De domo sua ad pontifices

dices: quem virum! sanctissimum, prudentissimum, fortissimum, amicissimum rei publicae, virtute, consilio, ratione vitae mirabili ad laudem et prope singulari! sed quid ad te, qui negas esse verum quemquam ulli rei publicae[*](negotio rei pub. b2: rei pub. parti coni. Muell.) extra ordinem praefici? atque in hoc solum inconstantiam redarguo tuam[*](post verba redarguo tuam habent omnes codd. qui in ipso Catone: del. Clark ut gloss. ad in hoc: qui= vi = videlicet (Caec. § 88). Quid in ipso Catone Mommsen: Neque in hoc ... sed etiam in ipso Catone Muell.: Neque in hoc ... qui in ipso Catone ⟨deligendo inconstans fueris; nam⟩ quem tu, etc. Rueck.): quem tu in ea re[*](in ea re scripsi: in eo codd. (om. b): in eo negotio Halm (§ 23)) non pro illius dignitate produceres, sed pro tuo scelere subduceres[*](produceres ... subduceres ⟨eum⟩ quem Reid: produxeras ... subduxeras quem codd.), quem tuis Sergiis, Lolliis, Titiis ceterisque caedis et incendiorum ducibus obieceras, quem carnificem civium, quem indemnatorum necis principem, quem crudelitatis auctorem fuisse dixeras, ad hunc[*](hunc ad Reid) honorem et imperium extra ordinem nominatim rogatione tua detulisti. et tanta fuisti intemperantia ut illius tui sceleris rationem occultare non posses:

litteras in contione recitasti quas tibi a C. Caesare missas diceres

Caesar Pvlchro

pro consvle

tribvno plebi

sed omitto Catonem, cuius eximia virtus, dignitas, et in eo negotio quod gessit fides et continentia tegere videretur improbitatem et legis et actionis tuae: quid[*](quid b2t all.: quod codd. pler.)? homini post homines natos turpissimo, sceleratissimo, contaminatissimo quis illam opimam fertilemque Syriam, quis bellum cum[*](cum add. Wesenberg) pacatissimis gentibus, quis pecuniam ad emendos agros constitutam, ereptam ex visceribus aerari[*](visceribus aerarii Savels, Madv. (§ 124): vi Caesaris rebus actis codd.: sui (Gai Halm) Caesaris rebus actis Niebuhr), quis imperium infinitum dedit? cui quidem cum Ciliciam dedisses, mutasti pactionem et Ciliciam ad praetorem item extra ordinem transtulisti: Gabinio pretio amplificato Syriam nominatim dedisti. quid? homini taeterrimo, crudelissimo, fallacissimo, omnium scelerum libidinumque maculis notatissimo, L. Pisoni, nonne nominatim populos liberos, multis senatus consultis, etiam recenti lege generi[*](generi Robortellus: soceri codd.) ipsius liberatos, vinctos et constrictos tradidisti? nonne, cum ab eo merces tui benefici pretiumque provinciae meo sanguine tibi esset persolutum, tamen aerarium cum eo partitus es?

itane vero? tu provincias consularis, quas C. Gracchus, qui unus maxime popularis fuit, non modo non abstulit a senatu, sed etiam ut necesse esset quotannis constitui per senatum lege[*](lege Hotom.: decreta lege codd. (per senatum decretas Lange: per senatus decreta Klotz)) sanxit, eas lege Sempronia per senatum decretas rescidisti, extra ordinem sine sorte nominatim dedisti non consulibus, sed rei publicae pestibus: nos, quod nominatim rei maximae paene iam desperatae summum virum saepe ad extrema rei publicae discrimina delectum praefecimus, a te reprehendemur? quid tandem? si quae tum in illis rei publicae tenebris caecisque nubibus et procellis, cum senatum a gubernaculis deiecisses, populum e navi exturbasses, ipse archipirata cum grege praedonum impurissimo plenissimis velis navigares—si quae tum promulgasti constituisti promisisti vendidisti perferre potuisses, ecqui[*](ecqui Halm: sed qui codd. (qui Hk)) locus orbi terrarum vacuus extraordinariis fascibus atque imperio Clodiano fuisset?

