In C. Verrem

et quoniam de ea pecunia quam tibi ad statuam censores contulerunt dixi, non mihi praetermittendum videtur ne illud quidem genus pecuniae conciliatae quam tu a civitatibus statuarum nomine coegisti. video enim eius pecuniae summam esse pergrandem, ad HS viciens[*](vicies Garat.: tricies Zumpt (ċXXċ LXI cO: cxxx pq al. §§142, 165)): tantum conficietur[*](conficietur cO: conficitur rell.) ex testimoniis et litteris civitatum. et[*](et (ante litteris) O1: ac rell.) iste hoc concedit nec potest aliter dicere. quare cuius modi putamus esse illa quae negat, cum haec tam improba sint[*](sint Prisc.: sunt codd.) quae fatetur[*](fateatur Prisc.)? quid enim vis constitui? consumptam esse istam omnem[*](istam omnem Op al.: omn. istam b vulg.) pecuniam in statuis? fac ita esse; tamen hoc ferendum nullo modo est, tantam a[*](a O: ab p rell.) sociis pecuniam auferri ut omnibus in[*](in omnibus O) angiportis praedonis improbissimi statua ponatur[*](statua ponatur cO1: statuae ponantur p rell.), qua vix tuto transiri posse videatur[*](transiri posse videatur cO: transire posse videamur p rell.).

verum ubi tandem aut in quibus statuis ista tanta pecunia consumpta est? 'consumetur,' inquies. scilicet exspectemus legitimum illud quinquennium; si hoc intervallo non consumpserit, tum denique nomen eius de pecuniis repetundis statuarum nomine deferemus. reus est maximis plurimisque criminibus in iudicium vocatus: HS[*](HċSċ xx O, ut l. 19) viciens ex hoc uno genere captum[*](captum O1 edd. (cf. §20 supra): capta p rell.) videmus. si condemnatus eris, non, opinor, id ages ut ista pecunia in quinquennio consumatur in statuis; sin absolutus eris, quis erit tam amens qui te ex tot tantisque criminibus elapsum post quinquennium statuarum nomine arcessat[*](accersat V)? ita si neque adhuc consumpta[*](consumpta adhuc b) est ista pecunia[*](est ista pec. VO1: ista pec est p rell.) et est perspicuum non consumptum iri, licet iam intellegamus inventam esse rationem quare et iste HS viciens ex hoc[*](ex hoc V: om. rell.) uno genere conciliarit et ceperit, et ceteri— si hoc[*](hoc si V) a vobis erit comprobatum—quam volent magnas hoc nomine pecunias capere possint; ut iam videamur non a pecuniis capiendis homines absterrere[*](abstinere cO), sed, cum genera quaedam pecuniarum capiendarum[*](capiend. Vpb: capiund. edd.) comprobarimus, honesta nomina turpissimis rebus imponere.

etenim, si C. Verres HS c milia[*](HS c milia coni. Zumpt: H.S. xx O: hscci33 V: H.S. cxx milia pb) populum verbi gratia Centuripinum poposcisset eamque ab iis pecuniam abstulisset, non, opinor, esset dubium quin eum, cum id planum fieret, condemnari necesse esset. quid? si eundem populum HS cc milia poposcit eaque coegit atque abstulit, num idcirco absolvetur quod adscriptum est eam pecuniam datam statuarum nomine? non, opinor; nisi forte id agimus, non ut magistratibus nostris moram accipiendi[*](accipiundi O), sed ut sociis causam dandi adferre[*](afferre cO1: auferre p rell.) videamur. quodsi quem statuae magno opere delectant, et si quis earum honore aut gloria ducitur, is haec tamen constituat necesse est, primum averti pecuniam domum non placere, deinde ipsarum statuarum modum quendam esse oportere, deinde illud, certe ab invitis exigi non oportere[*](non oportere exigi b).

ac[*](Age cO1) de avertenda pecunia quaero abs te utrum ipsae civitates solitae sint statuas tibi faciundas[*](faciendas O) locare ei cui possent optima condicione locare[*](locare om. O), an[*](an codd.: et Pluyg.: aut Muell.) aliquem procuratorem[*](procuratorem O1: curatorem rell.) praeficere qui statuis faciundis praeesset, an tibi, an cui[*](an cui codd.: aut cui Lamb., edd. recc.) tu imperasses, adnumerare pecuniam? nam si per eos statuae fiebant a quibus tibi iste honos habebatur, audio; sin Timarchidi pecunia numerabatur, desine, quaeso, simulare te, cum in[*](in om. O al.) manifestissimo[*](manifestissimo cO: manifesto p rell.) furto teneare, gloriae studiosum ac monumentorum fuisse. quid vero? modum statuarum haberi nullum placet? atqui habeatur necesse est.

