Philippicae

maximas tibi, Pansa, gratias omnes et habere et agere debemus qui, cum hodierno die senatum te habiturum non arbitraremur, ut M. Bruti, praestantissimi civis, litteras accepisti, ne minimam quidem moram interposuisti quin quam primum maximo gaudio et gratulatione frueremur. cum factum tuum gratum omnibus debet esse, tum vero oratio qua recitatis litteris usus es. declarasti enim verum esse id quod ego semper[*](semper om. D) sensi, neminem alterius qui suae confideret virtuti invidere.

itaque mihi qui plurimis officiis sum cum Bruto et maxima familiaritate coniunctus minus multa de illo dicenda sunt. quas enim ipse mihi partis sumpseram[*](enim sententias mihi (mihi om. b) ipse sumpseram D), eas praecepit oratio tua. sed mihi, patres conscripti, necessitatem attulit paulo plura dicendi sententia eius qui rogatus est ante me; a quo ita saepe dissentio ut iam verear ne, id quod fieri minime debet, minuere amicitiam nostram videatur perpetua dissensio.

quae est enim ista tua ratio[*](oratio D), Calene, quae mens ut[*](ut V: sui t: qui bns) numquam post Kalendas Ianuarias idem senseris quod is qui te sententiam primum[*](primum D: prius V) rogat[*](rogat Vt: rogatus b: rogat cum ns), numquam tam frequens senatus fuerit cum[*](cum quo Faernus: ut Naugerius (2)) unus aliquis sententiam tuam secutus sit? cur semper tui dissimilis defendis? cur cum te et vita et fortuna tua ad otium, ad dignitatem[*](et ad dignitat. D) invitet, ea probas, ea decernis, ea sentis quae sint[*](sunt D, Cus.) inimica et otio communi et dignitati tuae.

nam ut superiora omittam, hoc certe quod mihi maximam admirationem[*](me maxima admiratione D) movet non tacebo. quod est tibi cum Brutis bellum? cur eos quos omnes paene venerari debemus solus oppugnas? alterum circumsederi[*](circumsederi (-e V) non Vs: circumsederint (-it b) bnt) non moleste fers, alterum tua sententia spolias eis copiis quas ipse suo labore et periculo ad rei publicae non ad suum praesidium per se nullo adiuvante confecit[*](confecit (om. b1) D: perfecit V). qui[*](qui V, Cus.: quis D) est iste tuus sensus, quae cogitatio, Brutos ut non[*](Brutos tu non Ernesti) probes, Antonios probes; quos omnes carissimos habent, tu oderis, quos acerbissime ceteri oderunt, tu constantissime diligas? amplissimae tibi fortunae sunt, summus honoris gradus, filius, ut et audio et spero, natus ad laudem, cui cum[*](cum V: quamquam D) rei publicae causa faveo, tum etiam tua.

quaero igitur, eum Brutine[*](eumne Bruti V) similem malis an Antoni, ac permitto ut de tribus Antoniis eligas quem velis. ‘di meliora[*](di meliora V1b1t: dr. b. meliorẽ V2: d. brutus melior est cett.)!’ inquies. cur igitur non eis faves, eos laudas quorum similem tuum filium esse vis? simul enim et rei publicae consules et propones[*](consulis et proponis D) illi exempla ad imitandum. hoc vero, Q. Fufi, cupio[*](cupio V: copiosius D) sine offensione nostrae amicitiae sic tecum ut a te dissentiens senator queri. ita enim dixisti et quidem de scripto, ne[*](ne scripsi: nam codd.) te inopia verbi lapsum putarem[*](putarem V1t: nisi tuam in dicendo facultatem nossem add. V2bns, tuetur Reid, qui ipse ne pro nam corrigit, sed adfirmative positum putat), litteras Bruti recte et ordine scriptas videri. quid est aliud[*](aliud V1t: aliud quam V2bns) librarium Bruti laudare, non Brutum?

