Philippicae

ante quam de re publica, patres conscripti, dicam ea quae dicenda hoc tempore arbitror, exponam vobis breviter consilium et profectionis et reversionis meae. ego cum sperarem aliquando ad vestrum consilium auctoritatemque rem publicam esse revocatam, manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria. nec vero usquam discedebam nec a re publica deiciebam oculos ex eo die quo in aedem telluris convocati sumus. in quo templo, quantum in me fuit, ieci fundamenta pacis Atheniensiumque renovavi[*](renovavi Vns: revocavi ct) vetus exemplum; Graecum etiam verbum usurpavi quo tum in sedandis discordiis usa erat[*](discordiis usa erat V: discordaverat c: discordiis erat t: discors erat ns) civitas illa, atque omnem memoriam discordiarum oblivione sempiterna delendam censui.

praeclara tum oratio M. Antoni, egregia etiam voluntas; pax denique per eum et per liberos eius cum praestantissimis civibus confirmata est. atque his principiis reliqua consentiebant. ad deliberationes eas quas habebat domi de re publica principes civitatis adhibebat; ad hunc ordinem res optimas deferebat[*](referebat Reid); nihil tum nisi quod erat notum omnibus[*](nisi... omnibus om. D) in C. Caesaris commentariis reperiebatur[*](reperiebat Kraffert); summa constantia[*](summa cum dignitate constantia D) ad ea quae quaesita erant respondebat[*](nullae respondebat om. D: nullas respondebat Wesenberg).

num qui exsules restituti? Vnum aiebat, praeterea neminem. num immunitates datae? ‘nullae’ respondebat. adsentiri etiam nos Ser. Sulpicio, clarissimo viro, voluit, ne qua tabula post Idus Martias ullius decreti Caesaris aut benefici figeretur. multa praetereo eaque praeclara[*](ea quae clara sunt D); ad singulare enim M. Antoni factum festinat oratio. dictaturam, quae iam vim[*](iam vim Vt: vim iam cns) regiae potestatis[*](possederat Hirschfelder) obsederat, funditus ex re publica sustulit; de qua[*](qua VD: qua re cod. Amst. ut voluit Klussmann: quo Stangl) ne sententias quidem diximus. scriptum senatus consultum quod fieri vellet attulit, quo recitato auctoritatem eius summo studio secuti sumus eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus.

lux quaedam videbatur oblata non modo regno, quod pertuleramus, sed etiam regni timore sublato, magnumque pignus ab eo rei publicae datum, se liberam civitatem esse velle, cum dictatoris nomen, quod saepe iustum fuisset, propter perpetuae dictaturae recentem memoriam funditus ex re publica sustulisset.

liberatus periculo caedis paucis post diebus senatus; uncus impactus est fugitivo illi qui in Mari nomen invaserat. atque haec omnia communiter cum conlega; alia porro propria Dolabellae quae, nisi conlega afuisset, credo eis futura fuisse communia. nam cum serperet in urbe[*](urbem Vns) infinitum malum idque manaret in dies latius, idemque bustum in foro facerent qui illam insepultam sepulturam effecerant, et cotidie magis magisque perditi homines cum sui[*](suis codd. (cf. ii. 2; iii 18): corr. Angelius) similibus servis tectis ac templis urbis minarentur[*](minitarentur V (cf. Zielinski, Philol. 1906, p. 614)), talis animadversio fuit Dolabellae cum in audacis sceleratosque servos, tum in impuros et nefarios liberos, talisque eversio illius exsecratae columnae ut mihi mirum videatur tam valde reliquum tempus ab illo uno die dissensisse.

ecce enim Kalendis Iuniis, quibus ut adessemus edixerant[*](edixerat t), mutata omnia: nihil per senatum, multa et magna per populum et absente populo et invito. consules designati negabant se audere in senatum venire; patriae liberatores urbe carebant ea cuius a cervicibus iugum servile deiecerant, quos tamen ipsi consules in contionibus[*](in cont. V: et in cont. D) et in omni sermone laudabant. veterani qui appellabantur[*](qui appellabantur Vns: qui appellantur ct: om. Arusianus K. vii. p. 488: del. Jordan: appellabantur transponit post habebant Hirschfelder (del. qui)), quibus hic ordo diligentissime caverat[*](caverant (sup. l. timebant) V: timebat, caverat t), non ad conservationem earum rerum quas habebant, sed ad spem novarum praedarum incitabantur. quae cum audire mallem quam videre haberemque ius legationis liberum, ea mente discessi ut adessem Kalendis Ianuariis, quod initium senatus cogendi fore videbatur.

