Pro T. Annio Milone

etenim si id non negat ex quo nihil petit nisi ut ignoscatur, dubitaret[*](quod dubitaret H) id[*](id Hδ: is ET) fateri ex quo etiam praemia laudis essent petenda? nisi vero gratius putat esse vobis sui se capitis quam vestri[*](vestri ΣH: vestri ordinis cett.) defensorem fuisse; cum praesertim in tali[*](tali H: ea ETδ) confessione, si grati esse velletis, honores adsequeretur amplissimos. sin[*](sin ΣH: si TEδ) factum vobis non probaretur—quamquam qui poterat salus sua cuiquam non probari?—sed tamen si minus fortissimi viri virtus civibus grata cecidisset, magno animo constantique cederet ex ingrata civitate. nam quid esset ingratius quam[*](potius quam ΣH) laetari ceteros, lugere eum solum propter quem ceteri laetarentur?

quamquam hoc animo semper fuimus omnes[*](fuimus omn. ΣHw: omn. fuimus cett.) in patriae proditoribus opprimendis ut, quoniam futura esset nostra[*](fut. esset nostra H: nostra fut. esset ETδ) gloria, periculum quoque et invidiam nostram putaremus. nam quae mihi tribuenda ipsi[*](ipsi trib. ΣET: trib. ipsa H) laus esset, cum tantum in consulatu meo[*](meo om. H) pro vobis ac liberis vestris ausus essem, si id quod[*](quod cum E) conabar sine maximis dimicationibus[*](cogitationibus H) meis me esse ausurum arbitrarer? quae mulier interficere[*](interficere post civem hab. T) sceleratum ac perniciosum civem non auderet, si periculum non timeret? proposita invidia, morte, poena qui nihilo segnius rem publicam defendit, is vir vere putandus est. populi grati est praemiis adficere bene meritos de re publica civis, viri[*](civis viri om. H) fortis ne suppliciis quidem moveri ut fortiter fecisse paeniteat.

quam ob rem uteretur eadem confessione T. Annius qua Ahala, qua Nasica, qua Opimius, qua Marius, qua nosmet ipsi, et, si grata res publica[*](publica om. H) esset, laetaretur; si ingrata[*](sin ingrata Σ), tamen in gravi fortuna conscientia sua niteretur.

sed huius benefici gratiam, iudices, Fortuna[*](Fortuna om. H) populi Romani et vestra felicitas et di immortales sibi deberi putant. nec vero quisquam aliter arbitrari potest, nisi qui nullam vim esse ducit numenque[*](numenque ΣH: -ve cett.) divinum, quem neque imperi nostri magnitudo nec sol[*](nec sol ΣH: neque sol cett.) ille nec caeli signorumque motus nec vicissitudines rerum atque ordines movent neque, id quod maximum est, maiorum nostrorum[*](nostrorum ΣHw: om. ETδ) sapientia, qui sacra, qui caerimonias, qui auspicia et ipsi sanctissime coluerunt et nobis suis posteris prodiderunt.

est, est[*](est, est ΣHb2: est T: est igitur E: et est ab1) illa vis profecto[*](illa vis prof. ΣBH: prof. illa vis cett.), neque in his corporibus atque in hac imbecillitate nostra inest quiddam quod vigeat et sentiat, non inest in hoc tanto naturae tamque[*](tamque ΣH: tam cett.) praeclaro motu. Nisi forte idcirco non putant quia non apparet nec cernitur, proinde quasi nostram ipsam mentem qua sapimus, qua providemus, qua haec ipsa agimus ac dicimus, videre ac plane[*](ac plane ΣBH: aut plane cett.) qualis aut ubi sit sentire possimus. ea vis igitur ipsa[*](igitur ipsa ΣBE: ipsa igitur T: igitur Hδ) quae saepe incredibilis huic urbi felicitates atque opes attulit illam perniciem exstinxit ac sustulit, cui primum mentem iniecit ut vi inritare ferroque lacessere fortissimum virum auderet vincereturque ab eo quem si vicisset habiturus esset impunitatem et licentiam sempiternam.

