si quis[*](qui D) non adfuerit, hunc[*](hunc om. V1) existimare omnes[*](omnes existimare D) poterunt et interitus mei et perditissimorum consiliorum auctorem fuisse.’ quae sunt perdita consilia? an ea quae pertinent[*](pertitnenat V1: pertineant Halm) ad libertatem populi Romani recuperandam? quorum consiliorum Caesari[*](Caesari V1: Caes. c: Caesaris V2nst) me auctorem et hortatorem et esse et fuisse fateor. quamquam ille non eguit consilio cuiusquam, sed tamen currentem, ut dicitur, incitavi. nam interitus quidem tui quis bonus non esset auctor, cum in[*](in om. V1) eo salus et vita optimi cuiusque, libertas[*](et libertas D) populi Romani dignitasque consisteret?

sed cum tam atroci edicto nos concitavisset, cur ipse non adfuit? num putatis[*](putastis (-ti V1) V) aliqua re tristi ac severa? vino atque epulis retentus, si[*](si V: est D: est, si Faernus) illae[*](illae ille V: eae c: ęlea t: alea si (est si s) ns) epulae potius quam popinae nominandae sunt, diem edicti obire neglexit: in[*](in V1: et V2D) ante diem[*](ante diem D: ad V) iv Kalendas Decembris distulit. adesse in Capitolio iussit; quod in templum ipse nescio qua per Gallorum cuniculum ascendit. convenerunt conrogati et quidem ampli quidam homines sed immemores dignitatis suae. is enim erat dies, ea fama, is qui senatum vocarat ut turpe senatori esset nihil timere. ad eos tamen ipsos qui convenerant ne verbum quidem ausus est facere de Caesare, cum de eo constituisset ad senatum referre: scriptam attulerat consularis quidam sententiam.

quid est aliud de eo referre non audere qui contra se consulem exercitum duceret nisi se ipsum hostem iudicare[*](se ipsum hostem iudicare nisi post quid est aliud hab. D)? necesse erat enim alterutrum[*](alterum D) esse hostem; nec poterat aliter de adversariis ducibus iudicari[*](iudicari ducibus V (malo numero)). si igitur Caesar hostis, cur consul nihil refert[*](referat V (peiore numero)) ad senatum? sin ille a senatu notandus non fuit, quid potest dicere quin, cum de illo tacuerit, se hostem[*](hostem esse D) confessus sit? quem in edictis Spartacum appellat, hunc in senatu ne improbum quidem dicere audet. at in rebus tristissimis quantos excitat risus! sententiolas edicti cuiusdam memoriae mandavi quas videtur ille peracutas putare: ego autem qui intellegeret[*](intellegitat V) quid dicere vellet adhuc neminem inveni.

'nulla contumelia est quam facit dignus.’ primum quid est dignus? nam etiam malo multi digni[*](digni multi D), sicut ipse. an quam facit is qui cum dignitate est? quae autem potest esse maior? quid est porro facere contumeliam? quis sic loquitur? deinde: ‘nec timor quem denuntiat inimicus.’ quid ergo? ab amico timor denuntiari solet? Horum similia deinceps. nonne satius est mutum esse quam quod nemo intellegat dicere? en cur magister eius ex oratore arator factus sit, possideat in agro publico[*](publico P R. D) campi Leontini duo milia iugerum immunia, ut hominem stupidum[*](stupidum V: stultum D) magis etiam infatuet mercede publica.

sed haec leviora fortasse: illud quaero cur tam mansuetus in senatu fuerit, cum in edictis tam fuisset[*](tam mans V1: tam subito mans. V2D ferus fuisset V (peiore numero)) ferus. quid enim[*](enim Vc: autem ns: om. t attinuerit D) attinuerat L. Cassio tribuno plebis, fortissimo et constantissimo civi, mortem denuntiare, si in senatum venisset; D. Carfulenum, bene de re publica sentientem, senatu vi et minis mortis expellere; Ti. Cannutium[*](Cann. Vc: Can. nst), a quo erat honestissimis contionibus[*](contentionibus D (in V contentionibusque add. post iure)) et saepe et iure vexatus, non templo solum verum etiam aditu prohibere Capitoli? cui senatus consulto ne intercederent verebatur? de supplicatione, credo, M. Lepidi, clarissimi viri. atque id erat[*](at quod erat coni. Halm) periculum, de cuius honore extraordinario cotidie aliquid cogitabamus, ne eius usitatus honos impediretur.

