In C. Verrem

multa mihi necessario, iudices[*](iudices V rell.: om. CO1), praetermittenda sunt, ut possim aliquo modo aliquando de his[*](his VCOpb: iis d) rebus quae meae fidei commissae sunt dicere. recepi enim causam Siciliae: ea me ad hoc negotium provincia attraxit. ego tamen hoc onere suscepto et recepta causa Siciliensi amplexus animo sum aliquanto amplius. suscepi enim causam totius ordinis, suscepi[*](enim... suscepi (VC al.) suppl. in mg. O: Anecd. p. xxvii: enim post alterum suscepi male iteravit V) causam rei publicae, quod putabam tum denique recte iudicari posse si non modo reus improbus adduceretur, sed etiam diligens ac[*](ac COq1: et pb rell.: in V est incertum) firmus accusator ad iudicium veniret[*](venerit C1O1 (cf. Div. § 37)).

quo mihi maturius ad Siciliae causam veniendum[*](veniundum VCp al.) est relictis ceteris eius furtis atque[*](atque VCO1: ac p rell.) flagitiis, ut et viribus quam integerrimis agere et ad dicendum temporis satis habere possim. atque[*](Atque (adque V) VCO1r: atque adeo pb al.) antequam de incommodis Siciliae dico[*](dico V Cpb et in mg. O1: dicam Ok), pauca mihi videntur esse de provinciae dignitate, vetustate, utilitate dicenda[*](dicunda C). nam cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae, iudices, plurimis iustissimisque de causis, primum quod omnium nationum exterarum princeps Sicilia se ad amicitiam fidemque populi Romani adplicavit. prima omnium, id quod ornamentum imperi est, provincia est appellata; prima docuit maiores nostros quam praeclarum esset exteris gentibus imperare; sola fuit ea fide benivolentiaque erga populum Romanum ut civitates eius insulae, quae semel in amicitiam nostram venissent, numquam postea deficerent, pleraeque autem et maxime inlustres in amicitia perpetuo manerent.

itaque maioribus nostris in Africam ex hac provincia gradus imperi factus est; neque enim tam facile opes Carthaginis[*](Carth. COp: Karth. edd.) tantae concidissent nisi illud et rei frumentariae subsidium et receptaculum classibus nostris pateret.quare P. Africanus Carthagine[*](Carth. COp: Karth. edd.) deleta Siculorum urbis signis monumentisque pulcherrimis exornavit, ut, quos victoria populi Romani maxime laetari arbitrabatur, apud eos monumenta victoriae plurima conlocaret.

denique ille ipse M. Marcellus, cuius in Sicilia virtutem hostes, misericordiam victi, fidem ceteri Siculi perspexerunt, non solum sociis in eo bello consuluit, verum etiam superatis hostibus temperavit. Vrbem pulcherrimam Syracusas, —quae cum manu munitissima esset, tum loci natura terra ac mari clauderetur,—cum[*](clauderetur COpqk: claudebatur r rell.) vi consilioque cepisset, non solum incolumem passus est esse, sed ita reliquit ornatam ut esset idem monumentum victoriae, mansuetudinis, continentiae, cum homines viderent et quid expugnasset et quibus pepercisset et quae reliquisset: tantum ille honorem habendum Siciliae putavit ut ne hostium quidem urbem ex sociorum insula tollendam arbitraretur.

itaque ad omnis res sic illa[*](sic illa Cobet: sicilia codd.) provincia semper usi sumus ut, quicquid ex sese posset efferre, id non apud nos[*](nos C (Cl. Rev. xviii, p. 23): eos rell.) nasci, sed domi nostrae conditum iam[*](iam CO1: om. rell.) putaremus. deberet non ad diem dedit? quando id quod opus esse putaret non ultro pollicita est? quando id quod imperaretur recusavit? itaque ille M. Cato sapiens cellam penariam rei publicae nostrae, nutricem plebis Romanae Siciliam nominabat[*](nominavit bd). nos vero experti sumus Italico maximo difficillimoque bello Siciliam nobis non pro penaria cella, sed pro aerario illo maiorum vetere ac referto fuisse; nam sine ullo sumptu nostro, coriis, tunicis, frumentoque suppeditando[*](suppeditando O1: subpedido C1: suppeditato p rell., Serv. ad Aen. i. 1: suppeditabat Arus. Mess.), maximos exercitus nostros vestivit, aluit, armavit.

