Pro P. Sulla

hic ait se ille, iudices, regnum meum ferre non posse. quod tandem, Torquate, regnum? consulatus, credo, mei; in quo ego imperavi nihil et[*](et sed b2 ) contra patribus conscriptis et bonis omnibus parui; quo in magistratu non institutum est videlicet a me[*](videlicet a me e: a me iudices cett. ) regnum, sed repressum[*](repressum e: repulsum b2ψ2 : non permissum ςb1k, p. mg.: promissum cett. ). an tum[*](tum tu πe, Schol. ) in tanto imperio, tanta[*](tanta mei, Schol.: tantaque Mai (sil.) dices Schol. ) potestate non dicis me[*](me Teπ, Schol.: om. cett. ) fuisse regem, nunc privatum regnare dicis[*](dices Stangl )? quo tandem nomine? 'quod, in quos testimonia dixisti,' inquit, 'damnati sunt; quem defendis, sperat se absolutum iri.' hic tibi ego de testimoniis meis hoc respondeo[*](respondebo T ), si falsum dixerim, te in eosdem[*](eosdem e, Schol.: eos cett. ) dixisse; sin verum, non esse hoc regnare, cum verum iuratus[*](iuratus Teb1, Schol.: iuratos cett. ) dicas, probare. de huius spe tantum dico, nullas a me opes P. Sullam, nullam[*](nullam om. Tea ) potentiam, nihil denique praeter[*](praeter propter T ) fidem defensionis exspectare.

'Nisi tu,' inquit, 'causam recepisses, numquam mihi restitisset, sed indicta causa profugisset.' si iam hoc tibi[*](iam tibi hoc eπ ) concedam, Q. Hortensium, tanta gravitate[*](gravitate tanta e ) hominem, si hos talis viros non suo stare iudicio, sed meo; si hoc tibi dem[*](dem Naugerius (1): idem codd. ) quod credi non potest, nisi ego huic adessem, hos adfuturos non fuisse, uter tandem rex est, isne cui innocentes homines non resistunt, an is qui calamitosos non deserit? at hic etiam, id quod tibi necesse minime[*](minime tibi necesse e ) fuit, facetus esse voluisti, cum Tarquinium et Numam et me tertium peregrinum regem esse dixisti. Mitto iam de rege quaerere; illud quaero peregrinum cur me esse dixeris. nam si ita sum, non tam est admirandum regem esse me[*](me esse e ), quoniam[*](quoniam Te: quia cett. ), ut tu ais[*](ais T: agis e: vis cett. ), duo iam[*](duo iam scripsi: etiam (ex .11. iam credo, cf. Font. 24, Rab. Post. 31) codd.: iam Müller ) peregrini reges Romae fuerunt, quam consulem Romae fuisse peregrinum. 'hoc dico,' inquit, 'te esse[*](esse e Schol. ) ex municipio.'

fateor et addo etiam:ex eo[*](eo om. Tb1 ) municipio unde iterum iam salus huic urbi imperioque missa est. sed scire ex te pervelim quam ob rem qui ex municipiis veniant peregrini tibi esse videantur. nemo [*](nemo e, Schol.: nemo enim cett. ) istuc M. illi[*](illi om. Schol. ) Catoni seni, cum plurimos haberet inimicos, nemo Ti. Coruncanio[*](Ti. Teag, Schol.: T. cett. ), nemo M'. Curio[*](M' Curio Schol., Manutius: Curio πc, ed. V: Curioni cett. ), nemo huic ipsi nostro C. Mario, cum ei multi inviderent, obiecit umquam. equidem vehementer laetor eum esse me in quem tu, cum cuperes, nullam contumeliam iacere potueris quae non ad maximam partem civium conveniret[*](pertineret πb2c ). sed tamen te a me pro magnis causis nostrae necessitudinis monendum esse etiam atque etiam puto. non possunt omnes esse patricii; si verum quaeris, ne curant quidem; nec se aequales tui propter istam causam abs te anteiri putant.