sed excitatus aliquando Cn. Pompei—dicam ipso audiente quod sensi et sentio, quoquo animo[*](animo modo codd. praeter M (an. meo) b2 all. (an. me et ita ed. V.)) auditurus est— excitatus, inquam, aliquando Cn. Pompei nimium diu reconditus et penitus abstrusus animi dolor subvenit subito rei publicae, civitatemque fractam malis, imminutam[*](imminutam F. W. Schmidt: mutatam codd.: mutam Naugerius (1): mutilatam Angelius) ac debilitatam, abiectam metu ad aliquam spem libertatis et pristinae dignitatis erexit. hic vir extra ordinem rei frumentariae praeficiendus non fuit? scilicet tu helluoni spurcatissimo, praegustatori libidinum tuarum, homini egentissimo et facinerosissimo[*](facinor. PBHt), Sex. Clodio, socio tui sanguinis, qui sua lingua etiam sororem tuam a te abalienavit, omne frumentum privatum et publicum, omnis provincias frumentarias, omnis mancipes, omnis horreorum clavis lege tua tradidisti; qua ex lege[*](ex lege Halm: exige P1: ex re B rell.) primum caritas nata est, deinde inopia. impendebat[*](Impendebat Ht all.: impediebat (inp.) PG) fames, incendia, caedes, direptio: imminebat tuus furor omnium fortunis et bonis.

queritur etiam importuna pestis ex ore impurissimo Sex. Clodi rem frumentariam esse ereptam, summisque in periculis eius viri auxilium implorasse rem publicam a quo saepe se et servatam et amplificatam esse meminisset! extra ordinem ferri nihil placet Clodio[*](Clodio ? Mueller). quid? de me quod tulisse te dicis, patricida[*](parricida PB et pler.), fratricida[*](fratricida om. GM), sororicida[*](fratr. soror. del. Lange), nonne extra ordinem tulisti? an de peste civis, quem ad modum omnes iam di atque homines iudicarunt, conservatoris rei publicae, quem ad modum autem tute ipse confiteris, non modo indemnati sed ne accusati quidem, licuit tibi ferre non legem sed nefarium privilegium, lugente senatu, maerentibus bonis omnibus, totius Italiae precibus repudiatis, oppressa captaque re publica: mihi populo Romano implorante, senatu poscente, temporibus rei publicae flagitantibus, non licuit de salute populi Romani sententiam dicere?

qua quidem in[*](in del. Wolf) sententia si Cn. Pompei dignitas aucta est coniuncta[*](esset non coniuncta Halm) cum utilitate communi, certe laudandus essem si eius dignitati suffragatus viderer qui meae saluti opem et auxilium tulisset. desinant, desinant homines isdem machinis sperare me restitutum posse labefactari quibus antea stantem perculerunt. quod enim par[*](per P1) amicitiae consularis[*](amicitia consulari Savels) fuit umquam in hac civitate coniunctius quam fuimus inter nos ego et Cn. Pompeius? quis apud populum Romanum de illius dignitate inlustrius[*](illustrius ut Lamb. ita b2: industrius codd.), quis in[*](in Lg. 9 et Lamb.: om. P1 (senatui P2B rell.)) senatu saepius dixit? qui tantus fuit labor, quae simultas, quae contentio, quam ego non pro illius dignitate susceperim? qui ab illo in me honos, quae praedicatio de mea laude, quae remuneratio benivolentiae praetermissa est? hanc nostram coniunctionem,

hanc conspirationem in re publica bene gerenda, hanc iucundissimam vitae atque officiorum omnium societatem certi homines fictis sermonibus et falsis criminibus diremerunt, cum idem illum ut me metueret, me caveret, monerent, idem apud me mihi illum uni esse inimicissimum dicerent, ut neque ego ab illo quae mihi petenda essent satis audaciter petere possem, neque ille, tot suspicionibus certorum hominum et scelere exulceratus, quae meum tempus postularet satis prolixe mihi polliceretur.

