In Catilinam

nunc, patres conscripti, ego mea video quid intersit. si eritis secuti sententiam Caesaris, quoniam hanc is in re publica[*](in re p. αβ ho: in rem p. cett. (etiam C)) viam quae popularis habetur secutus est, fortasse minus erunt hoc auctore et cognitore huiusce sententiae mihi populares impetus pertimescendi; sin illam alteram, nescio an amplius mihi negoti contrahatur. sed tamen meorum periculorum rationes utilitas rei publicae vincat[*](vincat Schol. Gron.: vindicat codd. ). habemus enim a Caesare, sicut ipsius dignitas et maiorum eius amplitudo postulabat, sententiam tamquam obsidem perpetuae in rem publicam voluntatis. intellectum est quid interesset inter levitatem contionatorum et animum vere popularem saluti populi consulentem.

video de istis qui se popularis haberi volunt abesse non neminem, ne de capite videlicet civium Romanorum sententiam ferat. is et[*](is et set a: at is et Kayser ) nudius tertius in custodiam civis Romanos dedit et supplicationem mihi decrevit et indices hesterno die maximis praemiis adfecit. iam hoc nemini dubium est qui reo custodiam, quaesitori[*](quaesitori α hu: quaestori αβ ot ) gratulationem, indici praemium decrerit[*](decrerit Ca: decreverit AV: decrevit cett. ), quid de tota re et causa iudicarit. at vero Caesar intellegit legem Semproniam esse de civibus Romanis constitutam; qui autem rei publicae sit hostis eum civem esse nullo modo posse: denique ipsum latorem Semproniae legis iussu[*](iniussu Bucherius ) populi poenas rei publicae dependisse. idem ipsum Lentulum[*](Lentulumfort. Lentulum, illum), largitorem et prodigum, non putat, cum de pernicie populi Romani, exitio huius urbis tam acerbe, tam crudeliter cogitarit, etiam appellari posse popularem. itaque homo mitissimus atque lenissimus non dubitat Lentulum aeternis tenebris vinculisque mandare et sancit in posterum ne quis huius supplicio levando se[*](se hltu: a se αβ o ) iactare et in pernicie populi Romani posthac popularis esse possit. adiungit etiam publicationem bonorum, ut omnis animi cruciatus et corporis etiam egestas ac mendicitas consequatur.

quam ob rem, sive hoc statueritis, dederitis mihi comitem ad contionem populo carum atque iucundum, sive Silani sententiam sequi malueritis, facile me atque vos[*](vos αβ: vos a cett. ) crudelitatis vituperatione populus Romanus[*](populus Romanus populo Romano a, Müller: om. l αγ ) liberabit [*](liberabit scripsi (cf. Har. Resp. 49): om. α: exsolvitis αβ h: defendetis l αγ: eripiam i: purgabo Müller ), atque obtinebo eam multo leniorem fuisse. quamquam, patres conscripti, quae potest esse in tanti sceleris immanitate punienda crudelitas? ego enim de meo sensu iudico. nam ita mihi salva re publica vobiscum perfrui liceat ut ego, quod in hac causa vehementior sum, non atrocitate animi moveor[*](moveor AV αβ(l2): movear ahl1αγ ) — quis enim est me mitior? — sed singulari quadam humanitate et misericordia. videor enim mihi videre hanc urbem, lucem orbis terrarum atque arcem omnium gentium, subito uno incendio concidentem. cerno animo sepulta in patria[*](sepulta in patria Aah: sepultam patriam cett. ) miseros atque insepultos acervos civium, versatur mihi ante oculos aspectus Cethegi et furor in vestra caede bacchantis.

cum vero mihi proposui regnantem Lentulum, sicut ipse se[*](se om. ah, post fatis hab. αβ ) ex fatis sperasse confessus est, purpuratum esse huic[*](huic CAab1: hunc cett. ) Gabinium, cum exercitu venisse Catilinam, tum lamentationem matrum familias, tum fugam virginum atque puerorum ac vexationem[*](vexationem CV: vexantium Aahls: vexantiam bu ) virginum Vestalium perhorresco, et, quia mihi vehementer haec videntur misera atque miseranda, idcirco in eos qui ea perficere voluerunt me severum vehementemque praebebo[*](praebeo b (contra Arusian. K. vii. 486)). etenim quaero, si quis pater familias, liberis suis a servo interfectis, uxore occisa, incensa domo, supplicium de servis[*](servis servo cod. Paris. 6602, Lactantius, de ira Dei 1. 17) non quam[*](non quam Lambinus: numquam Lactantius: quam codd. ) acerbissimum sumpserit, utrum is clemens ac misericors an inhumanissimus et crudelissimus esse videatur? mihi vero importunus ac ferreus qui non dolore[*](dolore ac (et edd.) cruciatu nocentis suum b2shl2: dolore nocentis suum o: om. cett. ) et cruciatu nocentis suum dolorem cruciatumque[*](cruciatumque (om. que V) ahlo: ac cruciatum b2s: cruciatu tu ) lenierit. sic nos in his hominibus qui nos, qui coniuges, qui liberos nostros trucidare voluerunt, qui singulas unius cuiusque nostrum domos et hoc universum rei publicae domicilium delere conati sunt, qui id egerunt ut gentem Allobrogum in vestigiis huius urbis atque in cinere deflagrati imperi conlocarent, si vehementissimi fuerimus, misericordes habebimur; sin remissiores esse voluerimus, summae[*](summae l1αγ: summa cett. ) nobis crudelitatis in patriae civiumque pernicie fama subeunda est.