In C. Verrem

perspicere vos certo scio Siculis quanto opere hoc expediat non ad aequitatem condicionis[*](ad aequitatem conditionis cO: aequitate condicionis V: ad aequitatis conditionem p rell.), sed ad minima malorum eligenda. nam qui[*](qui codd.: qui cum Muell.: qui si Kays.) mille modium Verri suae partis in cellam gratis dedisset, duo milia nummum aut summum tria dedisset, idem nunc pro eodem[*](eodem Vp rell.: eo cO (§216)) numero frumenti HS viii dare coactus est. hoc arator adsequi per triennium certe fructu suo non potuit: vendiderit instrumentum necesse est. quodsi hoc munus et hoc[*](hoc (ante vectigal) VcO: om. p rell.) vectigal aratio tolerare, hoc est Sicilia ferre ac pati potest, populo Romano ferat potius quam nostris magistratibus[*](nostri magistratus cO). Magna est enim[*](est enim V: enim O: est p rell.) pecunia, magnum praeclarumque vectigal, si modo id salva provincia, si sine iniuria sociorum percipere possumus[*](possumus VO: possitis p rell.). nihil detraho magistratibus; tantundem detur in cellam quantum semper datum est; quod praeterea Verres imperat, id, si facere non possunt, recusent; si possunt, populi Romani potius hoc sit vectigal quam praeda praetoris.

deinde cur in uno[*](in uno p rell. (uno O): in isto V) genere solo frumenti ista aestimatio constituatur[*](constituatur VO: constituitur p rell. (constituatur? Si est... ferenda, debet edd. praeter Muell.)), si est aequa et ferenda? debet populo Romano Sicilia decumas; det pro singulis modiis tritici[*](modiis tritici cO: M. TRIT. V: trit mod. p rell.) ternos denarios, sibi habeat frumentum. data tibi est pecunia[*](est pecunia V: pec. est p rell. (om. O ex homoeoteleuto verba est pecunia... frumentum tibi)), Verres, una qua frumentum tibi emeres in cellam, altera qua frumentum emeres a civitatibus quod Romam mitteres. tibi datam pecuniam domi retines, et praeterea pecuniam permagnam tuo nomine aufers; fac idem in eo frumento quod ad populum Romanum pertinet; exige eadem aestimatione pecuniam a civitatibus, et refer quam accepisti: iam[*](iam p ut cO: tum pler.) refertius erit aerarium populi Romani quam[*](rem quam cO) umquam fuit.

'at enim istam rem in publico frumento Sicilia non ferret[*](feret p), hanc rem in meo frumento tulit.' proinde quasi aut aequior sit ista aestimatio in tuo quam in populi Romani commodo[*](in publico commodo O), aut ea res quam ego dico et ea quam tu fecisti inter se genere iniuriae, non magnitudine pecuniae differat. verum istam ipsam cellam ferre nullo modo possunt: ut omnia remittantur, ut omnibus iniuriis et calamitatibus quas te praetore tulerunt in posterum liberentur, istam se[*](se om. V) cellam atque istam aestimationem negant ullo modo ferre posse.

multa Sosippus[*](Sosippus V: Sotiis O: Sophocles p rell.) Agrigentinus apud Cn. Pompeium consulem nuper, homo disertissimus et omni doctrina et virtute[*](atque virtute O) ornatissimus, pro tota Sicilia de aratorum miseriis graviter et copiose dixisse ac deplorasse dicitur; ex quibus hoc iis qui aderant,—nam magno conventu acta res est,— indignissimum videbatur, qua in re senatus optime ac benignissime cum aratoribus egisset, large liberaliterque aestimasset, in ea re praedari praetorem, bonis everti aratores, et id non modo fieri sed ita fieri quasi liceat concessumque sit.

quid ad haec Hortensius? falsum esse crimen? hoc numquam dicet. non magnam hac ratione pecuniam captam? ne id quidem dicet. non iniuriam factam Siculis atque aratoribus? qui poterit dicere? quid igitur dicet[*](dicit pq)? fecisse alios. quid est hoc? utrum crimini[*](crimini his crimen O) defensio an comitatus exsilio quaeritur? tu in hac re publica atque in hac hominum libidine et, ut adhuc habuit se[*](se habuit q) status iudiciorum, etiam licentia, non ex iure, non ex aequitate, non ex[*](iure non ex aeq. non ex om. O) lege, non ex eo quod oportuerit[*](non ex eo quod oportuerit cO: om. p rell.), non ex eo quod licuerit, sed ex eo quod aliqui fecerit, id quod reprehenditur recte factum esse defendes?