non est humano consilio, ne mediocri quidem, iudices, deorum immortalium cura res illa perfecta. regiones[*](regiones ΣH: religiones ETδ) me hercule[*](me hercules ΣH (cf. Orat. 157)) ipsae quae[*](quae HE: quae tum W: quae cum Tδ) illam beluam cadere viderunt, commosse[*](commovisse E) se videntur et ius in illo suum retinuisse. vos enim iam, Albani tumuli atque luci, vos, inquam, imploro atque testor[*](testor H et Quintil. xi. 1. 34: obtestor ETδ), vosque, Albanorum obrutae arae, sacrorum populi Romani sociae et aequales, quas ille praeceps amentia caesis prostratisque sanctissimis lucis substructionum insanis molibus oppresserat[*](impresserat H); vestrae tum[*](tum ΣH: tum arae vestrae cett.: tum irae, vestrae Richter) religiones viguerunt, vestra vis valuit, quam ille omni scelere polluerat; tuque ex tuo edito monte Latiari[*](Latiari ΣHTa (-rei Ta): -aret W: -aris E: -alis b), sancte Iuppiter, cuius ille lacus[*](lucus Σ), nemora finisque saepe omni nefario stupro et scelere macularat, aliquando ad eum puniendum[*](poeniendum T) oculos aperuisti[*](aperuistis H): vobis illae, vobis vestro in conspectu serae, sed iustae tamen et debitae poenae solutae sunt.

nisi forte hoc etiam casu factum esse dicemus ut ante ipsum sacrarium bonae deae, quod est in fundo T.[*](T. om. PH Sergi P) Serti Galli, in primis honesti et ornati adulescentis, ante ipsam, inquam, bonam deam, cum proelium commisisset, primum illud volnus acciperet[*](acciperet PΣH: -erit ETwδ) quo taeterrimam mortem obiret, ut non absolutus iudicio illo nefario videretur, sed ad hanc insignem poenam reservatus. nec vero non eadem ira deorum hanc eius satellitibus iniecit amentiam ut sine imaginibus, sine cantu atque ludis, sine exsequiis, sine lamentis, sine[*](sine lamentis om. BH) laudationibus, sine funere, oblitus cruore et luto, spoliatus illius supremi diei celebritate cui cedere inimici etiam solent ambureretur[*](ambureretur PHδ: imbueretur ET) abiectus[*](etiam abiectus Tδ). non fuisse credo fas clarissimorum virorum formas illi taeterrimo parricidae aliquid decoris adferre, neque ullo in loco potius mortem eius lacerari quam in quo esset vita[*](vita esset ab1) damnata.

dura, me dius fidius, mihi[*](mihi ante me hab. Tδ) iam fortuna populi Romani et crudelis videbatur, quae tot annos illum in hanc rem publicam[*](in hac re p. PΣ) insultare pateretur. polluerat stupro sanctissimas religiones, senatus gravissima decreta perfregerat, pecunia se a[*](a PΣHb2: om. ETab1) iudicibus palam[*](palam ante se hab. ΣH) redemerat, vexarat[*](vexarat (-erat H) PHδ: vexaverat ET) in tribunatu senatum, omnium ordinum consensu pro salute rei publicae gesta resciderat, me patria expulerat, bona diripuerat, domum incenderat, liberos, coniugem meam vexarat, Cn. Pompeio nefarium bellum indixerat[*](induxerat P), magistratuum privatorumque caedis effecerat, domum mei fratris incenderat, vastarat Etruriam, multos sedibus ac fortunis eiecerat; instabat, urgebat; capere eius amentiam civitas, Italia, provinciae, regna non poterant; incidebantur iam domi leges quae nos[*](nos iam Ascon.) servis nostris[*](servis nostris ΣHE, Ascon.: nostris servis Tδ) addicerent; nihil erat cuiusquam, quod quidem ille adamasset, quod non hoc anno suum fore putaret.

obstabat eius cogitationibus nemo praeter Milonem. illum ipsum qui poterat obstare[*](obstare poterat P) novo reditu in gratiam[*](in gratiam gratia Σ) sibi[*](sibi Lambin.: quasi codd.) devinctum[*](devinctum PΣk: devictum HETδ) arbitrabatur; Caesaris potentiam suam[*](suam PΣH: suam potentiam ETδ) esse dicebat; bonorum animos in meo casu contempserat: Milo unus urgebat. hic di immortales, ut supra dixi, mentem illi perdito ac furioso dederunt ut huic faceret insidias. aliter perire pestis illa non potuit; numquam illum res publica suo iure esset ulta. senatus, credo, praetorem eum circumscripsisset. ne cum solebat quidem id facere, in privato eodem hoc aliquid profecerat.

