In Catilinam

nunc iam aperte rem publicam universam petis, templa deorum immortalium, tecta urbis, vitam omnium civium, Italiam[*](Italiam α: Italiam denique hαβγ ) totam ad exitium et[*](et α h: ac αβγ ) vastitatem vocas. qua re, quoniam id quod est primum, et quod huius imperi disciplinaeque maiorum proprium est, facere nondum audeo, faciam id quod est ad severitatem lenius, ad[*](lenius ad ah: lenius et ad cett. ) communem salutem utilius. nam si te interfici iussero, residebit in re publica reliqua coniuratorum manus; sin tu, quod te iam dudum hortor, exieris, exhaurietur ex urbe tuorum comitum[*](tuorum comitum del. Halm ) magna et perniciosa sentina rei publicae. quid est, Catilina?

num dubitas id me imperante facere quod iam tua sponte faciebas? exire ex urbe iubet consul hostem. interrogas me, num in exsilium? non iubeo, sed, si me consulis, suadeo. quid est enim, Catilina, quod te iam in hac urbe delectare possit? in qua nemo est extra istam coniurationem perditorum hominum qui te non metuat, nemo qui non oderit[*](non oderit te ante non add. at, post non h ). quae nota domesticae turpitudinis non inusta vitae tuae est? quod privatarum rerum dedecus non haeret in fama[*](haeret in fama Ant. Augustinus: haeret (inhaeret h) infamiae (-ia a) codd.: inhaeret in fama Madvig )? quae libido ab oculis, quod facinus a manibus umquam tuis, quod flagitium a toto corpore afuit[*](afuit V: abfuit cett. )? cui tu adulescentulo quem corruptelarum inlecebris inretisses non aut ad audaciam ferrum aut ad libidinem facem praetulisti?

quid vero? nuper cum morte superioris uxoris novis nuptiis locum[*](locum α h: domum αβγ ) vacuefecisses[*](vacuefecisses vacuumfecisses a: vacuefecisti h ), nonne etiam alio incredibili scelere hoc scelus cumulavisti[*](cumula visti Wüst: cumulasti codd. )? quod ego praetermitto et facile patior sileri[*](sileri aho: om. cett. ), ne in hac civitate tanti facinoris immanitas aut exstitisse aut non vindicata esse videatur. praetermitto ruinas fortunarum tuarum quas omnis proximis Idibus tibi impendere[*](proximis Idibus tibi impendere Aah: impend. tibi (tibi impend.) prox. Id. cett. ) senties: ad illa venio quae non ad privatam ignominiam vitiorum tuorum, non ad domesticam tuam[*](tuam om. AV ) difficultatem ac turpitudinem, sed ad summam rem publicam atque ad omnium nostrum vitam salutemque pertinent.

potestne tibi haec lux, Catilina, aut huius caeli spiritus esse iucundus, cum scias esse horum[*](horum esse h: horum ot ) neminem qui nesciat[*](qui nesciat qui sciat A1: quin sciat a: qui non sciat h ) te pridie Kalendas Ianuarias Lepido et Tullo consulibus stetisse in comitio cum telo, manum consulum et principum civitatis interficiendorum causa paravisse, sceleri ac furori tuo non mentem aliquam aut timorem tuum[*](tuum om. ao1u ) sed Fortunam[*](fortunam vulg. ) populi Romani obstitisse? ac iam illa omitto — neque enim sunt aut obscura aut non multa commissa postea — quotiens tu me designatum, quotiens vero[*](quotiens vero om. a: quotiens me bs: quotiens h ) consulem interficere conatus es quot ego tuas petitiones ita coniectas ut vitari posse non viderentur parva quadam declinatione et, ut aiunt, corpore effugi! nihil agis[*](nihil agis om. αβo1tx ), nihil adsequeris[*](adsequeris AV: adsequeris, nihil moliris cett. (cf. § 8)), neque tamen conari ac velle desistis.

quotiens[*](quotiens α h: quotiens vero cett. ) iam tibi[*](tibi iam ah ) extorta est ista sica de manibus, quotiens excidit casu aliquo et elapsa est, del. Heumann ) quae quidem quibus abs te initiata sacris ac[*](ac aut (ut V) AV ) devota sit nescio, quod eam necesse putas esse in consulis corpore defigere. nunc vero quae tua est ista vita? sic enim iam tecum loquar, non ut odio permotus esse videar, quo debeo, sed ut misericordia, quae tibi nulla debetur. venisti paulo ante in senatum. quis te ex hac tanta frequentia, tot ex[*](totque ex a ) tuis amicis ac necessariis salutavit? si hoc post hominum memoriam contigit nemini, vocis exspectas contumeliam, cum sis gravissimo iudicio taciturnitatis oppressus? quid, quod adventu tuo ista subsellia vacuefacta sunt, quod omnes consulares qui tibi persaepe ad caedem constituti fuerunt, simul atque adsedisti, partem istam subselliorum nudam atque inanem reliquerunt, quo tandem animo tibi[*](tibi α h: hoc tibi αβγ ) ferendum putas?

servi mehercule mei si me isto pacto metuerent ut te metuunt omnes cives tui, domum meam relinquendam putarem: tu tibi urbem non arbitraris[*](arbitrare V: arbitraris. e. A )? et si me meis civibus iniuria suspectum tam graviter atque offensum viderem, carere me aspectu civium quam infestis omnium oculis conspici mallem: tu, cum conscientia scelerum tuorum agnoscas odium omnium iustum et iam diu tibi debitum, dubitas quorum mentis sensusque volneras, eorum aspectum praesentiamque vitare? si te parentes timerent atque odissent tui neque eos[*](neque eos nec eos bs: neque illos V ) ratione ulla[*](ratione ulla α h: ulla ratione αβγ ) placare posses, ut opinor[*](tu opinor Cobet ), ab eorum oculis aliquo concederes. nunc te patria, quae communis est parens omnium nostrum, odit ac[*](odit ac om. α ) metuit et iam diu nihil te[*](diu nihil te CAV: diu de te nihil a: de te diu nihil t: diu nihil de te cett. ) iudicat nisi de parricidio suo cogitare: huius tu neque auctoritatem verebere nec iudicium sequere nec vim pertimesces?

