Philippicae

quorum de honore utinam mihi plura in mentem venirent! duo certe non praeteribo quae maxime occurrunt: quorum alterum pertinet ad virorum fortissimorum gloriam sempiternam, alterum ad leniendum maerorem et luctum proximorum. placet igitur mihi, patres conscripti, legionis Martiae militibus et eis qui una pugnantes occiderint[*](occiderunt (-erZZZ) s) monumentum fieri quam amplissimum. Magna atque incredibilia sunt in rem publicam huius merita legionis. haec se prima latrocinio abrupit Antoni; haec tenuit Albam; haec se ad Caesarem contulit; hanc imitata quarta legio parem virtutis gloriam consecuta est. quarta victrix desiderat neminem: ex Martia non nulli in ipsa victoria conciderunt. O fortunata mors quae naturae debita[*](qua... debita vita Vassis) pro patria est[*](est sit coni. Halm) potissimum reddita[*](reddita oppetita Schmidt)!

vos vero patriae natos iudico; quorum etiam nomen a Marte est, ut idem deus urbem hanc gentibus, vos huic urbi genuisse videatur. in fuga foeda mors est; in victoria gloriosa. etenim Mars ipse ex acie fortissimum quemque pignerari solet. illi igitur impii quos occidistis[*](occidistis ho: cecidistis bsv) etiam ad inferos poenas parricidi luent; vos vero qui extremum spiritum in victoria effudistis piorum estis sedem et locum consecuti. brevis a natura vita nobis[*](vita nobis (vobis bv) bsv: nobis vita ho) data est; at memoria bene redditae vitae sempiterna[*](sempiterna perpetua s). quae si non esset longior quam haec vita, quis esset tam amens qui maximis laboribus et periculis ad summam laudem gloriamque contenderet?

actum igitur praeclare vobiscum, fortissimi, dum vixistis, nunc vero etiam sanctissimi milites, quod vestra virtus neque oblivione eorum qui nunc sunt nec reticentia posterorum sepulta[*](sepulta b, P. Laetus: insepulta ho) esse poterit, cum vobis immortale monumentum suis paene manibus senatus populusque Romanus exstruxerit. multi saepe exercitus Punicis, Gallicis, Italicis bellis clari et magni fuerunt, nec tamen ullis tale genus honoris tributum est. atque utinam maiora possemus, quando quidem a vobis maxima accepimus! vos ab urbe furentem Antonium avertistis; vos redire molientem reppulistis. erit igitur exstructa moles opere magnifico incisaeque litterae, divinae virtutis testes sempiternae, numquamque de vobis eorum qui aut videbunt vestrum monumentum aut audient gratissimus sermo conticescet. ita pro mortali condicione vitae immortalitatem estis consecuti.

sed quoniam, patres conscripti, gloriae munus optimis et fortissimis civibus monumenti honore persolvitur, consolemur eorum proximos, quibus optima est haec quidem consolatio: parentibus quod tanta rei publicae praesidia genuerunt; liberis quod habebunt domestica exempla virtutis; coniugibus quod eis viris carebunt, quos laudare quam lugere praestabit; fratribus quod in se ut corporum, sic virtutis[*](virtutis b: virtutum ho) similitudinem esse confident. atque utinam his omnibus abstergere fletum[*](abstergere sent. n. atque cons. fletum b) sententiis nostris consultisque possemus, vel aliqua talis eis adhiberi publice posset oratio[*](oratio consolatio coni. Burmannus) qua deponerent maerorem atque luctum gauderentque potius, cum multa et varia impenderent hominibus genera mortis, id genus quod esset pulcherrimum suis obtigisse eosque nec inhumatos esse nec desertos, quod tamen ipsum pro patria non miserandum putatur, nec dispersis bustis humili sepultura crematos, sed contectos publicis operibus atque muneribus eaque exstructione quae sit ad memoriam aeternitatis ara virtutis.