ac[*](at b1c ) si tibi nos peregrini videmur, quorum iam et[*](iam et iam ec ) nomen et honos inveteravit et urbi huic[*](urbi huic Te: huic urbi cett. hominum om. e ) et hominum famae ac sermonibus, quam tibi illos competitores tuos peregrinos videri necesse erit qui iam ex tota Italia delecti tecum de honore ac de[*](ac de Te: et de cett. ) omni dignitate contendent[*](contendent Te: certabunt c: contendunt cett. )! quorum cave tu[*](tu cave e ) quemquam peregrinum appelles, ne peregrinorum suffragiis obruare. qui si[*](si si ita e ) attulerint nervos et industriam, mihi crede, excutient tibi istam verborum iactationem et te ex somno saepe excitabunt nec patientur se abs te, nisi virtute vincentur, honore superari.

ac[*](ac at eb1c, ed. V ) si, iudices, ceteris[*](ceteris om. e ) patriciis me et vos peregrinos videri oporteret, a Torquato tamen hoc vitium[*](hoc convicium Gulielmius ) sileretur; est enim ipse a[*](a om. Schol. ) materno genere municipalis, honestissimi ac nobilissimi generis, sed tamen Asculani. aut igitur doceat Picentis solos non esse[*](esse non e ) peregrinos aut gaudeat suo generi me meum non anteponere[*](non anteponere Teπ : ante non ponere (cf. Off. iii. 71) cett. (meliore numero)). qua re neque tu me peregrinum posthac dixeris, ne gravius refutere, neque regem, ne derideare. Nisi forte regium tibi videtur ita vivere ut non modo homini nemini sed ne cupiditati quidem ulli servias, contemnere omnis libidines, non auri, non argenti, non ceterarum rerum indigere, in senatu sentire libere, populi utilitati magis[*](magis utilitati e ) consulere quam voluntati, nemini cedere, multis obsistere. si hoc putas esse regium[*](regium regnum πb1gc2k ), regem me esse[*](regem me esse T: me regem esse cett. ) confiteor; sin te potentia mea, si dominatio, si denique aliquod dictum adrogans aut superbum movet, quin tu id potius profers quam verbi invidiam contumeliamque maledicti?

ego, tantis a me beneficiis in re publica positis, si nullum aliud mihi praemium ab[*](ab Te, Schol.: a cett. ) senatu populoque Romano nisi honestum otium postularem, quis non concederet? ceteri [*](ceteri supplevi ) sibi haberent[*](haberent haberent alii Sylvius ) honores, sibi imperia, sibi provincias, sibi triumphos, sibi alia praeclarae laudis insignia; mihi liceret eius urbis quam conservassem conspectu tranquillo animo et quieto frui. quid si hoc non postulo? si ille labor meus pristinus, si sollicitudo, si officia, si operae, si vigiliae deserviunt amicis, praesto sunt omnibus; si neque amici in foro requirunt studium meum neque res publica in curia; si me non modo non[*](modo non modo ς vocatio ea ) rerum gestarum vacatio sed neque honoris neque aetatis excusatio vindicat a labore; si voluntas mea, si industria, si domus, si animus, si aures patent omnibus; si mihi ne ad ea quidem quae pro salute omnium gessi recordanda et cogitanda quicquam relinquitur temporis: tamen hoc regnum appellabitur, cuius vicarius qui velit esse inveniri nemo potest?

longe abest a me[*](a me Ee: om. cett. ) regni suspicio; si quaeris qui sint[*](sin e ) Romae regnum occupare conati, ut ne replices annalium memoriam, ex domesticis imaginibus invenies. res enim gestae, credo, meae me nimis extulerunt ac mihi nescio quos spiritus attulerunt. quibus de rebus tam claris, tam immortalibus, iudices, hoc possum dicere, me qui ex summis periculis eripuerim[*](periculis erip. Te: erip. periculis cett. ) urbem hanc et vitam omnium civium satis adeptum fore, si ex hoc tanto in omnis mortalis beneficio nullum in me[*](me me ipsum e ) periculum redundarit[*](redundarit TEe: redundabit cett. ).

etenim in qua civitate res tantas[*](rem tantam Schol. ) gesserim memini, in qua[*](in qua b1k, Schol.: et in qua (qua in T) cett. ) urbe verser[*](verser (-or π) TEeπ, Schol.: om. cett. ) intellego. plenum forum est eorum hominum quos ego a vestris cervicibus depuli[*](repuli eψ2c ), iudices, a meis non removi. Nisi vero paucos fuisse arbitramini qui conari aut sperare possent se tantum imperium posse delere. Horum ego faces eripere de manibus et gladios extorquere potui, sicuti[*](sicuti Te: sicut cett. ) feci, voluntates vero consceleratas ac nefarias nec sanare potui nec tollere. qua re non sum nescius quanto periculo vivam in tanta multitudine improborum, cum mihi uni cum omnibus improbis aeternum videam bellum esse susceptum[*](esse bellum susceptum T: bellum susceptum esse e ).