fecerunt alii quidem[*](alii quidem O: alii quid Vc: aliqui p rell.) aliquam[*](aliquam scripsi: alia quam codd. (iv, §56).) multa[*](Fort. Fecerunt aliqui aliquando multa, i, §44; ii, §78; Sest. §14; Cluent. §92); cur in hoc uno crimine isto genere defensionis uteris? sunt quaedam omnino in te singularia, quae in nullum hominem alium dici neque convenire possint, quaedam tibi cum multis communia. ergo, ut omittam tuos peculatus, ut ob ius dicendum pecunias acceptas, ut eius modi cetera quae forsitan alii quoque etiam fecerint, illud in quo te gravissime accusavi, quod ob iudicandam rem pecuniam accepisses, eadem ista ratione defendes, fecisse alios? Vt ego adsentiar orationi, defensionem tamen non probabo. potius enim te damnato ceteris angustior locus improbitatis defendendae relinquetur[*](relinquetur p vulg.: linquetur O: relinquatur cod. Franc., Muell.), quam te absoluto alii quod audacissime fecerunt recte fecisse existimentur.

lugent omnes provinciae, queruntur omnes liberi populi[*](populi liberi O), regna denique etiam[*](etiam V: in p (iam?): om O) omnia de nostris cupiditatibus et iniuriis expostulant; locus intra Oceanum iam nullus est neque tam longinquus neque tam reconditus quo non per haec tempora nostrorum hominum libido iniquitasque pervaserit; sustinere iam populus Romanus omnium nationum non vim, non arma, non bellum, sed luctum[*](luctus O edd.), lacrimas, querimonias non potest. in eius modi re[*](re publica Koch) ac moribus, si is qui erit adductus in iudicium, cum manifestis in flagitiis[*](in (ante flagitiis) om. cO (§149 supra)) tenebitur, alios eadem fecisse dicet, illi exempla non deerunt: rei publicae salus deerit[*](dêrunt—dêrit Zielinski, p. 175), si improborum exemplis improbi iudicio ac periculo liberabuntur.

placent vobis hominum mores? placet ita geri magistratus ut geruntur? placet socios sic tractari, quod restat, ut per haec tempora tractatos videtis? cur haec a me opera[*](opera a me O (Ziel. p. 196)) consumitur? quid sedetis? cur non in media oratione mea consurgitis atque disceditis? vultis autem istorum audacias[*](audaciam O) ac libidines aliqua ex parte resecare? desinite dubitare utrum sit utilius propter multos improbos uni parcere, an unius improbi supplicio multorum improbitatem coercere.

tametsi quae ista sunt exempla multorum? nam cum in causa tanta[*](in causa tanta in antea causa O), cum in crimine maximo dici a defensore coeptum est factitatum esse aliquid, exspectant ii qui audiunt exempla ex vetere memoria, ex monumentis ac litteris, plena dignitatis, plena antiquitatis; haec enim plurimum solent et auctoritatis habere ad probandum et iucunditatis ad audiendum. Africanos mihi et Catones et Laelios commemorabis et eos fecisse idem[*](idem fecisse O) dices? quamvis res mihi[*](mihi res V) non placeat, tamen contra hominum auctoritatem pugnare non potero. an, cum eos non poteris, proferes hos recentis, Q. Catulum patrem, C. Marium, Q. Scaevolam, M. Scaurum, Q. Metellum? qui omnes provincias habuerunt et frumentum cellae nomine imperaverunt. Magna est hominum auctoritas, et tanta ut etiam delicti suspicionem tegere possit.

non habes ne ex his quidem hominibus qui nuper fuerunt ullum auctorem istius aestimationis. quo me[*](quae me O) igitur aut ad quae[*](atque p) exempla revocas? ab illis hominibus, qui tum versati sunt in re publica cum et optimi mores erant et hominum existimatio gravis habebatur et iudicia severa fiebant[*](et... fiebant s.l. p2), ad hanc hominum libidinem ac licentiam me abducis, et, in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere, ab iis tu defensionis exempla quaeris? non fugio ne hos quidem mores, dum modo ex his ea quae probat populus Romanus exempla, non ea quae condemnat sequamur. non circumspiciam, non quaeram foris: habeo[*](habeo p, ut cO: habes sive habeas rell.) iudices tecum principes civitatis, P. Servilium et Q. Catulum, qui tanta auctoritate sunt, tantis rebus gestis, ut in illo antiquissimorum clarissimorumque[*](antiquissimorum clarissimorumque cO: antiquorum et clarissimorum p rell.) hominum, de quibus antea dixi, numero reponantur.