data merces est erroris mei magna, pontifices, ut me non solum pigeat stultitiae meae sed etiam pudeat, qui, cum me non repentinum aliquod tempus meum, sed veteres multo ante suscepti et provisi labores cum viro fortissimo et clarissimo coniunxissent, sim passus a tali amicitia distrahi me[*](me add. Lahmeyer, post sim Lange), neque intellexerim quibus aut ut apertis inimicis obsisterem aut ut insidiosis[*](invidiosis Lange) amicis non crederem. proinde desinant aliquando me isdem inflare verbis: quid sibi iste vult? nescit quantum auctoritate valeat, quas res gesserit, qua dignitate sit restitutus? cur ornat eum a[*](a Hk: om. PB all.) quo desertus est?

ego vero neque me tum desertum puto sed paene deditum, nec quae sint in illa rei publicae flamma gesta contra me, neque quo modo, neque per quos, patefaciundum[*](patefaciundum PHG: -endum Bkt vulg.) mihi esse arbitror. si utile rei publicae fuit haurire me unum pro omnibus illam indignissimam calamitatem, etiam hoc utile est, quorum id scelere conflatum sit, me occultare et tacere. illud vero est hominis ingrati tacere, itaque libentissime praedicabo Cn. Pompeium studio et auctoritate aeque atque[*](atque add. Klotz: ut ed. V. (ut aeque unum k)) unum quemque vestrum, opibus, contentione, precibus, periculis denique praecipue pro salute mea laborasse. hic tuis, P. Lentule[*](Publi PBHet), cum tu nihil aliud dies et noctes nisi de salute mea cogitares, consiliis omnibus interfuit; hic tibi gravissimus auctor ad instituendam, fidelissimus socius ad comparandam, fortissimus adiutor ad rem perficiendam fuit; hic municipia coloniasque adiit; hic Italiae totius auxilium cupientis imploravit, hic in senatu princeps sententiae fuit; idemque cum[*](cum s. l. vetus manus in P.) sententiam[*](sententiam (causam ?) supplet A. C. Clark. Confert Rueck Sest. § 129: cum vir is qui ... patriae conservatae dedit) dixisset, tum etiam pro salute mea populum Romanum obsecravit.

qua re istam orationem qua es usus omittas licet, post illam sententiam quam dixeram de annona pontificum animos esse mutatos; proinde quasi isti aut de Cn. Pompeio aliter atque ego existimo sentiant, aut quid mihi pro exspectatione populi Romani, pro Cn. Pompei meritis erga me, pro ratione mei temporis faciendum fuerit ignorent, aut etiam, si cuius forte pontificis animum, quod certo scio aliter esse, mea sententia offendit, alio modo sit constituturus aut de religione pontifex[*](pontifex Gulielmius: pontifices codd. praeter kM (-um) Hbc (-is)) aut de re publica civis quam eum aut caerimoniarum ius aut civitatis salus coegerit.

intellego, pontifices, me plura extra causam dixisse quam aut opinio tulerit[*](tulerat Graev.) aut voluntas mea; sed cum me purgatum vobis esse cuperem, tum etiam vestra in me attente audiendo benignitas provexit orationem meam. sed hoc compensabo brevitate eius orationis quae pertinet ad ipsam causam[*](causam ut cod. Car. Steph. ita t: rem k: cognitionem remque vestram b: om. rell.) cognitionemque vestram; quae cum sit in ius religionis et in ius rei publicae distributa, religionis partem, quae multo est verbosior, praetermittam[*](praetermittens HGMek), de iure rei publicae dicam.