ac ne sine causa videretur edixisse ut senatus adesset, cum de re publica relaturus fuisset, adlato nuntio de legione quarta mente concidit, et fugere[*](et fugere V: effugere D) festinans senatus consultum de supplicatione per discessionem fecit, cum id factum esset antea numquam. quae vero profectio postea, quod iter paludati, quae vitatio oculorum, lucis, urbis, fori, quam misera fuga, quam foeda, quam turpis! praeclara tamen senatus consulta illo ipso[*](illo ipso Vc: in illo ipso ns: in ipso illo t) die vespertina, provinciarum religiosa sortitio, divina vero opportunitas ut, quae cuique apta esset, ea cuique obveniret.

praeclare igitur facitis, tribuni plebis, qui de praesidio consulum[*](consulis V) senatusque referatis, meritoque vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus. qui enim periculo carere[*](carere metu et periculo D) possumus in tanta hominum cupiditate et audacia? ille autem homo adflictus et perditus quae de se exspectat iudicia graviora quam amicorum suorum? familiarissimus eius, mihi homo coniunctus, L. Lentulus, et P. Naso, omni carens cupiditate, nullam se habere provinciam, nullam[*](nullam... provinciam om. V1) Antoni sortitionem fuisse iudicaverunt. quod idem fecit L. Philippus, vir[*](vir om. V1) patre, avo maioribusque[*](maioribus t) suis dignissimus; in eadem sententia fuit homo summa integritate atque innocentia, C. Turranius[*](C. Turranius V: M Anturranius D: M’ Turran. Gruter); idem fecit Sp. Oppius[*](Sp V: P. D); ipsi etiam qui amicitiam M. Antoni veriti plus ei tribuerunt quam fortasse vellent, M. Piso, necessarius meus, et vir et civis egregius, parique innocentia M. Vehilius[*](M. Vehilius V: vel D), senatus auctoritati se obtemperaturos esse dixerunt.

quid ego de L. Cinna loquar? cuius spectata multis magnisque rebus singularis integritas minus admirabilem facit huius honestissimi facti gloriam, qui omnino provinciam neglexit, quam item magno animo et constanti C. Cestius[*](C. Cestius Vrsinus: c. estius V: c cesetius cn2: c. cessedius n1st) repudiavit. qui sunt igitur reliqui quos sors divina delectet? T. Annius[*](T. cn1s: L. Vn2: om t), M. Gallius[*](Annius V: Antonius D (cf. xi. 14) M. Gallius scripsi: M. Antonius codd. (cf. xiii. 26)). O felicem utrumque! nihil enim maluerunt[*](maluerunt V: metuerunt D). C. Antonius Macedoniam. hunc quoque felicem! hanc enim habebat semper[*](semper habebat D) in ore provinciam. C. Calvisius[*](Calvisius (-iss- c) D: Celusius V) Africam. nihil felicius! modo enim ex Africa decesserat et quasi divinans se rediturum duos legatos Vticae reliquerat. deinde M. Cusini Sicilia[*](M. Cusini Sicilia V: micus in isio illa c: micus nisi illa t: m. iccius nisi illam ns), Q. Cassi Hispania. non habeo quid suspicer: duarum credo provinciarum sortis minus divinas fuisse.

O C. Caesar—adulescentem appello—quam tu salutem rei publicae attulisti, quam improvisam, quam repentinam! qui enim haec fugiens fecit, quid faceret[*](fecerit D) insequens? etenim in contione dixerat se custodem fore[*](fore Vb: futurum cett.) urbis, seque usque[*](seque usque Muretus: sequasq. V: usque D) ad Kalendas Maias ad urbem exercitum habiturum. O praeclarum custodem ovium, ut aiunt, lupum! custosne urbis an direptor et vexator esset Antonius? et quidem se introiturum in urbem dixit[*](dixit V: om. D) exiturumque cum vellet. quid illud? nonne audiente populo sedens pro aede Castoris dixit, nisi qui vicisset, victurum neminem?