exempla quaerimus, et ea non antiqua. modo uterque horum[*](eorum O) exercitum habuit. quaere, Hortensi, quoniam te recentia exempla delectant, quid fecerint. itane vero? Q. Catulus frumento est usus, pecuniam non coegit; P. Servilius quinquennium exercitui cum praeesset et ista ratione innumerabilem pecuniam facere cum posset[*](cum posset cO: posset p rell.), non statuit sibi quicquam licere quod non patrem suum, non avum Q. Metellum, clarissimum hominem[*](clar. hom. cO: om. p rell.), facere vidisset: C. Verres reperietur qui, quicquid[*](quicquid O: quod p rell.) expediat, id licere dicat? quod nemo nisi improbus fecerit, id aliorum exemplo se[*](se om. O (v, §85)) fecisse defendat? at in Sicilia factitatum est. quae est ista condicio Siciliae? cur quae optimo iure propter vetustatem, fidelitatem, propinquitatem[*](propinquitatemque O) esse debet, huic praecipua[*](praecipue Hotom., Lamb.) lex iniuriae definitur?

sed in ista ipsa[*](ipsa ista O (ii, §170)) Sicilia non quaeram exemplum foris: hoc ipso ex consilio utar exemplis. C. Marcelle, te appello. Siciliae provinciae, cum esses pro consule, praefuisti: num quae in[*](in om. O) tuo imperio pecuniae cellae nomine coactae sunt? neque ego hoc in tua laude pono: alia sunt tua facta atque consilia summa laude digna, quibus illam tu provinciam adflictam et perditam erexisti atque recreasti; nam hoc de cella ne Lepidus[*](ne Lepidus VO: ante Lep. p rell.) quidem fecerat, cui tu successisti. quae sunt tibi igitur exempla in Sicilia[*](in Sicilia p: ex Sicilia V: Sicilie O: om. rell.) cellae, si hoc crimen non modo Marcelli facto, sed ne Lepidi quidem potes defendere?

an me ad M. Antoni[*](ad Antoni V: ad Anthonium O: ad M. Antonii p edd.) aestimationem frumenti exactionemque pecuniae revocaturus es? 'ita,' inquit, 'ad Antoni'; hoc enim mihi significasse et adnuisse visus est. ex omnibus[*](omnibus VO: omnibusne p rell. (v, §126)) igitur populi Romani praetoribus[*](populi Romani praetoribus p edd.: ċpċrċ O: praet. V), consulibus, imperatoribus M. Antonium[*](M. Antonium V: imitari Antonium O: cf. §78 supra) delegisti, et eius unum improbissimum factum, quod imitarere! et hic utrum mini difficile est dicere an his existimare ita se in isto infinito imperio M. Antonium gessisse ut multo isti perniciosius sit dicere se ih re improbissima voluisse Antonium imitari quam si posset[*](posset VcO: possit p rell.) defendere nihil in vita se M. Antoni[*](Antoni V: Antonio p al.) simile fecisse? homines in iudiciis ad crimen defendendum non quid fecerit quispiam proferre solent, sed quid probarit[*](probarit V: probarint p rell.). Antonium, cum multa contra sociorum salutem[*](sociorum contra salutem O utilitatem VcOp: voluntatem corr. p2, rell.), multa contra utilitatem provinciarum et faceret et cogitaret, in mediis eius iniuriis[*](iniuriis eius O) et cupiditatibus mors oppressit. tu mihi, quasi eius omnia[*](omnia eius O) facta atque consilia senatus, populus, iudices[*](senatus populus iudices VO: dicitur `Fabricianus' habuisse cum p et rell. senatus populusque Romanus iudices) comprobarint, ita M. Antoni exemplo istius audaciam defendis?

at idem fecit Sacerdos. hominem innocentem et summa prudentia praeditum nominas; sed tum idem fecisse erit existimandus si eodem consilio fecerit. nam genus aestimationis ipsum a me numquam est reprehensum, sed eius aequitas aratorum commodo et voluntate perpenditur. non potest reprehendi ulla[*](illa F(?)) aestimatio quae aratori non modo incommoda non est sed etiam grata est. Sacerdos ut in provinciam venit, frumentum in cellam imperavit. cum esset ante novum tritici modius denariis v petiverunt[*](petierunt V) ab eo civitates ut aestimaret. remissior aliquanto eius fuit aestimatio quam annona[*](annonae cO); nam aestimavit denariis iii . vides eandem aestimationem propter temporis dissimilitudinem in illo laudis causam habere, in te criminis, in illo benefici, in te iniuriae.

eodem tempore[*](eodem tempore pr. pk: eodem ċprċ O) praetor Antonius iii denariis[*](den iii O) aestimavit post messem, summa in vilitate, cum aratores frumentum dare gratis mallent[*](mallent cO: malebant p rell.), et aiebat se tantidem aestimasse quanti Sacerdotem, neque mentiebatur; sed eadem ista[*](ista om. O) aestimatione alter sublevarat aratores, alter everterat. quod nisi omnis frumenti ratio ex temporibus esset et annona, non ex numero neque ex summa consideranda, numquam tam grati hi sesquimodii, Q. Hortensi, fuissent, quos tu cum ad mensurae tam exiguam rationem populo Romano in capita descripsisses[*](discrips. Muell.), gratissimum omnibus fecisti; caritas enim annonae faciebat ut istuc[*](istud O), quod re parvum videtur, tempore magnum videretur. idem istuc si in vilitate populo Romano largiri voluisses, derisum tuum beneficium esset atque contemptum.