exposui, patres conscripti, profectionis consilium: nunc reversionis, quae plus admirationis habet, breviter exponam. cum Brundisium iterque illud quod tritum in Graeciam est non sine causa vitavissem, Kalendis Sextilibus veni Syracusas, quod ab ea urbe[*](ab urbe ea D) transmissio in Graeciam laudabatur: quae tamen urbs mihi coniunctissima plus una me nocte cupiens retinere non potuit. veritus sum ne meus repentinus ad meos necessarios adventus suspicionis aliquid adferret, si essem commoratus. cum autem me ex Sicilia ad Leucopetram, quod est promunturium agri Regini, venti detulissent, ab eo loco conscendi ut transmitterem; nec ita multum provectus reiectus austro[*](transmitteremus austro V1 med. omissis: nec ita multum si coniuctus proiectus add. V2) sum in eum ipsum locum unde conscenderam.

Cumque intempesta nox esset mansissemque in villa P. Valeri, comitis et familiaris mei, postridieque apud eundem ventum exspectans manerem, municipes Regini complures ad me venerunt, ex eis quidam Roma recentes: a quibus primum accipio M. Antoni[*](M. om. V) contionem, quae mihi ita placuit ut ea lecta de reversione primum coeperim cogitare. nec ita multo post edictum Bruti adfertur et Cassi, quod quidem mihi, fortasse quod eos plus etiam rei publicae quam familiaritatis gratia diligo, plenum aequitatis videbatur. addebant praeterea—fit enim plerumque ut ei qui boni quid volunt adferre adfingant aliquid quo faciant id quod[*](quo cs: quod Vnt) nuntiant laetius—rem conventuram: Kalendis[*](Kalendis Sextilibus (Sex. V) add. codd., del. Madvig: Kal. Sept. Halm) senatum frequentem[*](senatum frequentem om. V1) fore; Antonium, repudiatis malis suasoribus, remissis provinciis Galliis, ad auctoritatem senatus esse rediturum.

tum vero tanta sum cupiditate incensus ad reditum ut mihi nulli neque remi neque venti satis facerent, non quo me ad tempus occursurum non putarem[*](non ante putarem om. D: del. Bake), sed ne tardius quam cuperem rei publicae gratularer. atque ego celeriter Veliam devectus Brutum vidi: quanto meo dolore non dico. turpe mihi ipsi videbatur in eam urbem me audere reverti ex qua Brutus cederet, et ibi velle tuto esse ubi ille non posset[*](non posset om. V1: non esset coni. Halm). neque vero illum similiter atque ipse eram commotum esse vidi. erectus enim maximi ac[*](ac V: atque ns: et ct) pulcherrimi facti sui conscientia nihil de suo casu, multa de vestro querebatur.

exque[*](ex quo D) eo primum cognovi quae Kalendis Sextilibus in senatu fuisset L. Pisonis oratio: qui quamquam parum erat—id enim ipsum a Bruto audieram—a quibus debuerat adiutus, tamen et Bruti testimonio—quo quid potest esse gravius?—et omnium praedicatione quos postea vidi magnam mihi videbatur gloriam consecutus. hunc igitur ut sequerer properavi quem[*](quem om. V1: q. V2) praesentes non sunt secuti, non ut proficerem aliquid—nec enim[*](neque enim D, et Gellius xiii. 1) sperabam id nec praestare poteram—sed ut, si quid mihi humanitus accidisset—multa autem impendere videntur[*](videntur V et Gellius: videbantur D) praeter naturam etiam[*](etiam V et Gellius: om. D tamen V: om. D et Gellius) praeterque fatum—huius tamen diei vocem testem rei publicae relinquerem meae perpetuae erga se voluntatis.

quoniam utriusque consili causam, patres conscripti, probatam vobis esse confido[*](confido etiam V), prius quam de re publica dicere[*](5–8 quaerar hs (= hic supple) de hesterna in senatum tam acerbe V1 med. omissis) incipio, pauca querar de hesterna M. Antoni[*](M. om. V2) iniuria: cui sum amicus, idque me non nullo eius officio debere esse prae me semper tuli. quid tandem erat causae cur die hesterno in senatum[*](die hesterno in sen. Halm (e vestigiis cod. V): in sen. hesterno die D) tam acerbe cogerer? solusne aberam, an non saepe minus frequentes fuistis, an ea res agebatur ut etiam aegrotos deferri[*](deferre V) oporteret? Hannibal, credo, erat ad portas aut de Pyrrhi pace agebatur, ad quam causam etiam Appium illum et caecum et senem delatum esse memoriae proditum est.