etenim sic considerate. Syracusana civitas, ut eam potissimum nominem, dedit ipsi statuam—est honos—et patri—bella haec pietatis et quaestuosa simulatio—et filio—ferri hoc potest, hunc enim puerum non oderant; verum quotiens et quot nominibus a Syracusanis statuas auferes? Vt in foro statuerent, abstulisti, ut in curia, coegisti, ut pecuniam conferrent in eas statuas quae Romae ponerentur imperasti; ut idem darent homines aratorum nomine, dederunt; ut idem pro parte in commune Siciliae conferrent, etiam id contulerunt. Vna civitas cum tot nominibus pecuniam contulerit idemque hoc civitates ceterae fecerint, nonne[*](nonne O: non rell.) res ipsa vos admonet ut putetis[*](ut putetis om. O) modum aliquem huic cupiditati constitui oportere? quid? si hoc voluntate sua nulla civitas fecit, si omnes imperio, metu, vi, malo adductae tibi[*](tibi om. O) pecuniam statuarum nomine contulerunt, per deos immortalis, num cui dubium esse poterit quin, etiamsi statuerit accipere ad statuas licere, idem tamen statuat eripere certe non licere?

primum igitur in hanc rem testem totam Siciliam citabo, quae mihi una voce statuarum nomine magnam[*](magnam om. O) pecuniam per vim coactam esse demonstrat[*](demonstret O). nam legationes omnium civitatum in postulatis communibus, quae fere omnia ex tuis iniuriis nata sunt, etiam hoc ediderunt, VT STATVAS NE CVI, NISI CVM IS DE PROVINCIA DECESSISSET, POLLICERENTVR.tot praetores in Sicilia fuerunt, totiens apud maiores nostros Siculi senatum adierunt, totiens hac memoria: tamen huiusce novi postulati genus atque principium tua praetura attulit.

quid enim tam novum non solum re, sed genere ipso postulandi? nam cetera quae sunt in isdem postulatis de iniuriis tuis sunt nova, sed tamen non[*](non om. pb novo om. O) novo modo postulantur. rogant et orant Siculi patres conscriptos ut nostri magistratus posthac decumas lege Hieronica vendant. tu primus contra vendideras. audio. ne in cellam quod imperatur aestiment. hoc quoque propter tuos ternos denarios nunc primum postulatur, sed genus ipsum postulandi non est novum. ne absentis nomen recipiatur. ex Stheni calamitate et tua natum est iniuria. cetera non colligam. sunt omnia Siculorum postulata eius modi ut crimina collecta in unum reum te esse videantur, quae tamen omnia novas iniurias habent, sed postulationum formulas usitatas;

hoc postulatum de statuis ridiculum esse videatur ei[*](ei om. O1 (Prisc. ii. p. 147)) qui rem sententiamque non perspiciat. postulant enim, non uti[*](uti cO: ut rell.) ne cogantur statuere; quid igitur? ut ipsis ne liceat. quid est hoc? petis a me, quod in tua potestate est, ut id tibi facere ne liceat; pete potius ne quis te invitum polliceri aut facere cogat. 'nihil egero[*](egero pk: rogo c: ego rogo O1: ergo bd),' inquit; 'negabunt enim omnes se coegisse; si me salvum esse vis, mihi impone istam vim ut omnino mihi ne liceat polliceri.' ex tua praetura primum haec est nata postulatio; qua cum utuntur, hoc significant atque adeo aperte ostendunt, sese ad statuas tuas[*](tuas cO: om. rell.) pecuniam metu ac malo coactos invitissimos contulisse.