quae tecum, Catilina, sic agit[*](agit ait ahlou ) et quodam modo tacita loquitur: ‘nullum iam aliquot annis facinus exstitit[*](existit CAV ) nisi per te, nullum flagitium sine te; tibi uni multorum civium neces, tibi vexatio direptioque sociorum impunita fuit ac libera; tu non solum ad neglegendas leges et quaestiones verum etiam ad evertendas[*](evertendas ou: evincendas αβ x: vincendas α t: devincendas h ) perfringendasque valuisti. superiora illa, quamquam ferenda non fuerunt, tamen ut potui tuli; nunc vero me totam esse in metu propter unum te, quicquid increpuerit, Catilinam timeri, nullum videri contra me consilium iniri posse quod a tuo scelere abhorreat, non est ferendum. quam ob rem discede atque hunc mihi timorem eripe; si est verus, ne opprimar, sin falsus, ut tandem aliquando timere desinam.’

haec si tecum, ut[*](ut ita ut aho2 ) dixi, patria loquatur, nonne impetrare debeat, etiam si vim adhibere non possit? quid, quod tu te[*](tu te CAVb: tu te ipse cett. ) in custodiam dedisti, quod vitandae suspicionis causa ad[*](ad α, Servius ad Aen. i. 24: apud cett. ) Lepidum te habitare velle dixisti? A quo non receptus etiam ad me venire ausus es, atque ut domi meae te adservarem rogasti. cum a me quoque id responsum tulisses, me nullo modo posse isdem parietibus tuto esse tecum, quia[*](quia α h: qui αβγ ) magno in periculo essem quod isdem moenibus contineremur, ad Metellum praetorem venisti. A quo repudiatus ad sodalem tuum, virum optimum, Metellum[*](M. Metellum Metellum α: M. Marcellum cett. ) demigrasti, quem tu videlicet et[*](te om. a ) ad custodiendum te diligentissimum et ad suspicandum sagacissimum et ad vindicandum fortissimum fore putasti. sed quam longe videtur a carcere atque a vinculis abesse debere qui se ipse[*](ipse α: ipsum cett. ) iam dignum custodia iudicarit?

quae cum ita sint, Catilina, dubitas, si emori aequo animo non potes, abire in aliquas terras et vitam istam multis suppliciis iustis debitisque ereptam fugae solitudinique mandare? ‘refer’ inquis ‘ad senatum’; id enim postulas et, si hic ordo placere sibi[*](placere sibi CAV: om. sibi a: sibi placere cett. ) decreverit te ire in exsilium, obtemperaturum te esse dicis. non referam, id quod abhorret a meis moribus, et tamen faciam ut intellegas quid hi de te sentiant. egredere ex urbe[*](ex urbe de urbe t: de turba CAV ), Catilina, libera rem publicam metu, in exsilium, si hanc vocem exspectas, proficiscere. quid est? ecquid attendis, ecquid[*](quid est α: quid est Catilina cett. ) animadvertis horum silentium? patiuntur, tacent. quid exspectas auctoritatem loquentium, quorum voluntatem tacitorum perspicis?

at[*](at ao2: ac cett. ) si hoc idem huic adulescenti optimo Sestio, si fortissimo viro Marcello dixissem, iam mihi consuli hoc ipso in templo senatus[*](senatus hoc loco hab. αh: post optimo αβγ ) iure optimo vim et manus intulisset. de te autem, Catilina, cum quiescunt, probant, cum patiuntur, decernunt, cum tacent, clamant, neque hi solum quorum tibi auctoritas est videlicet cara, vita vilissima, sed etiam illi equites Romani, honestissimi atque optimi viri, ceterique fortissimi cives qui circumstant[*](circumstant α h: stant circum (-ca l) cett. ) senatum, quorum tu et[*](tu et et tu CAVt: fort. tu delendum ) frequentiam videre et studia perspicere et voces paulo ante exaudire potuisti. quorum ego vix abs te iam diu manus ac tela contineo, eosdem facile adducam ut te haec quae vastare[*](vastare hoc loco hab. αh: post pridem cett. ) iam pridem studes relinquentem usque ad portas prosequantur.

quamquam quid loquor? te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas, tu ut ullam fugam meditere, tu ut ullum[*](ullum om. lαγ ) exsilium cogites? Vtinam tibi istam mentem di immortales duint tametsi[*](tametsi α ho2: etsi cett. ) video, si mea voce perterritus ire in exsilium animum induxeris, quanta tempestas invidiae nobis, si minus in praesens tempus recenti memoria scelerum tuorum, at in posteritatem impendeat. sed est tanti, dum modo tua ista[*](ista tua hαβo ) sit privata calamitas et a rei publicae periculis seiungatur. sed tu ut vitiis tuis commoveare, ut legum poenas pertimescas, ut temporibus rei publicae cedas non est postulandum. neque enim is es, Catilina, ut te[*](is es... ut te sis (scis a)... si te α (contra Quintil. ix. 3. 62)) aut pudor[*](pudor umquam Quintil. ) a turpitudine aut metus a periculo aut ratio a furore revocarit[*](revocaverit Vhou et Quintil. ).