quam ob rem maximum quidem[*](maximum quidem o: quidem maximum bh) solacium erit[*](erit Poggius: est o: om. bhsv (erit illud quidem max. solacium coni. Halm)) propinquorum eodem monumento declarari et virtutem suorum et populi Romani pietatem[*](et p. R. pietatem b: et pietatem hv: et etatem os) et senatus fidem et crudelissimi memoriam belli: in quo nisi tanta militum virtus exstitisset, parricidio M. Antoni nomen populi Romani occidisset. atque etiam censeo, patres conscripti, quae praemia militibus promisimus nos re publica recuperata tributuros, ea vivis victoribusque cumulate, cum tempus venerit, persolvenda; qui autem ex eis quibus illa promissa sunt pro patria occiderunt, eorum parentibus, liberis, coniugibus, fratribus eadem tribuenda censeo.

sed ut aliquando sententiam[*](sententiam o, ut coni. Halm: sententia cett.) complectar, ita censeo: cum C. Pansa consul, imperator, initium cum hostibus confligendi fecerit, quo proelio legio Martia admirabili incredibilique virtute libertatem populi Romani defenderit, quod idem legiones tironum fecerint; ipseque C. Pansa consul, imperator, cum inter media hostium tela versaretur, volnera acceperit, cumque A. Hirtius consul, imperator, proelio audito[*](proelio audito del. Pluygers: re cognita potius deleret Müller), re cognita, fortissimo praestantissimoque animo exercitum castris eduxerit impetumque in M. Antonium exercitumque hostium fecerit eiusque copias occidione[*](occidione b: occisione cett.) occiderit, suo exercitu ita incolumi ut ne unum quidem militem desiderarit, cumque C.

Caesar pro praetore[*](pro pr. P. Laetus et codd. Ferrarii: om. mei), imperator, consilio diligentiaque sua castra feliciter[*](feliciter fortiterque s) defenderit copiasque hostium quae ad castra accesserant profligarit, occiderit: ob eas res senatum existimare et iudicare eorum trium imperatorum virtute, imperio, consilio, gravitate, constantia, magnitudine animi, felicitate populum Romanum foedissima crudelissimaque servitute liberatum, cumque rem publicam, urbem, templa deorum immortalium, bona fortunasque omnium liberosque conservarint dimicatione et periculo vitae suae, uti ob eas res bene, fortiter feliciterque gestas C. Pansa A. Hirtius consules, imperatores, alter ambove, aut si aberunt, M. Cornutus, praetor urbanus, supplicationes per dies quinquaginta ad omnia pulvinaria constituat[*](constituant h):

cumque virtus legionum digna clarissimis imperatoribus exstiterit, senatum, quae sit antea pollicitus legionibus exercitibusque nostris, ea summo studio re publica recuperata persoluturum[*](persoluturum Manutius: soluturum b: resoluturum cett.), cumque[*](cumque d, ed. R: quod mei) legio Martia princeps cum hostibus conflixerit, atque ita cum maiore numero hostium contenderit ut[*](ut Ferrarius: cum codd.: ut cum Halm) plurimos caederent caderent non nulli[*](caderent nonnulli o, ut voluit Halm: cadere nonnullos cett.), cumque sine ulla retractatione pro patria vitam profuderint; cumque simili virtute reliquarum legionum milites pro salute et libertate populi Romani mortem oppetiverint, senatui placere ut C. Pansa A. Hirtius consules, imperatores, alter ambove, si eis videatur, eis qui sanguinem pro vita, libertate, fortunis populi Romani, pro urbe, templis deorum immortalium profudissent monumentum quam amplissimum locandum faciendumque curent: quaestoresque urbanos ad eam rem[*](faciendumque urbem ad eam rem codd.: suppl. Ferrarius et A. Augustinus) pecuniam dare, attribuere, solvere iubeant, ut testetur[*](testetur Madvig: exstet bosv: exstent h) ad memoriam posteritatis sempiternam scelus[*](scelus b: ad scelus cett.) crudelissimorum hostium militumque divinam virtutem[*](divina virtus b), utique, quae praemia senatus militibus ante constituit, ea solvantur eorum qui hoc bello pro patria occiderunt parentibus, liberis, coniugibus, fratribus: eisque[*](fratribus: eisque Ferrarius: fratribus hisque (iisque s1: eaque s2) frattribus hsv: fratribusque o: fratribus b) tribuantur quae militibus ipsis tribui oporteret, si vivi vicissent[*](si vivi vicissent Ernesti: si illi vicissent bhs1v: si illi vixissent os2: si illi viverent p) qui morte vicerunt.