quod si illis meis praesidiis forte invides, et si ea tibi regia videntur quod omnes boni omnium generum atque ordinum suam salutem cum mea coniungunt, consolare te quod omnium mentes improborum mihi uni maxime sunt infensae et adversae; qui me non modo[*](non modo ψ2: non solum πχψ1ς: non modo solum cett. (mõ post nõ omissum turbas dedit)) idcirco oderunt quod eorum conatus impios et furorem consceleratum repressi, sed eo etiam magis[*](magis etiam e ) quod nihil iam[*](iam om. e ) se simile me vivo conari posse arbitrantur.

at[*](ac T ) vero quid ego mirer[*](mirer Te: miror cett. ), si quid ab improbis de me improbe dicitur, cum L. Torquatus primum ipse his fundamentis[*](his fund. ipse e ) adulescentiae iactis, ea spe proposita amplissimae dignitatis, deinde L. Torquati, fortissimi consulis, constantissimi senatoris, semper optimi civis filius, interdum efferatur immoderatione verborum? qui cum suppressa voce de scelere P. Lentuli[*](P. Lentuli del. Garatoni ), de audacia coniuratorum omnium dixisset, tantum modo ut vos qui ea probatis exaudire possetis, de supplicio[*](supplicio de Lentulo add. Tea: P. Lentuli add. cett., del. Halm (de laqueo Reid)), de carcere magna et queribunda voce dicebat.

in quo primum illud erat[*](erat illud T ) absurdum quod, cum ea quae leviter[*](leniter Sylvius ) dixerat vobis probare volebat, eos autem[*](autem om. T ) qui circum iudicium stabant audire nolebat, non intellegebat ea quae clare diceret ita illos audituros quibus se venditabat ut vos quoque audiretis, qui id non probabatis[*](probabitis Taπ ). deinde alterum iam oratoris est [*](est suppl. Reid ) vitium non videre quid[*](quod T ) quaeque causa postulet. nihil est enim tam alienum ab eo qui alterum coniurationis accuset quam videri coniuratorum poenam mortemque lugere. quod cum is tribunus pl. facit qui unus videtur ex illis ad lugendos coniuratos relictus, nemini[*](nemini Te, Schol.: re ... a ςgp: vere π: nec ... χ1c: nec (neque k) hoc χ2c2k ) mirum est; difficile est enim tacere, cum doleas; te, si quid eius modi facis[*](facis eius modi e ), non modo talem adulescentem sed in ea causa in qua te vindicem coniurationis velis esse vehementer admiror.

sed reprehendo tamen illud maxime quod isto ingenio et prudentia praeditus causam rei publicae non tenes, qui arbitrere plebi Romanae res eas non probari quas me consule omnes boni pro communi salute[*](comm. salute c, Lag. 9: salute comm. cett. ) gesserunt. ecquem [*](et quem codd.: corr. ed. Crat. ) tu horum qui adsunt[*](adsunt bχc: assunt cett. ), quibus te contra ipsorum voluntatem venditabas, aut tam sceleratum statuis fuisse ut haec omnia[*](omnia omni T: om. e ) perire voluerit[*](volueritfort. se salvo voluerit (colon numero caret)), aut tam miserum ut et se perire cuperet et nihil haberet quod salvum esse vellet? an vero clarissimum virum generis vestri ac nominis nemo reprehendit, qui filium suum vita privavit ut in ceteros[*](ceteros e, Schol.: ceteris cett. ) firmaret imperium; tu rem publicam reprehendis, quae domesticos hostis, ne ab eis[*](iis k: his cett. ) ipsa necaretur, necavit?