quid est enim aut tam adrogans quam de religione, de rebus divinis, caerimoniis, sacris pontificum conlegium docere conari, aut tam stultum quam, si quis quid in vestris libris invenerit, id narrare vobis, aut tam curiosum quam ea scire velle de quibus maiores nostri vos solos et consuli et scire voluerunt? nego potuisse iure publico, legibus iis quibus haec civitas utitur, quemquam civem ulla eius modi calamitate adfici sine iudicio: hoc iuris in hac civitate etiam tum cum reges essent dico fuisse, hoc nobis esse a maioribus traditum, hoc esse denique proprium liberae civitatis, ut nihil de capite civis aut de bonis sine iudicio senatus aut populi aut eorum qui de quaque re constituti iudices sint detrahi possit.

videsne me non[*](non om. tw Lamb. (radicitus ... meque illud Osiander: radicitus ... atque illud Kayser)) radicitus evellere omnis actiones tuas neque illud agere, quod apertum est, te omnino nihil gessisse iure, non fuisse tribunum plebis, hodie[*](hodie hoc G, hunc M, om. e (Balb. § 51)) esse patricium? dico apud pontifices, augures adsunt: versor in medio iure publico.

quod est, pontifices, ius adoptionis? nempe ut is adoptet qui neque procreare iam liberos possit, et cum potuerit sit expertus. quae deinde causa cuique sit adoptionis, quae ratio generum ac dignitatis, quae sacrorum, quaeri a pontificum conlegio solet. quid est horum in ista adoptione quaesitum? adoptat annos viginti natus, etiam minor, senatorem. liberorumne causa? at procreare potest; habet uxorem, suscipiet[*](suscepit bς) ex ea[*](ex ea Ge: ab ea M: iam P rell. praeter bc (etiam)) liberos; exheredabit igitur pater filium[*](filium ? Baiter).

quid? sacra Clodiae gentis cur intereunt, quod in te est? quae omnis notio pontificum, cum adoptarere[*](adoptarere Lamb.: adoptare PBe: -aret HGMbςt), esse debuit: nisi forte ex te ita quaesitum est, num perturbare[*](perturbare Bt: -ari P1 rell.) rem publicam seditionibus velles et ob eam causam adoptari, non ut eius filius esses, sed ut tribunus plebis fieres et funditus everteres civitatem. respondisti, credo, te ita velle. Pontificibus bona causa visa est: adprobaverunt. non aetas eius qui adoptabat est quaesita, ut in[*](in Manutius: om. codd.) Cn. Aufidio, M. Pupio, quorum uterque nostra memoria summa senectute alter Oresten, alter Pisonem adoptavit, quas adoptiones sicut alias innumerabilis hereditates nominis pecuniae sacrorum secutae sunt. tu neque Fonteius es, qui esse debebas, neque patris heres, neque amissis sacris paternis in haec adoptiva venisti. ita perturbatis sacris, contaminatis gentibus, et quam deseruisti et quam polluisti, iure Quiritium legitimo tutelarum et hereditatium[*](hereditatium PBGt: -tum HMeς) relicto, factus es eius filius contra fas cuius per aetatem pater esse potuisti.

dico apud pontifices: nego istam adoptionem pontificio iure esse factam: primum quod eae vestrae sunt[*](sunt GM: sint P rell.) aetates ut is qui te adoptavit vel fili[*](fili Par. 7774: illi P rell. praeter M (filio): cf. ad Quir. § 6) tibi loco[*](adopt. loco patris Hc (ed. V.).)[*](vel ipse tibi loco filii k (et ita Manutius, om. ipse)) per aetatem[*](per aetatem susp. D. Serruys vel eo quo fuit del. Jordan) esse potuerit, vel eo quo fuit: deinde quod causa quaeri solet adoptandi, ut et is adoptet qui quod natura iam adsequi non potest legitimo et pontificio iure quaerat, et ita adoptet ut ne quid aut de dignitate generum aut de sacrorum religione minuatur: illud in primis, ne qua calumnia, ne qua fraus, ne qui dolus adhibeatur: ut haec simulata adoptio[*](adoptio P2HbςM: adeptio Pantagathus: adipio (?) P1: aditio Ge: adiectio Bςt et in mg. P) fili quam maxime veritatem illam suscipiendorum liberorum imitata esse videatur.

