In Catilinam

quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? quam diu etiam furor iste tuus nos[*](nos om. A et Iulius Victor (Rhet. M. p. 439): post diu hab. bs ) eludet? quem ad finem sese effrenata iactabit audacia? nihilne te nocturnum praesidium Palati, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus bonorum omnium, nihil hic munitissimus habendi senatus locus, nihil horum ora voltusque moverunt? patere tua consilia non sentis, constrictam iam horum omnium scientia teneri coniurationem tuam[*](tuam om. CAV ) non vides? quid proxima, quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos convocaveris, quid consili ceperis quem nostrum ignorare arbitraris?

O tempora, o mores! senatus haec intellegit, consul videt; hic tamen vivit. vivit? immo vero etiam in senatum venit, fit publici consili particeps, notat et designat oculis ad caedem unum quemque nostrum. nos autem fortes viri satis facere rei publicae videmur, si istius furorem ac tela vitamus[*](vitamus CAV: vitemus cett. ). ad mortem te, Catilina, duci iussu consulis iam pridem oportebat, in te conferri pestem[*](pestem α (C pr. scr.): pestem istam cett. (C corr. m. 1)) quam tu in nos[*](nos om. A (in lac.) V ) omnis iam diu[*](omnis om. αγ: omnis iam diu om. bs ) machinaris.

an vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, Gracchum mediocriter labefactantem statum rei publicae privatus interfecit: Catilinam[*](Catilinam Aah, Quintil. viii. 4. 13: Catilinam vero C cett. ) orbem terrae caede atque incendiis vastare cupientem nos consules perferemus[*](perferremus C )? nam illa nimis antiqua praetereo, quod[*](quod C. quodque CAah: quod Q. Vαβγ ) Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu sua occidit. fuit, fuit ista quondam in hac re publica virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam acerbissimum hostem coercerent. habemus [*](habemus α: habemus enim h αβγ ) senatus consultum in te, Catilina, vehemens et grave[*](et grave sup. lin. in C (m1): om. AV ), non deest rei publicae consilium neque auctoritas huius ordinis: nos, nos, dico aperte, consules desumus.

decrevit quondam senatus uti[*](uti CAVh: ut aαβγ ) Opimius consul videret ne quid res publica detrimenti caperet: nox nulla intercessit: interfectus est propter quasdam seditionum suspiciones Gracchus, clarissimo patre, avo[*](avo om. oux: natus t ), maioribus[*](maioribus a maioribus hαγ ), occisus est cum liberis Fulvius consularis. simili senatus consulto Mario et Valerio consulibus est permissa res publica: num unum diem postea Saturninum tribunum plebis et Servilium praetorem mors ac rei publicae poena remorata est? at vero[*](vero om. ah ) nos vicesimum iam diem patimur hebescere aciem horum auctoritatis. habemus enim eius[*](eius CAV: huiusce ah: huius αβγ ) modi senatus consultum, verum[*](verum α (C1) o1u: verum tamen cett. (C2)) inclusum in tabulis, tamquam in vagina reconditum, quo ex senatus consulto confestim te interfectum esse[*](te interfectum esse ah: interfectum te esse (esse te o) αβγ ), Catilina, convenit. vivis, et vivis non ad deponendam, sed ad confirmandam audaciam. cupio, patres conscripti, me esse clementem, cupio in tantis rei publicae periculis non[*](non α h: me non αβγ ) dissolutum videri, sed iam[*](sed iam α o1: sed etiam cett. ) me ipse inertiae nequitiaeque condemno.

castra sunt in Italia contra populum Romanum in Etruriae faucibus conlocata, crescit in dies singulos hostium numerus; eorum autem castrorum imperatorem ducemque hostium intra moenia atque adeo in senatu videtis[*](videtis ah: videmus αβγ ) intestinam aliquam cotidie perniciem rei publicae molientem. si te iam[*](iam om. Quintil. ix. 3. 19, sup. lin. hab Ao ), Catilina, comprehendi, si interfici iussero, credo, erit verendum mihi ne non hoc potius omnes boni serius a me quam quisquam crudelius factum esse dicat. verum ego hoc quod iam pridem factum esse oportuit certa de causa nondum adducor ut faciam. tum denique interficiere[*](interficiam te αγ ), cum iam nemo tam improbus, tam perditus[*](nemo tam perditus AV ), tam tui similis inveniri poterit qui id non iure factum esse fateatur.

quam diu quisquam erit qui te defendere audeat, vives, et vives[*](sed vives Weiske ) ita ut nunc[*](nunc α ho: om. cett. ) vivis, multis meis et firmis praesidiis obsessus[*](obsessus α h: oppressus αβγ ) ne commovere[*](commovere te commovere α o ) te contra rem publicam possis. multorum te etiam oculi et aures non sentientem, sicut adhuc fecerunt, speculabuntur atque custodient. etenim quid est, Catilina, quod iam amplius exspectes, si neque nox tenebris obscurare coetus[*](coetus α: coeptus hαβγ ) nefarios nec privata domus parietibus continere voces coniurationis tuae[*](tuae om. AVot ) potest, si inlustrantur[*](lustrantur Nonius p. 335. 33), si erumpunt omnia? muta iam istam mentem, mihi crede, obliviscere caedis atque incendiorum. teneris undique; luce sunt clariora nobis tua consilia omnia, quae iam mecum licet recognoscas.

meministine me ante diem xii Kalendas Novembris dicere in senatu fore in armis certo die, qui dies futurus esset ante diem vi [*](VI α t: III u: VIII hio: VIIII bs ) Kal. Novembris, Manlium, audaciae satellitem atque administrum tuae? num me fefellit, Catilina, non modo res tanta tam atrox[*](tam atrox om. AV ) tamque incredibilis, verum, id quod multo magis est admirandum, dies? dixi ego idem in senatu caedem te optimatium contulisse in ante diem v Kalendas Novembris, tum cum multi principes civitatis Roma non tam sui conservandi quam tuorum consiliorum reprimendorum causa profugerunt. num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis, mea diligentia circumclusum commovere te[*](commovere te commoveri te (om. te o1) AVo ) contra rem[*](contra rem p. om. AV ) publicam non potuisse, cum tu discessu ceterorum nostra tamen qui remansissemus caede contentum te[*](te om. bh1, ante contentum hab. ah2 ) esse dicebas?