Vsum in re publica, Calene, magnum iam habere et debes et potes. quando ita decerni vidisti aut quo senatus consulto huius generis—sunt enim innumerabilia—bene scriptas litteras decretum a senatu? quod verbum tibi non excidit, ut saepe fit[*](fit nst: sit b: set V1: seit V2: solet coni. Halm), fortuito[*](fortuito V: fortitudo t: fortuitu bns): scriptum, meditatum, cogitatum attulisti. hanc tibi consuetudinem plerisque in rebus bonis[*](bonis Vb: bonos nst) obtrectandi si qui detraxerit, quid tibi quod sibi quisque velit non relinquetur? quam ob rem conlige te placaque animum istum aliquando et mitiga: audi viros bonos, quibus multis uteris[*](uteris multum D); loquere cum sapientissimo homine, genero tuo, saepius quam ipse tecum: tum denique amplissimi honoris[*](fort. honoris amplissimi (clausulae gratia)) nomen obtinebis. an vero hoc pro nihilo putas in quo quidem[*](equidem D) pro amicitia tuam[*](tua D) vicem dolere soleo, efferri hoc foras et ad populi Romani auris pervenire, ei qui primus sententiam dixerit neminem adsensum? quod etiam hodie futurum arbitror.

legiones abducis a Bruto. quas? nempe eas quas ille a C. Antoni[*](a C. Antoni Muretus: a Catonis V: ab Antonii D) scelere avertit et ad rem publicam sua auctoritate traduxit. rursus igitur vis nudatum illum atque solum a re publica relegatum videri[*](videre Cobet).

vos autem, patres conscripti, si M. Brutum deserueritis et[*](deserueritis et del. Faernus) prodideritis, quem tandem civem umquam ornabitis, cui favebitis[*](cui favebitis om. V)? nisi forte eos qui diadema imposuerint conservandos, eos qui regni[*](regni V et Nonius p. 404: regis D) nomen sustulerint deserendos putatis. ac de hac quidem divina atque immortali laude Bruti silebo quae gratissima memoria omnium civium inclusa nondum publica auctoritate testata est. tantamne patientiam, di boni! tantam moderationem, tantam in iniuria tranquillitatem et modestiam! qui cum praetor urbanus[*](urbanus D: urbis V (cf. ix. 16)) esset, urbe caruit, ius non dixit, cum omne ius rei publicae recuperavisset, cumque concursu cotidiano bonorum omnium qui admirabilis ad eum fieri solebat praesidioque Italiae cunctae saeptus posset esse, absens iudicio bonorum defensus esse maluit quam praesens manu: qui ne Apollinaris quidem ludos pro sua populique Romani dignitate apparatos praesens fecit, ne quam viam patefaceret sceleratissimorum hominum audaciae.

quamquam qui umquam aut ludi aut dies[*](aut dies V2n: aut audies V1: auidiis (-ius s) st: aut b) laetiores fuerunt quam cum in singulis versibus[*](versibus festa est (§ 10) med. omissis D) populus Romanus maximo clamore et plausu Bruti memoriam prosequebatur? corpus aberat liberatoris, libertatis memoria aderat: in qua Bruti imago cerni videbatur. at hunc eis[*](iis Muretus: his V) ipsis ludorum diebus videbam in insula[*](insula V2: insugula V1 (e coll. mea): insulula Garatoni) clarissimi[*](carissimi V: corr. Poggius) adulescentis[*](in Neside domi clar. adul. coni. Reid (cf. Att. xvi. 1. 1)), Cn.[*](Cn. supplevi ex insugula (i. e. insugula): praenomen Luculli (cf Att. xv. 1. b. 1) loco motum est) Luculli, propinqui sui nihil nisi de pace et concordia civium cogitantem. eundem vidi postea Veliae, cedentem Italia ne qua oreretur belli civilis causa propter se. O spectaculum illud non modo hominibus sed undis ipsis et litoribus luctuosum! cedere e patria servatorem eius, manere in patria perditores! Cassi classis paucis post diebus consequebatur, ut me puderet, patres conscripti, in eam urbem redire ex qua illi abirent. sed quo consilio redierim initio audistis, post estis[*](potestis V: corr. Poggius) experti. exspectatum igitur tempus a Bruto est.