an consules in praetore coercendo fortes fuissent? primum Milone occiso habuisset suos consules; deinde quis in[*](in om. ΣH) eo praetore consul fortis esset[*](fortis esset fuisset fortis H) per quem tribunum virtutem consularem crudelissime vexatam esse meminisset? oppressisset[*](oppressisset ΣHE: om. Tδ) omnia, possideret, teneret; lege nova, quae est inventa apud eum cum reliquis legibus Clodianis[*](quae est ... Clodianis del. Bake), servos nostros libertos suos effecisset[*](effecisset ΣH: fecisset cett.); postremo, nisi eum di immortales in eam mentem impulissent ut homo effeminatus fortissimum virum conaretur occidere, hodie rem publicam nullam haberetis.

an ille praetor, ille vero consul, si modo haec templa atque ipsa moenia stare eo vivo tam diu et consulatum eius exspectare potuissent, ille denique vivus mali nihil fecisset cui mortuo unus[*](cui mortuo unus scripsi: qui mortuo unus H: cui mortuus uno Ea: cum mortuus uno Tw: qui mortuus uno b) ex suis satellitibus[*](satellitibus Sex. Clodio duce add. codd. (ex Asconio, p. 33. 5): Sex. Clodio del. Madv., etiam duce ego) curiam incenderit? quo quid miserius, quid acerbius, quid luctuosius vidimus? templum sanctitatis, amplitudinis, mentis, consili publici, caput urbis[*](orbis ΣH), aram sociorum, portum omnium gentium, sedem ab universo populo concessam uni ordini, inflammari, exscindi, funestari, neque id fieri a multitudine imperita, quamquam esset miserum id ipsum, sed ab uno? qui cum tantum ausus sit ustor pro mortuo, quid signifer pro vivo non esset ausurus[*](ausurus H: ausus ETδ)? in curiam potissimum abiecit, ut eam mortuus incenderet quam vivus everterat.

et sunt qui de via Appia querantur, taceant de curia, et qui ab eo spirante forum putent potuisse defendi, cuius non restiterit cadaveri curia? excitate, excitate ipsum, si potestis, a mortuis[*](a mortuis Σ mg., ETδ: ab inferis ΣHb2 (peiore numero)): frangetis impetum vivi cuius vix sustinetis furias insepulti? Nisi vero[*](sustinetis ... vero om. H) sustinuistis eos qui cum facibus ad curiam concurrerunt[*](concurr. k, Madv.: cucurr. cett. cum fascibus ad Castoris Lambin. (cf. Ascon. p. 33 13. Phil. xiv. 15): cum facibus ad Castoris HETab2: cum falcibus ac rastris b1), cum fascibus ad Castoris, cum gladiis toto foro volitaverunt[*](volitaverunt Wüst: -arunt codd.). caedi vidistis populum Romanum, contionem gladiis disturbari, cum audiretur silentio M. Caelius, tribunus plebis, vir et in re publica fortissimus, in suscepta[*](in sus. ΣH: et in sus. cett.) causa firmissimus, et bonorum voluntati, auctoritati[*](auctor. ΣE: atque ante auct. add. H: et add. Tδ) senatus deditus, et in hac Milonis sive invidia sive fortuna, singulari, divina, incredibili[*](incred. ΣH: et incred. cett.) fide.

sed iam satis multa de causa, extra causam etiam nimis fortasse multa. quid restat nisi ut orem obtesterque vos, iudices, ut eam misericordiam tribuatis fortissimo viro quam ipse non implorat, ego etiam repugnante hoc et imploro et exposco? nolite, si in nostro omnium fletu nullam lacrimam aspexistis[*](aspexeritis Σ) Milonis, si voltum semper eundem, si vocem, si orationem stabilem ac non mutatam videtis, hoc minus ei parcere: haud scio an multo etiam sit adiuvandus[*](etiam sit adiuv. HEδ: etiam adiuv. sit T: sit etiam adiuv. P.) magis. etenim si in gladiatoriis pugnis et in infimi[*](in infimi duo Oxx. ed R: om. in PHETδ) generis hominum[*](hominum PΣHb omnium ETα) condicione atque fortuna timidos et supplices[*](atque suppl. P) et ut vivere liceat obsecrantis etiam odisse solemus, fortis et animosos[*](atque anim. P (contra Severian. Rhet. L. p. 368)) et se acriter ipsos[*](ipsos PHb, Severian.: ipsi ETα) morti offerentis servari[*](servari ΣHb2, Severian.: -are PETab1) cupimus, eorumque nos magis miseret qui nostram misericordiam non requirunt quam qui illam efflagitant, quanto hoc magis in fortissimis civibus[*](civibus om. H) facere debemus!