quid? illa quae forsitan ne sentiamus[*](sentiamus CO1: sentimus p rell.) quidem, iudices, quanta sunt! quod multis locupletioribus civibus utimur, quod habent propinquam fidelem fructuosamque provinciam, quo facile excurrant, ubi libenter negotium gerant; quos illa partim mercibus suppeditandis cum quaestu compendioque dimittit, partim retinet, ut arare, ut pascere, ut negotiari libeat, ut denique sedes ac domicilium conlocare; quod commodum non mediocre rei publicae[*](reip. COp al.: populi Romani bd) est, tantum civium[*](civium C: romanorum add. (per compend.) O1brd (v, §118)) numerum tam prope a[*](a CO: ab p rell.) domo tam bonis fructuosisque rebus detineri[*](detineri b al.: -ere COp et pler. (Act. Pr. §18)).

et quoniam quasi quaedam praedia populi Romani sunt vectigalia nostra atque provinciae, quem ad modum vos propinquis[*](uos propinquis CO1: prop. uos p rell.) vestris praediis maxime delectamini, sic populo Romano iucunda suburbanitas est[*](est p rell.: om. C (est suburb. corr. Oq1)) huiusce provinciae. iam vero hominum ipsorum, iudices, ea patientia virtus frugalitasque est ut proxime ad nostram disciplinam illam veterem, non ad[*](ad CO Par. 7786: om. p rell.) hanc quae nunc increbruit[*](increbruit Cp: increbuit Ob et pler.) videantur[*](uideatur Cb) accedere: nihil ceterorum simile Graecorum, nulla desidia, nulla luxuries[*](luxuries CO1: luxuria p rell.), contra summus labor in publicis privatisque rebus, summa parsimonia[*](summa parsimonia om. CO), summa diligentia. sic porro nostros homines diligunt ut iis[*](iis C: is p: his b edd.) solis neque publicanus neque negotiator odio sit.

magistratuum autem nostrorum iniurias ita multorum tulerunt ut numquam ante hoc tempus ad aram legum praesidiumque vestrum publico consilio confugerint[*](confugerint Cp: confugerent bd), tametsi et[*](et Cpr al.: om. O1b Asc.) illum annum pertulerant qui sic eos adflixerat ut salvi esse non possent, nisi C. Marcellus quasi aliquo fato venisset, ut bis ex eadem familia salus Siciliae constitueretur, et post[*](et post CO1pq: et postea Asc.: postea k: postquam bd) M. Antoni infinitum illud imperium senserant. sic a maioribus suis acceperant, tanta populi Romani in Siculos esse beneficia ut etiam iniurias nostrorum hominum perferendas putarent.

in neminem civitates ante hunc testimonium publice dixerunt; hunc denique ipsum pertulissent, si humano modo, si usitato more, si denique uno aliquo in genere peccasset. sed cum perferre non possent luxuriem, crudelitatem, avaritiam, superbiam, cum omnia sua commoda, iura, beneficia senatus populique Romani unius scelere ac libidine perdidissent, hoc statuerunt, aut illius[*](illius CO1: istius p rell.) iniurias per vos ulcisci ac persequi, aut, si vobis indigni essent visi quibus opem auxiliumque ferretis, urbis ac[*](ac COp: et bd) sedes suas relinquere[*](relinquere Manutius: relinquerentur primo C, dein relinquerent, ut rell.), quandoquidem agros[*](agros om. bd) iam ante istius iniuriis exagitati reliquissent.

hoc consilio ab[*](ab CO: a rell.) L. Metello legationes universae petiverunt ut quam primum isti succederet, hoc animo totiens apud patronos de suis miseriis deplorarunt, hoc commoti dolore postulata consulibus, quae non postulata sed in istum crimina viderentur esse, ediderunt. fecerunt etiam ut me, cuius fidem continentiamque cognorant[*](cognorant C: cognoverant p rell.), prope de vitae meae statu dolore ac lacrimis suis deducerent ut ego istum accusarem, a quo mea longissime ratio voluntasque abhorrebat; quamquam in hac causa multo pluris partis mihi defensionis quam accusationis suscepisse videor.

postremo ex tota provincia homines[*](ex tota prov. hom. CO: hom. ex tota prov. p rell.) nobilissimi primique publice privatimque venerunt, gravissima atque amplissima[*](amplissima CO1: honestissima p rell.) quaeque civitas vehementissime suas iniurias persecuta est. at quem ad modum, iudices, venerunt? videor enim mihi[*](mihi C rell.: om. O1) iam liberius apud vos[*](iam liberius apud vos CO1: liberius apud vos iam p rell.) pro Siculis loqui debere quam forsitan ipsi velint: saluti[*](saluti CO1: saluti enim p rell.) potius eorum[*](eorum potius bd) consulam quam voluntati. ecquem existimatis umquam ulla[*](hecquem C umquam ulla C rell.: nulla (n del. m. 2) unquam O `sed corr. m. 1, ut videtur' (Muell.): ulla umquam Kays. (ii, §17)) in provincia reum absentem1 contra inquisitionem accusatoris tantis opibus[*](tantis opibus om. CO), tanta cupiditate esse defensum? quaestores utriusque provinciae qui isto praetore fuerant cum fascibus mihi[*](mihi om. CO1) praesto fuerunt:

his[*](his COpb: hi rell.) porro qui successerunt, vehementer istius cupidi, liberaliter ex istius cibariis tractati, non minus acres contra me fuerunt. videte quid potuerit qui quattuor in una[*](una COprk: om. rell.) provincia quaestores studiosissimos defensores propugnatoresque habuerit, praetorem vero cohortemque totam sic studiosam ut facile appareret non tam illis Siciliam, quam inanem offenderant, quam Verrem ipsum, qui plenus decesserat, provinciam fuisse[*](fuisse provinciam Zielinski, p. 193). minari Siculis si decrevissent[*](decrevissent CO al.: decressent codd. plerique) legationes quae contra istum dicerent[*](legationes... dicerent CO: -em... -et pbk edd.), minari si qui essent profecti, aliis si laudarent benignissime promittere, gravissimos privatarum rerum testis, quibus nos praesentibus denuntiavimus, eos vi custodiisque retinere.

quae cum omnia facta sint[*](sint CO: sunt pbk), tamen unam solam scitote esse civitatem Mamertinam quae publice legatos, qui istum laudarent, miserit. eius autem legationis principem, civitatis nobilissimum civem[*](civem CO1: om. rell. (cf. v, §47)), C. Heium, iuratum dicere audistis isti navem onerariam maximam Messanae esse publice coactis operis aedificatam; idemque Mamertinorum legatus, istius laudator, non solum istum bona sua, verum etiam sacra deosque penatis a maioribus traditos ex aedibus suis eripuisse dixit. praeclara laudatio, cum duabus in rebus legatorum una opera consumitur, in laudando atque repetendo[*](repetendo COb: in repet. pk)! atque ea ipsa civitas qua ratione isti[*](illi bd) amica sit, dicetur certo loco; reperietis enim, quae causae benivolentiae Mamertinis erga istum sint[*](Mam. erga istum sint CO1: sint Mam. erga istum p rell.), eas ipsas causas satis[*](satis COb: om. pk) iustas esse damnationis. Alia civitas nulla, iudices, publico consilio laudat.

vis illa summi imperi tantum potuit apud perpaucos homines, non civitates, ut aut levissimi quidam ex miserrimis desertissimisque oppidis invenirentur qui iniussu populi ac senatus proficiscerentur, aut ii[*](hii C) qui contra istum legati decreti erant[*](legatos decreverant bd), et[*](et om. CO mandataque CO p rell.: ac mandata falso `N') testimonium publicum mandataque acceperant, vi ac metu retinerentur. quod ego in[*](Quod ego id in C) paucis tamen usu venisse non moleste tuli[*](tuli CO: fero p rell.), quo reliquae tot et tantae et tam graves civitates, tota denique Sicilia plus auctoritatis apud vos haberet, cum videretis[*](videretis C, et pler.: videritis O1 Par. 7786) nulla vi retineri, nullo periculo prohiberi potuisse[*](potuisse Cp rell.: posse bd: in O utrumque coniungitur) quo minus experirentur ecquid apud vos querimoniae valerent antiquissimorum fidelissimorumque sociorum.

nam quod fortasse non[*](non om. C) nemo vestrum audierit, istum a Syracusanis publice laudari, id tametsi priore actione ex Heraclii Syracusani testimonio cuius modi esset cognovistis, tamen vobis alio loco ut se tota res habeat, quod ad eam civitatem attineat[*](attineat CO: attinet rell.), demonstrabitur. intellegetis enim nullis hominibus quemquam tanto odio quanto istum Syracusanis et esse[*](et esse CO: esse pbk) et fuisse. at enim istum Siculi soli[*](soli Siculi bd) persequuntur: cives Romani qui negotiantur in Sicilia[*](negotiantur in Sicilia CO: in Sic. neg. p rell., corr. O1) defendunt, diligunt, salvum esse cupiunt. primum, si ita[*](in ista O1) esset, tamen vos in hac quaestione de pecuniis repetundis, quae sociorum causa constituta est lege iudicioque sociali, sociorum querimonias audire oporteret.