nam quoad vos omnia pati vidit, usus est ipse incredibili patientia: postea quam vos ad libertatem sensit erectos, praesidia vestrae libertati paravit. at cui pesti quantaeque restitit! si enim C. Antonius quod animo intenderat perficere potuisset—at potuisset[*](at potuisset scripsi: aut potuisset V: potuisset autem Poggius: aut potius Muretus) nisi eius sceleri virtus M. Bruti obstitisset—Macedoniam, Illyricum, Graeciam perdidissemus; esset vel receptaculum pulso Antonio vel agger oppugnandae Italiae Graecia: quae quidem nunc M. Bruti imperio, auctoritate, copiis non instructa solum sed etiam ornata tendit dexteram Italiae suumque ei praesidium pollicetur. qui[*](qui scripsi: quod qui V: quare qui Faernus) ab illo abducit exercitum, et respectum pulcherrimum et praesidium firmissimum adimit rei publicae.

equidem cupio haec quam primum Antonium audire, ut intellegat non D. Brutum quem vallo circumsedeat, sed se ipsum obsideri. tria tenet oppida toto in orbe terrarum; habet inimicissimam Galliam; eos etiam quibus confidebat alienissimos, Transpadanos; Italia omnis infesta est; exterae[*](exterae Vn2: exere n1s: exiere bt) nationes a prima ora[*](a prima ora ed R: a primo ore V: a (ad b) primori bns: ad primũ t (cf Fam. xii 5.1) Graeciae[*](Graecia D) usque ad Aegyptum optimorum et fortissimorum civium imperiis et praesidiis tenentur. erat ei spes una[*](spes una D: pecunia V: spes unica coni. Halm) in C. Antonio qui duorum fratrum aetatibus medius interiectus vitiis[*](vitiis om. D) cum utroque certabat. is[*](is V: s t: om. bns) tamquam extruderetur a senatu in Macedoniam et non contra prohiberetur proficisci, ita cucurrit.

quae tempestas, di immortales, quae flamma, quae vastitas, quae pestis Graeciae[*](Graeciae fuisset D), nisi incredibilis ac divina virtus[*](virtus Caes. V) furentis hominis conatum atque audaciam compressisset! quae celeritas illa Bruti, quae cura, quae virtus! etsi ne C.[*](ne C. Muretus: nec V: ne illa D) quidem Antoni celeritas contemnenda est, quam[*](quem D) nisi in via caducae hereditates retardassent, volasse eum, non iter fecisse[*](non interfecisse D) diceres. Alios ad negotium publicum ire cum cupimus, vix solemus extrudere: hunc retinentes extrusimus[*](extrusimus Muretus: extruimus V: exclusimus D). at quid ei cum Apollonia, quid cum Dyrrachio, quid cum Illyrico, quid cum P. Vatini imperatoris exercitu? succedebat, ut ipse dicebat, Hortensio. certi fines Macedoniae, certa condicio, certus, si modo erat ullus[*](certissimo modo erat illius D), exercitus: cum Illyrico vero et cum Vatini legionibus quid erat Antonio?

'at[*](at V: an t: ac bns) ne Bruto quidem': id enim fortasse quispiam improbus dixerit. omnes legiones, omnes copiae quae ubique sunt rei publicae[*](rei p. V: populi R. D) sunt: nec enim eae[*](neque enim hae D) legiones quae M. Antonium reliquerunt Antoni potius quam rei publicae fuisse dicentur[*](dicentur V: dixerunt t: dicuntur cett.). omne enim et[*](enim et V: enim D) exercitus et imperi ius amittit is qui eo imperio et exercitu rem publicam oppugnat. quod si ipsa res publica iudicaret aut si omne ius decretis eius statueretur, Antonione an Bruto legiones populi Romani adiudicaret? alter advolarat subito ad direptionem pestemque sociorum ut, quacumque[*](quacunque bns: quocunque V: quocum t) iret, omnia vastaret, diriperet, auferret, exercitu populi Romani contra ipsum populum Romanum uteretur; alter eam legem[*](sibi legem D) sibi statuerat, ut, quocumque venisset, lux venisse quaedam et spes salutis videretur. denique alter ad evertendam rem publicam praesidia quaerebat, alter ad conservandam. nec vero nos hoc magis videbamus quam ipsi milites a quibus tanta in iudicando prudentia non erat postulanda.