quid? si hoc non dicant, tibi[*](tibi om. O1) non necesse sit ipsi id confiteri? vide et perspice qua defensione sis usurus: iam intelleges hoc tibi de statuis confitendum esse. mihi enim renuntiatur ita constitui a tuis patronis, hominibus ingeniosis, causam tuam, et ita eos abs te[*](ita eos abs te pb al.: eos ita (cum signis transp. et praeterea punctis subscr. del. ita m. 1) abs te ita O: eos ita abs te vulg.) institui et doceri, ut quisque ex provincia Sicilia gravior homo atque honestior testimonium vehementius dixerit, sicuti[*](sicuti Siculi codd. praeter O) multi primarii viri multa dixerunt, te statim hoc istis tuis defensoribus dicere, 'inimicus est propterea quod arator est.' itaque uno genere, opinor, circumscribere habetis in animo genus hoc aratorum, quod eos infenso animo atque inimico venisse dicatis quia fuerit in decumis iste vehementior. ergo aratores inimici omnes et adversarii sunt[*](sunt om. pbk est eorum Opb: eorum est vulg.): nemo est eorum quin[*](qui non O (§88 supra)) perisse te cupiat? omnino praeclare te habes cum is ordo atque id hominum genus, quod optimum atque honestissimum est, a quo uno et summa res publica[*](resp. pk: reip. Ob) et illa provincia maxime continetur, tibi est inimicissimum.

verum esto; alio loco de aratorum animo et iniuriis videro; nunc, quod mihi abs te datur, id accipio, eos tibi esse inimicissimos. nempe ita dicis: propter decumas. concedo: non quaero, iure an iniuria sint inimici. quid ergo? illae quid[*](quid (post illae) cO1: om. p rell.) sibi statuae equestres inauratae volunt, quae populi Romani oculos animosque maxime offendunt, propter aedem Volcani? nam inscriptum[*](inscriptum cO: scriptum rell.) esse video quandam ex his statuis[*](statuis O: statuam p rell.) aratores dedisse. si honoris causa statuam dederunt, inimici non sunt; credamus testibus; tum enim honori tuo, nunc iam religioni suae consulunt. sin autem metu coacti dederunt, confiteare necesse est te in provincia pecunias[*](pecunias O: om. pqk) statuarum nomine per vim ac metum coegisse. Vtrum tibi commodum est elige.

equidem libenter hoc iam crimen de statuis relinquam, ut mihi tu illud concedas, quod tibi honestissimum est, aratores tibi ad statuam honoris tui causa voluntate sua contulisse. da mihi hoc; iam tibi maximam partem defensionis praecideris; non enim poteris aratores tibi iratos esse atque inimicos dicere. O causam singularem! o defensionem miseram ac perditam! nolle hoc accipere reum ab accusatore, et eum reum qui praetor in Sicilia fuerit, aratores ei statuam sua voluntate statuisse, aratores de eo bene existimare, amicos esse, salvum[*](salvum O: salvum esse b al. (§15 supra), et in mg. O m. 1) cupere! metuit ne hoc vos existimetis; obruitur enim aratorum testimoniis. Vtar eo quod datur.

certe hoc vobis ita iudicandum est, eos qui isti inimicissimi sunt[*](sint pq), ut ipse existimari vult, ad istius honores atque monumenta pecunias voluntate sua non contulisse. atque ut hoc totum facillime intellegi possit, quem voles eorum testium quos produxero, qui ex[*](ex cO: e V: in pbd) Sicilia testes sunt[*](sunt VO: sint p rell.), sive togatum[*](togatum c cod. Cuiac. (rogatum O1): civem Romanum Vp rell.) sive Siculum, rogato, et eum qui tibi inimicissimus esse videbitur, qui se spoliatum abs te[*](abs te om. V) esse[*](esse om. pqb) dicet, ecquid suo nomine in tuam statuam contulerit; neminem reperies qui neget; etenim omnes dederunt.

quemquam igitur putas dubitaturum quin is quem tibi inimicissimum esse oporteat, qui abs te gravissimas iniurias[*](iniurias suppl. s.l. post acceperit p2. et ita q) acceperit, pecuniam statuae nomine dederit vi atque imperio adductus, non officio ac voluntate? huius[*](Huius scripsi V secutus et Lamb. in mg.: et huius rell. edd.) ego pecuniae, iudices, quae permagna est impudentissimeque coacta ab invitis, non habui rationem neque habere potui,—quantum ab aratoribus, quantum ab negotiatoribus qui Syracusis, qui Agrigenti, qui Panhormi, qui Lilybaei negotiantur esset coactum: eam iam[*](eam iam scripsi: quoniam codd. praeter O (ut iam): quam iam Schoell) intellegitis ipsius quoque confessione ab invitissimis coactam[*](coactum O Forte, quantum... est coactum, tantum iam intell.... coactum esse (Cl. Rev. xviii, p. 25)) esse.