itaque attende[*](attende Te: attende iam cett. ), Torquate, quam ego defugiam auctoritatem consulatus mei! maxima voce ut omnes exaudire possint dico semperque dicam. adeste [*](adeste Teπ : adestote cett. ) omnes animis, Quirites[*](Quirites scripsi: qui adestis (corpore add. p. mg., corporibus add. ς mg., b1k) codd.: qui adstatis Reid (nota q~ turbas dedit, cf. Phil. iv. 1)), quorum ego frequentia magno opere laetor; erigite mentis aurisque vestras et me de invidiosis rebus, ut ille putat, dicentem attendite! ego consul, cum exercitus perditorum civium clandestino scelere conflatus crudelissimum et luctuosissimum exitium patriae comparasset, cum ad occasum interitumque rei publicae Catilina in castris, in his autem templis atque[*](atque ac e ) tectis dux Lentulus esset constitutus, meis consiliis, meis laboribus, mei capitis periculis, sine tumultu, sine dilectu[*](dilectu eπ : delectu cett. ), sine armis, sine exercitu, quinque hominibus comprehensis atque confessis[*](confessis Teaπ : confossis cett. ) incensione urbem, internicione civis, vastitate Italiam, interitu rem publicam liberavi; ego vitam omnium civium, statum orbis terrae, urbem hanc denique, sedem omnium nostrum, arcem regum ac nationum exterarum, lumen gentium, domicilium imperi, quinque hominum amentium ac perditorum poena redemi.

an me existimasti haec iniuratum in iudicio non esse dicturum quae iuratus in maxima contione dixissem? atque etiam illud addam, ne qui forte incipiat improbus subito te amare, Torquate, et aliquid sperare de te, atque ut idem[*](ut id Reid ) omnes exaudiant clarissima voce dicam. harum omnium rerum quas ego in consulatu pro salute rei publicae[*](salute rei p. Te: communi salute ς: salute agχc: salute communi bpk ) suscepi atque[*](atque Teg: et cett. ) gessi L. ille Torquatus, cum esset meus contubernalis in consulatu[*](in consulatu e: post consulatu colon pro salute ... consulatu repetit T: in consulatu cum signifer esset iuventutis cett. ) atque etiam in praetura fuisset, cum princeps, cum auctor, cum signifer esset iuventutis[*](cum princeps ... iuventutis post exstitit hab. codd.: huc transtuli ), actor[*](actor Orelli: auctor codd. (cf. Sest. 61)), adiutor, particeps exstitit; parens eius, homo amantissimus patriae, maximi animi, summi consili, singularis constantiae, cum esset aeger, tamen omnibus rebus illis interfuit, nusquam[*](nusquam Te: numquam cett. ) est a me digressus, studio, consilio, auctoritate unus adiuvit plurimum, cum infirmitatem corporis animi virtute[*](virtute animi e ) superaret.

videsne ut eripiam te ex improborum subita gratia et reconciliem bonis omnibus? qui te et diligunt et retinent retinebuntque semper nec, si a me forte[*](forte a me eπ ) desciveris, idcirco te a se et a re publica et a tua[*](tua sua Teaπgb1 ) dignitate deficere patientur. sed iam redeo ad causam atque hoc vos, iudices, testor: mihi de memet ipso tam multa dicendi necessitas quaedam imposita est ab illo. nam si Torquatus Sullam solum accusasset, ego quoque hoc tempore nihil aliud agerem nisi eum qui accusatus esset defenderem; sed cum ille tota illa oratione[*](orat. illa e ) in me esset invectus et cum, ut initio[*](ut initio Te: initio ut cett. ) dixi, defensionem meam spoliare auctoritate[*](spoliare auct Te: auct. spoliare cett. ) voluisset, etiam si dolor meus[*](meus dolor e: dolor me meus Orelli ) respondere non cogeret, tamen ipsa causa hanc a me orationem flagitavisset[*](flagitavisset Teπ : flagitasset cett. ).

ab[*](ab ec2, Schol.: om. cett. ) Allobrogibus nominatum Sullam esse dicis. quis negat? sed lege[*](sed lege TEe: Sullae cett. ) indicium[*](indic. Taχc: iudic. cett. ) et vide quem ad modum nominatus sit. L. Cassium dixerunt commemorasse cum ceteris Autronium secum facere. quaero num Sullam dixerit Cassius. nusquam. sese aiunt quaesisse de Cassio quid Sulla sentiret. videte diligentiam Gallorum; qui vitam hominum naturamque non nossent ac tantum audissent[*](audivissent e ) eos pari calamitate esse, quaesiverunt essentne eadem[*](esse quaesiverunt essentne eadem TEeπ : qui fuerant (-unt a) esse (-ent a) in eodem cett. ) voluntate. quid tum Cassius? si respondisset idem sentire et secum facere Sullam, tamen mihi non videretur in hunc id criminosum esse debere. quid ita? quia, qui barbaros homines ad bellum impelleret, non debebat minuere illorum suspicionem et purgare eos de quibus illi aliquid suspicari viderentur[*](suspicari viderentur TEe: suspicarentur cett. ).