me quidem, iudices, exanimant et interimunt hae voces Milonis quas audio adsidue et quibus intersum cotidie. valeant[*](valeant valeant valeant H), inquit valeant cives mei[*](mei cives valeant ΣH); sint incolumes, sint florentes, sint beati; stet haec urbs[*](urbs cara H) praeclara mihique patria carissima, quoquo modo erit merita de me[*](merita de me erit Tδ); tranquilla re publica mei cives, quoniam mihi cum illis non licet, sine me ipsi, sed propter[*](propter PΣH: per cett.) me tamen perfruantur. ego cedam atque abibo. si mihi bona re publica[*](bona re p PΣH: re p. bona ETwδ) frui non licuerit, at carebo mala, et quam primum[*](primam Ernesti) tetigero bene moratam et liberam civitatem, in ea conquiescam.

O frustra inquit mei[*](mihi P (contra Quintil. vi. 1. 27)) suscepti labores, o spes fallaces, o cogitationes[*](o cogit. ETδ, Quintil.: et cogit. P: cogit H) inanes meae! ego cum tribunus plebis re publica oppressa me[*](me om. H: fort. senatui me numeri gratia)) senatui dedissem[*](dedidissem Garatoni) quem exstinctum acceperam, equitibus Romanis quorum vires erant debiles, bonis viris qui omnem auctoritatem Clodianis armis abiecerant, mihi umquam bonorum praesidium defuturum putarem? ego cum te—mecum enim saepissime loquitur—patriae reddidissem, mihi putarem in patria non futurum[*](put. in patr. non fut. P: fut. in patr. non put. ΣHEw: non fut. in patr. put. Tδ) locum? Vbi nunc senatus est quem secuti sumus, ubi equites Romani illi[*](illi semel P), illi inquit tui? ubi studia municipiorum, ubi Italiae voces, ubi denique tua[*](tua illa P), M. Tulli, quae plurimis fuit auxilio, vox atque[*](atque PΣHE: et Tδ) defensio? mihine ea soli qui pro te totiens morti me obtuli nihil potest opitulari?

nec[*](neque H) vero haec, iudices, ut ego nunc, flens, sed hoc eodem[*](hoc eodem illo ΣH, cf. Tusc. iii. 31 hic est enim ille voltus semper idem, Att. i. 18. 3 instat hic nunc ille annus egregius) loquitur voltu quo videtis. negat enim se[*](se om. P, qui deficit in verbo insequenti: se post fecisse inser. Baiter), negat ingratis civibus fecisse quae fecerit, timidis et omnia pericula circumspicientibus[*](peric. circumsp. ΣHE: circumsp. peric. Tδ) non negat. plebem et infimam multitudinem, quae P. Clodio duce fortunis vestris imminebat, eam quo tutior esset vestra vita suam[*](suam H: om. ETδ) se fecisse commemorat, ut non modo virtute flecteret sed etiam tribus suis patrimoniis deleniret[*](deliniret Eα), nec timet ne, cum plebem muneribus placarit, vos non conciliarit meritis in rem publicam singularibus. senatus erga se benevolentiam temporibus his ipsis saepe esse perspectam, vestras vero et vestrorum ordinum occursationes, studia, sermones, quemcumque cursum fortuna ceperit[*](fortuna ceperit Ioergensen: fortunae ceperit Σ(?)H: fortuna dederit ETδ), secum se[*](se ΣH: om. cett.) ablaturum esse dicit.