cumvii cohortibus esse Apolloniae[*](esse Apolloniae Vb (-io b): isse Apolloniam ns: Apolloniam t scribunt n2) scribit Antonium, qui iam aut captus est—quod di duint[*](di duint Halm: di dent V2bns: dicit V1: didicit t)!—aut certe homo verecundus in Macedoniam non accedit ne contra senatus consultum[*](sen. cons. se D) fecisse videatur. dilectus habitus in Macedonia est summo Q. Hortensi studio et industria; cuius animum egregium dignumque ipso et[*](et ipso D) maioribus eius ex Bruti litteris perspicere potuistis. legio quam L. Piso ducebat, legatus Antoni, Ciceroni se filio meo tradidit. equitatus qui in Syriam ducebatur bipertito alter eum quaestorem[*](alter eum quaestorem V: alterum D) a quo ducebatur reliquit in Thessalia seseque ad Brutum contulit; alterum in Macedonia Cn. Domitius adulescens summa virtute, gravitate[*](gravitate om. D), constantia a legato Syriaco[*](Syriaco del. Pluygers) abduxit. P. autem Vatinius qui et antea[*](qui est antea D) iure laudatus a vobis et hoc tempore merito laudandus est aperuit Dyrrachi portas Bruto et exercitum tradidit.

tenet igitur res publica Macedoniam, tenet Illyricum, tuetur Graeciam: nostrae sunt legiones, nostra levis armatura, noster[*](noster (ante equit.) bnt: nostra V: nostri s) equitatus, maximeque noster est Brutus semperque noster, cum sua excellentissima virtute rei publicae natus tum fato quodam paterni maternique generis et nominis. ab hoc igitur viro[*](viro om. D) quisquam bellum timet qui, ante quam nos id coacti suscepimus, in pace iacere quam in bello vigere maluit? quamquam ille quidem numquam iacuit neque[*](nec D) hoc cadere verbum in tantam virtutis praestantiam potest. erat enim in desiderio civitatis, in ore, in sermone omnium; tantum autem aberat a bello ut, cum cupiditate libertatis Italia arderet, defuerit civium studiis potius quam eos in armorum discrimen adduceret. itaque illi ipsi si qui sunt qui tarditatem Bruti reprehendant tamen idem moderationem patientiamque mirantur.

sed iam video quae loquantur; neque enim id occulte faciunt. timere se dicunt quo modo ferant veterani exercitum Brutum habere. quasi vero quicquam intersit inter A. Hirti, C. Pansae, D. Bruti, C. Caesaris et hunc exercitum M. Bruti. nam si quattuor exercitus ei de quibus dixi propterea laudantur quod pro populi Romani libertate arma ceperunt, quid est cur hic M. Bruti exercitus non in eadem causa reponatur[*](ponatur V1)? at enim veteranis suspectum nomen est M. Bruti. magisne quam Decimi? equidem non arbitror. etsi est enim Brutorum commune factum et laudis societas aequa, Decimo tamen eo[*](eo hic inser. Müller, ante tamen Naugerius (2): cõ ante Brutorum hab. V) iratiores erant ei qui id factum dolebant quo minus ab eo[*](eo V: illo D) rem illam dicebant fieri debuisse[*](decuisse D). quid ergo agunt nunc[*](nunc agant D) tot exercitus nisi ut obsidione Brutus liberetur? qui autem hos exercitus ducunt? ei, credo, qui C. Caesaris[*](C. om. D (ita mox)) res actas[*](res actas acta Pluygers) everti, qui causam veteranorum prodi volunt.

si ipse viveret C. Caesar, acrius, credo, acta sua defenderet quam vir fortissimus defendit Hirtius, aut amicior causae quisquam inveniri potest quam filius? at horum alter nondum ex longinquitate gravissimi morbi recreatus quicquid habuit virium, id in eorum libertatem defendendam contulit quorum votis iudicavit se a morte revocatum; alter virtutis robore firmior quam aetatis cum istis ipsis veteranis ad D. Brutum liberandum est profectus. ergo illi certissimi idemque acerrimi Caesaris actorum patroni pro D. Bruti salute bellum gerunt, quos veterani sequuntur; de libertate enim populi Romani, non de suis commodis armis decernendum vident.