noli igitur dicere istum idem fecisse quod Sacerdotem, quoniam non eodem[*](eodem O: eo p rell. (§201) annona cO: anno p rell.) tempore neque simili fecit annona: dicito potius, quoniam habes auctorem idoneum, quod Antonius uno adventu et vix menstruis cibariis fecerit, id istum per triennium fecisse, et istius innocentiam M. Antoni facto atque auctoritate defendito. nam de sex. quidem Peducaeo, fortissimo atque innocentissimo viro, quid dicetis? de quo quis umquam arator questus est? aut quis non ad hoc tempus innocentissimam omnium diligentissimamque praeturam illius hominis existimat? biennium[*](biennium cO: biennio p rell.) provinciam obtinuit. cum alter annus in vilitate, alter in summa caritate fuerit, num[*](vulg. obtinuit, cum... fuerit. Num etc.) aut in vilitate nummum arator quisquam dedit aut in caritate de aestimatione frumenti questus est? at uberiora cibaria facta sunt caritate.

credo; neque id est novum neque reprehendendum. modo C. Sentium vidimus, hominem vetere illa ac singulari innocentia praeditum, propter caritatem frumenti quae fuerat in Macedonia permagnam ex cibariis pecuniam deportare. quam ob rem non ego invideo commodis tuis, si quae[*](quae O: qua p rell.) ad te lege venerunt: iniuriam queror, improbitatem coarguo[*](coarguo cO: arguo p rell.), avaritiam in crimen et in iudicium voco. quodsi suspiciones inicere velitis[*](velitis O: voletis p rell.) ad pluris homines et[*](et p rell.: om. O edd.) ad pluris provincias crimen hoc pertinere, non ego istam defensionem vestram[*](vestram def. O) pertimescam, sed me omnium provinciarum defensorem esse profitebor. etenim hoc dico, et magna voce dico, Vbicumque hoc factum est, improbe factum est; quicumque hoc[*](hoc om. O) fecit, supplicio dignus est.

nam, per deos immortalis, videte, iudices, et prospicite animis quid futurum sit. multi magnas pecunias ab invitis civitatibus atque ab invitis aratoribus ista ratione cellae nomine coegerunt,—omnino ego neminem video praeter istum, sed do hoc vobis et concedo, esse multos: in hoc homine rem adductam in iudicium videtis. quid facere potestis? utrum, cum iudices sitis[*](sitis iudices O) de pecunia capta conciliata, tantam pecuniam captam neglegere, an, cum lex sociorum causa rogata sit, sociorum querimonias non audire?

verum hoc quoque vobis remitto; neglegite praeterita, si vultis; sed ne reliquas spes turbetis atque omnis provincias evertatis, id providete, ne avaritiae, quae antehac occultis itineribus atque angustis uti solebat, auctoritate vestra viam patefaciatis inlustrem atque latam. nam si hoc probatis et si licere pecunias isto nomine capi iudicatis, certe hoc, quod adhuc nemo nisi improbissimus fecit, posthac nemo nisi stultissimus non faciet. improbi sunt qui pecunias contra leges cogunt, stulti qui quod licere iudicatum est praetermittunt[*](Improbi... praetermittunt pro spuriis habent Rau, Zielinski (p. 196)).

deinde, iudices, videte, quam infinitam sitis hominibus licentiam pecuniarum eripiendarum daturi[*](sitis hominibus... daturi p rell.: istis hominibus... daturi sitis O edd.). si, ternos denarios[*](den. ternos O) qui coegit erit[*](coegerit Muell.) absolutus, quaternos, quinos[*](quinos cO: om. p rell.), denos denique aut vicenos coget alius. quae erit reprehensio? in quo primum iniuriae gradu resistere incipiet severitas iudicis? quotus erit iste denarius qui non sit ferendus, et in quo primum aestimationis iniquitas atque improbitas reprehendatur? non enim a vobis summa, sed genus aestimationis erit comprobatum, neque hoc potestis iudicare, ternis denariis aestimare licere, denis non licere[*](denis non licere VcO: om. p rell.). Vbi enim semel ab annonae ratione et ab aratorum voluntate res ad praetoris[*](praetorum V) libidinem translata est, non est iam in lege neque in officio, sed in voluntate hominum atque avaritia positus modus aestimandi. quapropter, si vos semel in iudicando finem aequitatis et legis transieritis, scitote vos nullum ceteris in aestimando finem improbitatis[*](improbitati p et pler.: fort. recte) et avaritiae reliquisse.