non respondit tamen una facere Sullam. etenim esset absurdum, cum ceteros sua sponte nominasset, mentionem facere Sullae[*](Sullae ante nullam hab. e, ς mg., ante facere T: om. cett. ) nullam nisi admonitum et interrogatum; nisi forte veri simile est P. Sullae nomen in memoria Cassio non fuisse. si nobilitas hominis, si adflicta[*](afflicta eb1c2k, p mg.: afflata cett. ) fortuna, si reliquiae pristinae dignitatis non tam inlustres fuissent, tamen Autroni commemoratio memoriam Sullae rettulisset; etiam, ut arbitror, cum auctoritates principum coniurationis ad incitandos animos Allobrogum conligeret Cassius, et cum sciret exteras nationes maxime nobilitate moveri, non prius Autronium quam Sullam nominavisset[*](nominavisset Te: nominasset cett. ).

iam vero illud minime probari[*](minime probari e: probari minime cett. ) potest, Gallos Autronio nominato putasse propter calamitatis similitudinem sibi aliquid de Sulla esse quaerendum, Cassio, si hic esset in eodem scelere, ne cum appellasset quidem Autronium, huius in mentem venire potuisse. sed tamen quid[*](quid quod T ) respondit[*](responderit Tg ) de Sulla Cassius? se nescire certum. 'non purgat,' inquit. dixi antea: ne si argueret quidem tum denique, cum esset interrogatus, id mihi[*](mihi om. e ) criminosum videretur.

sed ego in iudiciis et in[*](et in Te: et cett. ) quaestionibus[*](in quaestionibus et indiciis Schol. ) non hoc quaerendum arbitror, num purgetur aliquis[*](aliqui Schol. ), sed[*](sed ς, Schol.: et cett. ) num arguatur. etenim cum se negat[*](se negat Teπ : negat se cett. ) scire Cassius, utrum sublevat Sullam an satis probat se nescire? 'sublevat apud Gallos.' quid ita? 'ne indicent.' quid [*](quod Te )? si periculum esse putasset ne illi umquam indicarent, de se[*](se om. e ) ipse[*](ipse T, Ernesti: ipso cett. ) confessus esset? 'nesciit [*](nescit T videlicet Taπ : om. e: iudices cett. ) videlicet.' credo celatum esse Cassium de Sulla uno; nam de ceteris certe sciebat; etenim[*](etenim Teaπ : et ea cett. ) domi eius pleraque conflata esse constabat. qui [*](qui quia Madvig ) negare noluit esse in eo numero Sullam quo plus spei Gallis daret, dicere autem falsum non ausus est, se[*](se π: om. cett. (post nescire suppl. Lambinus)) nescire dixit. atque [*](atque Teaπb1: atqui cett. ) hoc perspicuum est, cum is qui de omnibus scierit de Sulla se scire negarit, eandem vim esse[*](esse vim ec ) negationis huius quam si[*](quam tum si c2 ) extra coniurationem hunc esse se scire dixisset. nam cuius scientiam de omnibus constat fuisse, eius ignoratio de aliquo purgatio debet videri. sed iam non quaero purgetne Cassius Sullam; illud mihi tantum satis est contra Sullam nihil esse in indicio[*](indicio Te: iudicio cett. ).

exclusus hac criminatione Torquatus rursus in me inruit, me accusat; ait me aliter ac dictum sit[*](sit Te, Schol.: est cett. ) in tabulas publicas rettulisse. O di immortales!—vobis enim tribuo[*](tribuo T: tribuam cett. ) quae vestra sunt, nec vero possum meo tantum[*](tantum meo e ) ingenio dare ut tot res tantas, tam varias, tam repentinas in illa turbulentissima tempestate rei publicae mea sponte dispexerim[*](dispex. eaςb2k: despex. cett. )—vos profecto animum meum tum conservandae patriae cupiditate incendistis, vos me ab omnibus ceteris cogitationibus ad unam salutem rei publicae convertistis[*](convertistis Te: contulistis cett. ), vos denique in tantis tenebris erroris et inscientiae clarissimum lumen menti meae praetulistis[*](menti meae praetul. Te: praetul. menti meae cett. ).