de supplicationibus referebatur, quo in genere senatores deesse non solent. coguntur enim non pignoribus, sed eorum de quorum[*](quorum de D) honore agitur gratia; quod idem fit, cum de triumpho refertur. ita sine cura consules sunt ut paene liberum sit senatori non adesse. qui cum mihi mos notus esset cumque e via languerem et mihimet displicerem, misi pro amicitia qui hoc ei diceret[*](hoc ediceret D). at ille vobis audientibus cum fabris se[*](audientibus... se om. V1) domum meam venturum esse dixit. nimis iracunde hoc quidem et valde intemperanter. cuius enim malefici tanta[*](tanta om. D) ista poena est ut dicere in hoc ordine auderet se publicis operis disturbaturum publice ex senatus sententia aedificatam domum? quis autem umquam tanto damno senatorem coegit? aut quid est ultra pignus aut multam? quod si scisset quam sententiam dicturus essem, remisisset aliquid profecto de severitate cogendi.

an me censetis, patres conscripti, quod vos inviti secuti estis, decreturum fuisse, ut parentalia cum supplicationibus miscerentur, ut inexpiabiles religiones in rem publicam inducerentur, ut decernerentur supplicationes mortuo[*](mortuorum D)? nihil dico cui[*](cui c: cui’ n: qui Vst). fuerit ille L. Brutus[*](L. Brutus Bruuius V (ui = Lu.)) qui et ipse dominatu regio rem publicam liberavit et ad similem virtutem et simile factum stirpem iam prope in[*](iam prope in V: in prope ns: prope in c: in t) quingentesimum annum propagavit: adduci tamen non possem ut quemquam mortuum coniungerem cum deorum[*](deorum om. V) immortalium religione; ut, cuius sepulcrum usquam[*](usquam h: nusquam cett.) exstet ubi parentetur, ei publice supplicetur. ego vero eam sententiam dixissem[*](dixissem P. C. D) ut me adversus populum Romanum, si qui[*](si qui Vns: si quis c: si quid t) accidisset gravior rei publicae casus, si bellum, si morbus, si fames, facile possem defendere; quae partim iam sunt, partim timeo ne impendeant. sed hoc ignoscant di immortales velim et populo Romano qui id non probat, et huic ordini qui decrevit invitus.

quid? de reliquis rei publicae malis licetne dicere? mihi vero[*](dicere mihi. Verum cns: mihi dicere verum t) licet et semper licebit dignitatem tueri, mortem contemnere. potestas modo veniendi in hunc locum sit: dicendi periculum non recuso. atque utinam, patres conscripti, Kalendis Sextilibus adesse potuissem! non quo profici potuerit aliquid, sed ne unus modo consularis, quod tum accidit[*](accidit V), dignus illo honore, dignus re publica inveniretur. qua quidem ex re magnum accipio dolorem, homines amplissimis populi Romani beneficiis usos L. Pisonem ducem optimae sententiae non secutos. idcircone nos populus Romanus consules fecit ut in altissimo[*](altissimo amplissimoque V2) gradu dignitatis locati rem publicam pro nihilo haberemus? non modo voce nemo L. Pisoni[*](Pisoni Vn2s: Pisonis cett.) consulari[*](consulari V cn2s2, ed. R: consularis n1s1t) sed ne voltu quidem adsensus est.

quae, malum, est ista voluntaria servitus? fuerit quaedam necessaria; neque ego hoc ab omnibus eis desidero qui sententiam consulari loco dicunt. Alia causa est eorum quorum silentio ignosco; alia eorum, quorum vocem requiro. quos quidem doleo in suspicionem populo Romano venire non metu[*](non metu D: non modo metus V), quod ipsum esset turpe, sed alium alia de causa deesse dignitati suae. qua re primum maximas gratias et ago et habeo[*](et habeo et ago D) Pisoni[*](L. Pisoni D), qui non quid efficere posset in re publica cogitavit, sed quid[*](quisquam post quid add Reid) facere ipse deberet. deinde a vobis, patres conscripti, peto ut, etiam si sequi minus audebitis orationem atque auctoritatem meam, benigne me tamen, ut fecistis adhuc[*](fecistis adhuc D: adhuc fecistis V (peiore numero)), audiatis.