venio nunc ad civitates Siciliae, de quibus facillime iudicium fieri[*](iudicium fieri Vp rell. praeter O (fieri iud.)) voluntatis potest. an etiam Siculi inviti contulerunt? non est probabile. etenim sic C. Verrem praeturam in Sicilia gessisse constat ut, cum utrisque satis facere non posset, et Siculis et togatis, offici potius in socios quam ambitionis in civis rationem duxerit. itaque eum non solum PATRONVM illius[*](illius VO1: istius p rell.) insulae, sed etiam SOTERA inscriptum vidi Syracusis. hoc quantum est? ita magnum ut Latine uno verbo exprimi non possit. is est nimirum SOTER qui salutem dedit. huius nomine etiam dies festi agitantur, pulchra illa Verria, non quasi Marcellia, sed pro Marcelliis, quae illi istius iussu sustulerunt; huius fornix in foro Syracusis est, in quo nudus filius stat, ipse autem ex equo nudatam ab se provinciam prospicit; huius statuae locis omnibus[*](locis omnibus VOp al.: omnibus locis c: omnibus bd), quae hoc demonstrare videantur, prope modum non minus multas statuas istum posuisse Syracusis quam abstulisse; huic etiam Romae videmus in basi statuarum maximis litteris incisum, A COMMVNI SICILIAE[*](Siciliae cOp al.: Sicilia Vd (§§114, 145, 168)) DATAS.

quam ob rem qui hoc probare potes[*](probare potes V: probare potest O: probari potest pb vulg.) cuiquam, tantos honores habitos esse ab invitis? hic tibi etiam multo magis quam paulo ante in aratoribus videndum et considerandum est quid velis[*](velis VO1: vis p rell.). Magna res est utrum tibi Siculos publice privatimque amicos an inimicos existimari velis. si inimicos, quid te futurum est? quo confugies? ubi nitere? modo aratorum, honestissimorum hominum ac locupletissimorum et[*](hom. ac locupl. et om. p al.) Siculorum et civium Romanorum, maximum numerum abs te abalienasti: nunc de Siculis civitatibus quid ages? dices tibi Siculos esse amicos? qui poteris? qui, quod nullo in homine antea fecerant[*](fecerant VO: fecerunt p vulg.), ut in eum publice testimonium dicerent,—cum praesertim ex ea provincia condemnati sint complures qui ibi praetores fuerunt[*](fuerint O), duo soli absoluti,—hi nunc veniunt cum litteris, veniunt cum mandatis, veniunt cum testimoniis publicis; qui, si te publice laudarent[*](laudarent publice V), tamen id more potius suo quam merito tuo facere viderentur, hi[*](ii V (ut l. 19): et O (§86 supra)) cum de tuis factis[*](factis s.l. p2) publice conqueruntur, nonne hoc indicant, tantas esse iniurias ut multo maluerint de suo more decedere quam de tuis moribus non dicere?

confitendum igitur est[*](igitur est Vp: est igitur Ob al. necessario tibi O) tibi necessario Siculos inimicos esse, qui quidem et[*](et om. VO) in te gravissima postulata consulibus ediderint[*](ediderint cO: ediderunt Vp al.), et me ut hanc causam salutisque suae defensionem susciperem obsecrarint[*](obsecrarint cO et V ut videtur: obsecrarunt p rell.); qui cum a praetore prohiberentur, a quattuor quaestoribus impedirentur, omnium minas atque omnia pericula prae salute sua levia duxerint[*](duxerint ck: duxerunt Vp rell.); qui priore actione ita testimonia graviter vehementerque dixerint[*](dixerint ck: dixerunt Vp rell.) ut Artemonem Centuripinum legatum et publice testem Q. Hortensius[*](Q. om. V) accusatorem, non testem esse diceret. etenim ille cum propter virtutem et fidem cum Androne, homine honestissimo et certissimo, tum etiam propter eloquentiam legatus a suis civibus electus est, ut posset multas istius et varias iniurias quam apertissime vobis planissimeque explicare. dixerunt Halaesini, Catinenses, Tyndaritani, Hennenses, Herbitenses, Agyrinenses, Netini[*](Netineuses codd. praeter O: om. b enumerare O: et num. c: numerare rell.), Segestani: enumerare omnis non est necesse. scitis quam multi et[*](quam multi et om. cO1) quam multa priore actione dixerint: nunc et illi et reliqui dicent.