quid est igitur cur eis qui D. Brutum omnibus opibus[*](opibus Vb: copiis nst) conservatum velint M. Bruti sit suspectus exercitus? an vero, si quid esset quod a M. Bruto timendum videretur, Pansa id non videret, aut, si videret, non laboraret? quis aut[*](quis aut V1: quis illo aut Cus.: quis autem (aut ñ t) cett) sapientior ad[*](sapientior aut ad V: sap. aut acutior ad coni. Halm) coniecturam rerum futurarum aut ad propulsandum metum diligentior? atqui[*](atquin V (cf. Neue ii. 962)) huius animum erga M. Brutum studiumque vidistis. praecepit oratione sua quid decernere nos de M. Bruto[*](M. om. D), quid sentire oporteret, tantumque afuit[*](afuit Halm: fuit V: abfuit (aff. t) cett.) ut periculosum rei publicae M. Bruti[*](M. om. V) putaret exercitum ut in eo firmissimum rei publicae praesidium et gravissimum poneret. scilicet hoc Pansa aut non videt—hebeti enim ingenio est—aut neglegit: quae enim Caesar egit, ea rata esse non curat: de quibus confirmandis et sanciendis legem comitiis centuriatis ex auctoritate nostra laturus est. desinant igitur aut ei qui non timent simulare se timere et[*](et t: set V: sed bns) prospicere rei publicae, aut ei[*](ei D: hi carte V: hi cauti coni. Halm) qui omnia verentur nimium esse timidi, ne illorum simulatio, horum obsit ignavia. quae, malum!

est ista ratio semper optimis causis veteranorum nomen opponere? quorum etiam si amplecterer virtutem, ut facio, tamen, si essent adrogantes, non possem ferre fastidium. at[*](at an V2) nos conantis servitutis vincla[*](vincula nt) rumpere impediet si quis veteranos nolle[*](id nolle D) dixerit? non sunt enim, credo, innumerabiles qui pro communi libertate arma capiant; nemo est praeter veteranos milites vir[*](vir om D) qui ad servitutem propulsandam ingenuo dolore excitetur; potest igitur stare res publica freta veteranis sine[*](sine veteranis, freta Pluygers) magno subsidio iuventutis. quos quidem vos libertatis adiutores complecti debetis: servitutis auctores sequi non debetis.

postremo —erumpat enim aliquando vera et me digna vox!—si veteranorum nutu mentes huius ordinis gubernabuntur[*](gubernabantur s: gubernantur l) omniaque ad eorum voluntatem nostra dicta facta[*](factaque D) referentur[*](referuntur V), optanda mors est, quae civibus Romanis semper fuit servitute potior. omnis est misera servitus; sed fuerit quaedam necessaria: ecquodnam[*](ecquodnam etquodnam D: etquenam V) principium optatius[*](optatius scripsi: putatis codd. (cf. iii. 17, vii. 7, Sest. 47)) libertatis capessendae? an, cum illum necessarium et fatalem paene casum non tulerimus, hunc feremus voluntarium? tota Italia desiderio libertatis exarsit; servire diutius non potest civitas; serius populo Romano hunc vestitum atque arma dedimus quam ab eo flagitati sumus.

Magna quidem nos spe et prope explorata[*](magnam ... spem ... exploratam D) libertatis causam suscepimus; sed ut concedam incertos exitus esse belli Martemque communem, tamen pro libertate vitae periculo decertandum est. non enim in spiritu vita est, sed ea nulla est omnino servienti. omnes nationes servitutem ferre possunt: nostra civitas non potest, nec ullam aliam ob causam nisi quod illae laborem doloremque fugiunt, quibus ut careant omnia perpeti possunt, nos ita a maioribus instituti atque imbuti sumus ut omnia consilia atque facta ad dignitatem et ad virtutem[*](ad dign. et ad virt. V, Cus.: ad virt. et dign. D) referremus[*](referremus V, Cus.: referamus V2D). ita praeclara est recuperatio libertatis ut ne mors quidem sit in repetenda libertate fugienda. quod si immortalitas consequeretur praesentis periculi fugam, tamen eo magis ea fugienda videretur quo diuturnior servitus esset. cum vero dies et noctes omnia nos undique fata circumstent, non est viri minimeque Romani[*](minimeque Romani V: nominis Romanique t: nominisque R. bs) dubitare eum spiritum quem naturae debeat patriae reddere.