primum igitur acta Caesaris servanda censeo, non quo probem—quis enim[*](enim cam V) id quidem potest?—sed quia rationem habendam maxime arbitror pacis atque oti. vellem adesset M. Antonius[*](adesset M. Halm: adessem V: adesset D), modo sine advocatis—sed, ut opinor, licet ei minus valere, quod mihi heri per illum non licuit[*](licuit V2: om. V1: licebat D doceret om. V1)—doceret me vel potius vos, patres conscripti, quem ad modum ipse Caesaris acta defenderet. an in commentariolis et chirographis et libellis se uno auctore prolatis, ne[*](ac ne D) prolatis quidem sed tantum modo dictis, acta Caesaris firma erunt: quae ille in aes incidit, in quo populi iussa perpetuasque leges esse voluit, pro nihilo habebuntur?

equidem existimo nihil tam esse in actis Caesaris quam leges Caesaris. an, si cui quid ille promisit, id erit fixum quod idem facere non[*](non facere Muretus) potuit? ut multis multa promissa non fecit: quae tamen multo plura illo mortuo reperta sunt quam a vivo beneficia per omnis annos tributa et data. sed ea non muto, non moveo: summo studio illius praeclara[*](summo etiam studio praeclara illius D) acta defendo. pecunia utinam ad Opis[*](ad Opis Vc: ad opes n1s: ad opus n2t) maneret! cruenta illa quidem, sed his temporibus, quoniam eis quorum est non redditur, necessaria. quamquam ea quoque sit effusa, si ita in actis fuit.

ecquid est quod tam proprie dici possit actum eius qui togatus in re publica cum potestate imperioque versatus sit quam lex? quaere acta Gracchi: leges Semproniae proferentur; quaere Sullae: Corneliae[*](Cornelii V2). quid? Pompei[*](Cn Pompei D) tertius consulatus in quibus actis constitit? nempe[*](nempe V2D et Victorinus de defin ed. Stangl p. 31: om. V1) in legibus. de Caesare[*](a Caesare D) ipso si quaereres quidnam egisset in urbe et in toga[*](toga cn2: togam Vn1: tota s: totam t), leges multas responderet se et praeclaras tulisse, chirographa vero aut mutaret aut non daret aut, si dedisset, non istas res in actis suis duceret. sed haec ipsa[*](ea ipsa D) concedo; quibusdam etiam in rebus[*](etiam in rebus Vc: in rebus etiam nst) coniveo; in maximis vero rebus, id est in legibus[*](in legibus c et Victorinus p. 32: om. in cett.), acta Caesaris dissolvi ferendum non puto.

quae lex melior, utilior, optima etiam re publica saepius flagitata quam ne praetoriae provinciae plus quam annum neve[*](neve Vc: neu nst) plus quam biennium consulares obtinerentur? hac lege sublata videnturne vobis posse[*](posse om. D) Caesaris acta servari? quid? lege[*](ea lege D) quae promulgata est de tertia decuria[*](decuria iudicum D) nonne omnes iudiciariae leges Caesaris dissolvuntur? et vos acta Caesaris defenditis qui leges eius evertitis[*](evertistis ct)? Nisi forte, si quid memoriae causa rettulit[*](retulit V1D) in libellum, id numerabitur in actis et, quamvis iniquum et inutile sit, defendetur: quod ad populum centuriatis comitiis tulit, id in actis Caesaris non habebitur.

at quae est[*](est om. V) ista tertia decuria? ‘centurionum’ inquit. quid? isti ordini iudicatus lege Iulia, etiam ante Pompeia[*](etiamne Pompeia D), Aurelia non patebat? ‘census praefiniebatur,’ inquit. non centurioni quidem solum sed equiti etiam Romano; itaque viri fortissimi atque honestissimi[*](honestissimi atque fortissimi D) qui ordines duxerunt res et iudicant et iudicaverunt. ‘non quaero’ inquit ‘istos: quicumque ordinem duxit, iudicet.’ at si ferretis quicumque equo meruisset, quod est lautius[*](laudatius D), nemini probaretis; in iudice enim spectari et fortuna debet et dignitas. ‘non quaero’ inquit ‘ista: addo etiam iudices manipularis ex legione alaudarum. aliter enim nostri negant posse se salvos esse.’ O contumeliosum honorem eis quos ad iudicandum nec opinantis vocatis! hic enim est legis index ut[*](ut ii t: uti V: ut hi cns) ei res[*](res om. D) in tertia decuria iudicent qui libere iudicare non audeant. in quo quantus error est, di immortales! eorum qui istam legem excogitaverunt! Vt enim quisque sordidissimus videbitur, ita libentissime severitate iudicandi sordis suas eluet laborabitque ut honestis decuriis potius dignus videatur quam in turpem iure coniectus.