omnes denique hoc in hac causa intellegent, hoc animo esse Siculos ut, si in istum animadversum non sit, sibi relinquendas domos ac sedes suas et ex Sicilia decedendum atque adeo fugiendum esse arbitrentur. hos homines tu persuadebis ad honorem atque amplitudinem tuam pecunias maximas voluntate sua contulisse? credo, qui te in tua civitate incolumem esse nollent, hi monumenta tuae formae ac nominis in suis civitatibus esse cupiebant. res declarabit[*](declarabit cO: -avit p rell.) ut cupierint. iam dudum enim mihi nimium tenuiter Siculorum erga te voluntatis argumenta colligere videor, utrum statuas voluerint tibi statuere an coacti sint[*](utrum... coacti sintPluygers (Ziel. p. 194)).

de quo hoc[*](hoc CO: om. rell.) homine auditum est umquam, quod tibi accidit, ut eius in provincia statuae in locis publicis positae, partim etiam in aedibus sacris, per vim et per universam multitudinem deicerentur? tot homines in Asia nocentes, tot in Africa, tot in Hispania, Gallia, Sardinia, tot in ipsa Sicilia fuerunt: ecquo de homine hoc umquam audivistis[*](audivistis CO1: audiimus, audivimus p rell.)? novum est, iudices, in Siculis quidem et in omnibus Graecis monstri simile. non crederem hoc de statuis nisi iacentis revulsasque vidissem, propterea quod apud omnis Graecos hic mos est, ut honorem hominibus habitum in monumentis eius modi non nulla religione deorum consecrari arbitrentur.

itaque Rhodii, qui[*](qui CO: cum p al.) prope soli bellum illud superius cum Mithridate rege gesserint[*](gesserint C rell. praeter O (gesserunt)), omnisque eius copias acerrimumque impetum moenibus litoribus classibusque suis exceperint[*](exceperint C rell.: exceperunt Zumpt, edd.), tamen, cum ei regi inimici praeter ceteros essent, statuam eius, quae erat apud ipsos[*](istos CO1) in celeberrimo urbis loco, ne tum quidem in ipsis urbis periculis attigerunt. ac[*](Ac CO1: om. rell.) forsitan vix convenire videretur, quem ipsum hominem cuperent evertere, eius effigiem simulacrumque servare; sed tamen videbam, apud eos cum essem, et religionem esse quandam in his rebus a maioribus traditam, et hoc disputari[*](disputari CO1: -are p rell.), cum statua se eius[*](eius CO: non p: vero b rell.) habuisse temporis rationem quo posita esset, cum homine eius quo gereret bellum atque hostis esset.videtis igitur consuetudinem religionemque Graecorum, quae monumenta hostium in bello ipso soleat defendere, eam summa in pace praetoris[*](i ptores p.r. pb al.: P.R.C: pop. Rom. O) populi Romani statuis praesidio non fuisse.

Tauromenitani, quorum est civitas foederata, homines quietissimi, qui maxime ab iniuriis nostrorum magistratuum remoti consuerant[*](consuerant CO: -everant p rell.) esse praesidio foederis,—hi tamen istius evertere statuam non dubitarunt[*](dubitarunt Cpb: -averunt rell.); qua abiecta basim tamen in foro manere voluerunt, quod gravius in istum fore putabant si scirent homines statuam eius a Tauromenitanis esse deiectam quam si nullam umquam positam esse arbitrarentur. Tyndaritani deiecerunt in foro et eadem de[*](de om. pqb) causa equum inanem reliquerunt. Leontinis, misera in civitate atque inani, tamen istius in gymnasio statua deiecta est. nam quid ego de Syracusanis loquar? quod non[*](non om. CO) est proprium Syracusanorum, sed et[*](et (ante commune) CO: om. rell.) illorum et commune conventus illius ac prope totius provinciae. quanta illuc[*](illuc C rell.: illic O1) multitudo, quanta vis hominum convenisse dicebatur tum cum statuae sunt illius[*](illius C codd.: istius edd.) deiectae et eversae! at quo loco! celeberrimo ac religiosissimo, ante ipsum Serapim, in primo aditu vestibuloque templi. quod nisi Metellus hoc tam graviter egisset atque illam rem imperio edictoque prohibuisset, vestigium statuarum istius in tota Sicilia nullum esset relictum.