hodierno[*](In codd Halmii abt ante Hodierno spatium vacuum relictum est: in g legitur Explicit liber tercius.) die primum, patres conscripti[*](Incipit quartus: in meis cns nulla est lacuna), longo intervallo[*](P. C. D: om. V) in possessionem libertatis pedem ponimus: cuius quidem ego quoad potui non modo defensor sed etiam conservator fui. cum autem id facere non possem, quievi[*](quievi Victorius: vi V1: qui V2: qui fui D), nec abiecte nec sine aliqua dignitate casum illum temporum et dolorem tuli. hanc vero taeterrimam beluam quis ferre potest[*](potest V, Cus.: posset D) aut quo modo? quid est in Antonio praeter libidinem, crudelitatem, petulantiam, audaciam? ex his totus vitiis[*](totus vitiis (tot c) Vc, Cus.: totus nst) conglutinatus est. nihil apparet in eo ingenuum, nihil moderatum, nihil pudens, nihil pudicum.

quapropter, quoniam res in id discrimen adducta est utrum ille poenas rei publicae luat an nos serviamus, aliquando, per deos immortalis, patres conscripti, patrium animum virtutemque capiamus, ut[*](ut om. D) aut libertatem propriam Romani et generis[*](et generis V: generis D) et nominis recuperemus aut mortem servituti anteponamus. multa quae in libera civitate ferenda non essent tulimus et perpessi sumus, alii spe forsitan[*](forsitan om. D) recuperandae libertatis, alii vivendi nimia cupiditate: sed, si illa tulimus quae nos necessitas ferre coegit, quae vis quaedam paene fatalis—quae tamen ipsa non tulimus—etiamne huius impuri latronis feremus taeterrimum crudelissimumque dominatum.

quid hic faciet[*](faciat cs), si poterit[*](potuerit D), iratus qui, cum suscensere nemini posset, omnibus bonis fuerit inimicus? quid hic victor non audebit qui nullam adeptus victoriam tanta scelera post Caesaris interitum fecerit, refertam eius domum exhauserit, hortos compilaverit[*](compilarit D), ad se ex eis[*](eis Halm: is V: his D) omnia ornamenta transtulerit, caedis et incendiorum causam quaesierit ex funere, duobus aut tribus senatus consultis bene et e re publica[*](bene et e re p. Vc: de re p. bene t: e re p. bene ns) factis reliquas res ad lucrum praedamque revocaverit, vendiderit immunitates, civitates liberaverit, provincias universas ex imperi[*](imperio D) populi Romani iure sustulerit, exsules reduxerit, falsas leges C. Caesaris nomine et falsa decreta in aes incidenda et in Capitolio figenda curaverit, earumque rerum omnium domesticum mercatum instituerit, populo Romano leges imposuerit, armis et praesidiis populum[*](praesides et populum D) et magistratus foro excluserit, senatum stiparit armatis[*](armatis V (cf. ii. 6): armis D, del. Madvig (contra numerum)), armatos in cella[*](cellam cn) Concordiae, cum senatum haberet, incluserit, ad legiones Brundisium cucurrerit, ex eis optime sentientis centuriones iugulaverit, cum exercitu Romam sit ad interitum nostrum et ad dispertitionem[*](dispertitionem Klotz: disperditionem cns: dispersionem Vt) urbis venire conatus?

atque is[*](atque is Vc: at qualis nst) ab hoc impetu abstractus consilio et copiis Caesaris, consensu veteranorum, virtute legionum, ne fortuna quidem fractus minuit audaciam nec ruere demens nec furere desinit. in Galliam mutilatum ducit exercitum; cum una legione et ea vacillante[*](vaccillante V, Nonius p. 34) L. fratrem exspectat, quo neminem reperire potest sui similiorem. ille autem ex myrmillone dux, ex gladiatore imperator quas effecit[*](effecit Klotz: et fecit c: effecerit V (excidisse quis vestrum ignorat post vestigium putat Halm): fecit nst) strages, ubicumque posuit vestigium[*](vestigia D)! fundit apothecas,[*](fundit apothecas add. Ernesti ex Servio ad Ecl. vi. 55; `fudit apothecas, cecidit greges armentorum': om VD, Cus.) caedit greges armentorum reliquique pecoris quodcumque nactus est; epulantur milites; ipse autem se, ut fratrem imitetur, obruit vino; vastantur agri, diripiuntur villae, matres familiae[*](familias D), virgines, pueri ingenui abripiuntur, militibus traduntur. haec eadem, quacumque exercitum duxit, fecit M. Antonius[*](M. om. V).