meminit etiam vocem sibi[*](vocem sibi ΣHE: sibi vocem Tδ) praeconis modo defuisse, quam minime desiderarit, populi vero cunctis suffragiis, quod unum cupierit, se consulem declaratum; nunc denique, si haec arma[*](arma ΣHE: om. Tδ) contra se sint futura, sibi facinoris suspicionem, non facti crimen obstare. addit haec, quae certe vera sunt, fortis et sapientis viros non tam praemia sequi solere recte factorum quam ipsa recte facta; se nihil in vita nisi praeclarissime fecisse, si quidem nihil sit praestabilius viro quam periculis patriam liberare.

beatos esse quibus ea res honori fuerit a suis civibus, nec tamen eos miseros qui beneficio civis suos vicerint. sed tamen ex omnibus praemiis virtutis, si esset habenda ratio praemiorum, amplissimum esse praemium gloriam; esse hanc[*](hanc esse Σ) unam quae brevitatem[*](brevitatem Hb: -tate ETα) vitae posteritatis memoria consolaretur, quae efficeret ut absentes adessemus, mortui viveremus; hanc denique esse cuius gradibus etiam in caelum homines viderentur ascendere.

de me inquit semper populus Romanus, semper omnes gentes loquentur, nulla umquam obmutescet vetustas. quin hoc tempore ipso, cum omnes a meis[*](meis ΣHb2: suis ETδ: tuis Lambin.) inimicis faces invidiae meae subiciantur, tamen[*](tamen om. Σ) omni in[*](in om. Σ) hominum coetu gratiis agendis et gratulationibus habendis et omni sermone celebramur[*](celebramur Hb: -emur ETα). omitto Etruriae festos et actos et institutos dies. centesima lux est haec ab interitu P. Clodi et, opinor, altera. qua fines imperi populi Romani sunt, ea non solum fama iam de illo sed etiam laetitia peragravit. quam ob rem ubi corpus hoc sit non inquit laboro, quoniam omnibus in terris et iam versatur[*](versabitur Σ) et semper hic[*](hic ΣH: om. cett.) habitabit nominis mei gloria.

haec tu mecum saepe his absentibus, sed isdem audientibus haec ego tecum, Milo: te quidem, cum isto animo sis[*](sis H: es ETδ), satis laudare non possum, sed, quo est ista[*](ista ΣH: illa cett.) magis divina virtus, eo maiore a te dolore divellor. nec vero, si mihi eriperis[*](eripieris b2), reliqua est illa saltem[*](saltem ΣHw: tamen ETδ) ad consolandum querela[*](querella H) ut eis[*](eis his E) irasci possim a quibus tantum volnus accepero. non enim inimici mei te mihi eripient, sed amicissimi, non male aliquando de me meriti, sed semper optime. nullum mihi umquam, iudices[*](umq. iud. mihi Tδ), tantum dolorem inuretis—tametsi[*](tametsi H: etsi ETδ) quis potest esse tantus?—sed ne hunc quidem ipsum ut obliviscar quanti me semper feceritis. quae si vos cepit[*](ceperit Σ) oblivio[*](oblivio mei H: fort. quod si ... obl. mei (contra Arusian. K. vii. 497)) aut si in me aliquid offendistis, cur non id in[*](id in H: om. in ETδ) meo capite potius luitur quam Milonis? praeclare enim vixero, si quid mihi acciderit prius quam hoc tantum mali videro.

nunc me una consolatio sustentat, quod tibi, T. Anni, nullum a me amoris, nullum studi, nullum pietatis officium defuit. ego inimicitias potentium pro te appetivi; ego meum saepe corpus et vitam obieci armis inimicorum tuorum; ego me plurimis pro te supplicem abieci; bona, fortunas meas ac liberorum meorum in communionem tuorum temporum[*](temporum om. E) contuli; hoc denique ipso die, si qua[*](si qua ΣBH: si quae cett.) vis est parata, si qua[*](si qua ΣBHE: si quae Tδ) dimicatio[*](dimicatio diminutio E) capitis futura, deposco. quid iam restat? quid habeo quod faciam[*](quod fac. ΣBHb2: quid fac. cett.) pro tuis in me meritis nisi ut eam fortunam quaecumque erit tua ducam meam? non abnuo, non recuso[*](non abnuo, non recuso ΣBH: non recuso, non abnuo Tδ), vosque obsecro, iudices, ut vestra beneficia quae in me contulistis aut in huius salute[*](salutem BH) augeatis aut in eiusdem exitio occasura esse videatis.