sed intellegere potuistis priore actione civis Romanos honestissimos ex Sicilia plurimis maximisque[*](plurimis maximisque scripsi C secutus, in quo est plurimos (suprascr. i) maximisq.: plurimos maximis rell. (ii, §§2, 102, 142)) de rebus, et quas ipsi accepissent iniurias et quas scirent esse aliis[*](esse aliis CO: aliis esse rell.) factas, pro testimonio dicere. ego hoc quod intellego, iudices, sic confirmo. videor mihi gratum fecisse Siculis quod eorum iniurias meo labore, inimicitiis[*](inimicitias bd), periculo sim[*](sim C rell. praeter O1b (sum)) persecutus: non minus hoc gratum me nostris civibus intellego fecisse, qui hoc existimant, iuris libertatis rerum fortunarumque suarum salutem in istius damnatione consistere.

quapropter de istius praetura Siciliensi non recuso quin ita me audiatis ut, si cuiquam[*](si cui b hominum om. CO1) generi hominum sive Siculorum sive nostrorum civium, si cuiquam[*](sive cuiquam codd.) ordini sive aratorum sive pecuariorum[*](sive pecuariorum om. CO) sive mercatorum probatus sit, si non horum omnium communis hostis praedoque fuerit, si cuiquam denique in re umquam ulla[*](in re umquam ulla CO: ulla in re umquam rell., corr. O1) temperarit[*](temperavit codd.), ut vos quoque ei[*](ei om. bd) temperetis. qui simul atque ei sorte provincia Sicilia obvenit, statim Romae, ab urbe[*](Romae ab urbe CO, Harl. 5428 (A. D. 1469): Romae et ab urbe p rell.: Romae et ad urbem Asc., Arus. Mess.) antequam proficisceretur, quaerere ipse secum et agitare[*](cogitare bd) cum suis coepit quibusnam rebus in ea provincia maximam uno anno pecuniam facere posset. nolebat in agendo discere,—tametsi non[*](non om. pb) provinciae rudis erat et tiro: sed Siciliae[*](sed (si O) Sicilie CO: sed in Siciliam p rell.: ego seclusi, Gulielmium et Madvigium secutus (Cl. Rev. xviii, p. 24)) paratus[*](paratus erat CO) ad praedam meditatusque venire cupiebat.

O praeclare coniectum a[*](a Cp: ab b: om. kO2) vulgo in illam provinciam omen communis famae atque sermonis, cum ex nomine istius quid iste[*](iste om. bd) in provincia facturus esset perridicule[*](perridicule CO1k Prisc.: perridiculi p rell.) homines augurabantur! etenim quis dubitare posset, cum istius in quaestura fugam et furtum recognosceret, cum in legatione oppidorum fanorumque spoliationes cogitaret, cum videret in foro latrocinia praeturae, qualis iste in quarto actu improbitatis futurus esset?atque ut intellegatis eum Romae quaesisse non[*](non solum Asc. Cf. §83 infra; Stangl, Pseudoasconiana, p. 183) modo genera furandi, sed etiam nomina certissima[*](nomina certissima CO1: nomina, certissimum rell.), accipite argumentum quo facilius de singulari eius impudentia existimare possitis.

quo die Siciliam attigit—videte[*](attigit CO1: tetigit p rell.) satisne paratus ex illo omine urbano ad everrendam[*](evertendam pd) provinciam venerit,—statim Messana litteras Halaesam mittit (quas ego istum in Italia conscripsisse[*](conscripsisse CO: scripsisse p, Asc.) arbitror; nam simul atque e navi egressus est dedit[*](dedit CO: dedit operam ut pb, et ita falsa cum interpunctione edd.)), Halaesinus ad se Dio continuo veniret; se de hereditate velle cognoscere quae eius filio a propinquo homine, Apollodoro Laphirone[*](Lafyrone p: Lafirone qr, al.: L. A. ualerone C (L. Aualerone C2)), venisset.

ea erat, iudices, pergrandis pecunia. hic est Dio, iudices, nunc beneficio Q. Metelli civis Romanus factus; de quo multis viris primariis testibus multorumque tabulis vobis priore actione satis factum est, HS deciens[*](H.S.D C: HS decies O1: undecies p rell.) numerata[*](numerata C (i, §100: ii. §§50, 142): numeratum p Asc.: -tam O1) esse ut eam causam, in qua ne tenuissima quidem dubitatio posset[*](possit CO1) esse, isto cognoscente obtineret; praeterea greges nobilissimarum equarum[*](nobilissimarum equarum C b (iii, §28): -orum equorum O1 edd.) abactos, argenti vestisque stragulae domi quod fuerit esse direptum[*](dereptum C p al.); ita HS deciens[*](deciens C: undecies p rell.) Q. Dionem, quod hereditas ei venisset[*](venisset CO1: obvenisset rell.), nullam aliam ob causam perdidisse.