his vos taeterrimis fratribus portas aperietis, hos umquam in urbem recipietis? non tempore oblato, ducibus paratis, animis militum incitatis, populo Romano conspirante, Italia tota ad libertatem recuperandam excitata, deorum immortalium beneficio utemini? nullum erit tempus hoc amisso. A tergo, fronte, lateribus[*](fronte, lateribus Garatoni: fronte alteribus V1 (a lateribus V2): a fronte a lateribus D) tenebitur[*](tenetur D), si in Galliam venerit. nec ille armis solum sed etiam decretis nostris[*](nostris decretis D) urgendus est. Magna vis[*](vis et V) est, magnum numen unum et idem sentientis senatus. videtisne refertum forum, populumque Romanum ad spem recuperandae libertatis erectum? qui longo intervallo cum frequentis hic videt nos, tum sperat etiam liberos convenisse.

hunc ego diem exspectans M. Antoni scelerata arma vitavi, tum cum ille in me absentem invehens non intellegebat ad quod[*](quod ad c) tempus me et meas viris reservarem. si enim tum illi caedis a me initium[*](a me post initium habent D) quaerenti respondere voluissem, nunc rei publicae consulere non possem. hanc vero nactus facultatem, nullum tempus, patres conscripti, dimittam neque diurnum neque nocturnum quin de libertate populi Romani et[*](et V: de nst: om. c) dignitate vestra quod cogitandum sit cogitem, quod agendum atque faciendum, id non modo non[*](modo non Vc: modo nst) recusem sed etiam appetam atque deposcam. hoc feci dum[*](dum V: semper dum D) licuit; intermisi quoad non licuit. iam non solum licet sed etiam necesse est[*](necesse est etiam D), nisi servire malumus[*](malumus cns: malimus V: maluimus t) quam ne serviamus animis armisque[*](animis armisque D et Nonius p. 285: armis animisque V (cf. x. 21)) decernere.

di immortales nobis haec praesidia dederunt: urbi Caesarem, Brutum Galliae. si enim ille urbem opprimere[*](opprimere urbem V (peiore numero)) potuisset, statim, si Galliam tenere[*](teneret D), paulo post optimo cuique pereundum[*](pereundum erat Halm), reliquis[*](reliquis esset add. s: erat add n) serviendum. hanc igitur occasionem oblatam tenete, per deos immortalis, patres conscripti, et amplissimi orbis terrae consili principes vos[*](vos om. D) esse aliquando recordamini. signum date populo Romano consilium vestrum non deesse rei publicae, quoniam ille virtutem suam non defuturam esse profitetur. nihil est quod moneam vos. nemo est tam stultus qui non intellegat, si indormierimus huic tempori, non modo crudelem superbamque dominationem nobis sed ignominiosam etiam et flagitiosam ferendam esse[*](ferendam esse Muretus: ferendẽ V: ferendam c: esse ferendam nst).

Nostis insolentiam Antoni, nostis amicos, nostis totam domum. libidinosis, petulantibus, impuris, impudicis, aleatoribus, ebriis servire, ea summa miseria est[*](est V, Cus.: om. D) summo dedecore coniuncta. quod si iam—quod di omen avertant!—fatum extremum rei publicae venit, quod gladiatores nobiles faciunt ut honeste decumbant, faciamus nos, principes orbis terrarum gentiumque omnium, ut cum dignitate potius cadamus quam cum ignominia serviamus.

nihil est detestabilius dedecore, nihil foedius servitute. ad decus et ad[*](et ad V: et D) libertatem nati sumus: aut haec teneamus aut cum dignitate moriamur. nimium diu teximus quid sentiremus; nunc iam apertum est; omnes patefaciunt[*](omnes iam D patefaciunt Halm: patefaciunt fecerunt V: patefecerunt D) in utramque partem quid sentiant, quid velint[*](sentiat, quid velit V). sunt impii cives—pro caritate rei publicae nimium multi, sed[*](sed suppl. Lambinus hoc loco: post cives hab. V, om. D) contra multitudinem[*](pro multitudine D) bene sentientium admodum pauci—quorum opprimendorum di immortales incredibilem rei publicae potestatem et fortunam dederunt. ad ea enim praesidia quae habemus iam accedent[*](accedent Vc: accedunt nst) consules summa prudentia, virtute, concordia, multos mensis de populi Romani[*](de populi R. cns: dei publicae V: de r. p. t 12, 15, 16 ut D ter, ita § 39) libertate commentati atque meditati. his auctoribus et ducibus, dis iuvantibus, nobis vigilantibus et multum in posterum providentibus, populo Romano consentiente, erimus profecto liberi brevi tempore. iucundiorem autem faciet[*](facit Cus.) libertatem servitutis recordatio.