quae maior calumnia est quam venire imberbum[*](imberbum PG Charisius: -em BbHMek) adulescentulum, bene valentem ac maritum, dicere[*](diceres P1GbMe: dicere P2Bt (dici eius k): dicere se Baiter (Vat. § 38)) filium senatorem populi Romani sibi velle adoptare; id autem scire et videre omnis, non ut ille filius instituatur, sed ut e patriciis exeat et[*](et om. codd. et ed. R.: ut Naugerius (1) (ut, si e patr. exeat, trib. Halm)) tribunus plebis fieri possit, idcirco adoptari? neque id obscure[*](obscurari, iam Lange); nam adoptatum emancipari statim, ne sit eius filius qui adoptarit. cur ergo adoptabat[*](adoptabat adoptat Mb2t: adoptabatur e)? probate genus adoptionis: iam omnium sacra interierint, quorum custodes vos esse debetis, iam patricius nemo relinquetur. cur enim quisquam vellet tribunum plebis se fieri non licere, angustiorem sibi esse petitionem consulatus, in sacerdotium cum possit venire, quia patricio non sit is locus, non venire? Vt cuique aliquid acciderit qua re commodius sit esse plebeium, simili ratione adoptabitur.

ita populus Romanus brevi tempore neque regem sacrorum neque flamines nec Salios habebit, nec ex parte dimidia reliquos sacerdotes neque auctores centuriatorum et curiatorum comitiorum, auspiciaque populi Romani, si magistratus patricii creati non sint, intereant necesse est, cum interrex nullus sit, quod et ipsum patricium esse et a patriciis[*](a patriciis Bait.: a patricii P1: a patricio P2b rell. (om. a G)) prodi necesse est. dixi apud pontifices istam adoptionem nullo decreto huius conlegi probatam, contra omne pontificum ius factam, pro nihilo esse habendam; qua sublata intellegis totum tribunatum tuum concidisse.

venio ad augures, quorum ego libros, si qui sunt reconditi, non scrutor; non sum in exquirendo iure augurum curiosus; haec quae una cum populo didici, quae saepe in contionibus responsa sunt, novi. negant fas esse agi cum populo cum de caelo servatum sit. quo die de te lex curiata lata esse dicatur, audes negare de caelo esse servatum? adest praesens vir singulari virtute, constantia, gravitate praeditus, M. Bibulus: hunc consulem illo ipso die contendo servasse de caelo. infirmas igitur tu[*](Infirmas igitur tu Madv.: infirma sunt igitur tua codd. (tua om. G: tua sententia k)) acta C. Caesaris, viri fortissimi? minime; neque enim mea[*](enim me mea P et pler.: me om. bk) iam quicquam interest, exceptis iis telis quae ex illius actionibus in meum corpus inmissa sunt.

sed haec de auspiciis, quae ego nunc perbreviter attingo, acta sunt a te. tu tuo praecipitante iam et debilitato tribunatu auspiciorum patronus subito exstitisti; tu M. Bibulum in contionem, tu augures produxisti; tibi interroganti[*](tibi interroganti ut coni. Lahmeyer ita t: te interroganti (-ante HGMb2k) P rell. praeter e (te interrogati): a te interrogati Momms.) augures responderunt, cum de caelo servatum sit, cum populo agi non posse; tibi M. Bibulus quaerenti se de caelo servasse respondit, idemque in contione dixit, ab Appio tuo fratre productus, te omnino, quod contra auspicia adoptatus esses, tribunum non fuisse. tua denique omnis actio posterioribus mensibus fuit, omnia quae C. Caesar egisset, quod[*](quod et: quo PB: quae HGMbς: fort. quoniam Baiter) contra auspicia essent acta, per senatum rescindi oportere; quod si fieret, dicebas te tuis umeris me custodem urbis in urbem relaturum. videte hominis amentiam --- per suum[*](ut suum b et ed. V.: ubi per suum Naugerius (1): quasi non ipse per suppl. Halm: cum tamen ipse per Lahmeyer) tribunatum Caesaris actis inligatus teneretur.