In C. Verrem

hic tu fortasse eris diligens ne quam ego horam de meis legitimis horis remittam; nisi omni tempore quod mihi lege concessum est abusus ero, querere, deum atque hominum fidem implorabis, circumveniri C. Verrem quod accusator nolit tam diu quam diu liceat dicere. quod mihi lex mea causa dedit[*](dedit Asc., Muell.: det Dp rell. (prob. Stangl, Pseudoasconiana, p. 121)), eo mihi non uti non licebit[*](non uti licebit DY)? nam accusandi mihi tempus mea causa datum est, ut possem oratione mea crimina causamque explicare: hoc si non utor, non tibi iniuriam facio, sed de meo iure aliquid et commodo detraho. 'causam enim', inquit, 'cognosci oportet': ea re quidem quod aliter condemnari reus, quamvis sit nocens, non potest, id igitur tu moleste tulisti, a me aliquid factum esse quo minus iste condemnari posset? nam causa cognita possunt multi absolvi, incognita quidem condemnari nemo potest.

'adimo enim comperendinatum': quod habet lex in se molestissimum, bis ut causa dicatur,—quod[*](quod codd.: id coni. Ernesti: fort. id quidem) aut mea causa potius est constitutum quam tua, aut nihilo tua potius quam mea. nam si bis dicere est commodum, certe utriusque commune[*](utriusque commune DYp (Zielinski p. 193): comm. utr. qr dixit codd. praeter q (dixerit)) est; si eum qui posterius dixit opus est redargui, accusatoris causa, ut bis ageretur, constitutum est. verum, ut opinor, Glaucia primus tulit ut comperendinaretur reus; antea vel iudicari primo poterat vel amplius pronuntiari. Vtram igitur putas legem molliorem[*](molliorem DZqb: moliorem pr: meliorem G3K)? opinor, illam veterem, qua vel cito absolvi vel tarde condemnari licebat. ego[*](Ergo?) tibi illam Aciliam legem restituo, qua lege multi semel accusati, semel dicta causa, semel auditis testibus condemnati sunt, nequaquam tam manifestis neque tantis criminibus quantis tu convinceris. Puta te non hac tam atroci, sed illa lege mitissima causam dicere. accusabo; respondebis; testibus editis ita mittam in consilium ut, etiamsi lex ampliandi faciat potestatem, tamen isti turpe sibi existiment non primo iudicare.

verum si causam cognosci opus est. parumne cognita est? dissimulamus, Hortensi, quod saepe experti in dicendo sumus[*](Hortensi... sumus suppl. p2). quis nos magnopere[*](magnopere Dp rell. (Act. Pr. §23; ii, §28): magno opere Iord.) attendit umquam in hoc quidem genere causarum, ubi aliquid ereptum aut ablatum a quopiam[*](a quopiam DYpr: cuipiam d) dicitur? nonne aut in tabulis aut in testibus omnis exspectatio iudicum est? dixi prima actione me planum esse facturum C. Verrem HS quadringentiens contra leges[*](leges pqG12K: legem Zbd: (lege D1: legē D2)) abstulisse. quid? hoc planius egissem, si ita narrassem? 'Dio quidam fuit Halaesinus[*](halaesinus p: halesinus D rell.), qui, cum eius filio praetore C. Sacerdote hereditas a propinquo permagna venisset, nihil habuit tum[*](tum om. d) neque negoti neque controversiae. Verres simul ac tetigit provinciam, statim Messana[*](Messanam Dp et pler.) litteras dedit, Dionem evocavit, calumniatores ex sinu suo adposuit qui illam hereditatem Veneri Erycinae commissam esse dicerent; hac de re ostendit se ipsum cogniturum.'

possum deinceps totam rem explicare[*](iudicare qr), deinde ad extremum id quod accidit dicere, Dionem HS deciens centena milia numerasse ut causam certissimam obtineret; praeterea greges equarum[*](equarum Dpb (ut in cod. Clun. ii, §20): equorum K al. vulg.) eius istum abigendos curasse, argenti, vestis[*](vestisque bd: in mg. p2 vestrisque stragulae quod fuerit) stragulae quod fuerit curasse auferendum. haec neque cum ego dicerem neque cum tu negares, magni momenti nostra esset oratio. quo tempore igitur auris iudex erigeret animumque attenderet? cum Dio ipse prodiret, cum ceteri qui tum in Sicilia negotiis Dionis interfuissent, cum per eos ipsos dies per quos causam Dio diceret reperiretur pecunias sumpsisse mutuas, nomina sua exegisse, praedia vendidisse; cum tabulae virorum bonorum proferrentur; cum qui pecuniam Dioni dederunt dicerent se iam tum audisse eos[*](eos Dp rell.: eo q) nummos sumi ut Verri darentur; cum amici, hospites, patroni Dionis, homines[*](hominis Dp rell.: om. G2) honestissimi, haec eadem se audisse dicerent.

opinor, cum haec fierent, tum vos audiretis, sicut audistis: tum causa agi vere videretur. sic a me sunt acta omnia priore actione ut in criminibus omnibus[*](omnibus pb: om. DY) nullum esset in quo quisquam vestrum perpetuam accusationem requireret. nego esse quicquam a testibus dictum quod aut vestrum cuipiam[*](cuipiam Dp rell.: cuiquam Heindorf, Muell. (ii, §36)) esset obscurum aut cuiusquam oratoris eloquentiam quaereret. etenim sic me ipsum egisse memoria tenetis ut in testibus interrogandis omnia crimina proponerem et explicarem[*](et explicarem in mg. D2), ut, cum rem totam in medio posuissem, tum denique testem interrogarem. itaque non modo vos, quibus est iudicandum, nostra crimina tenetis, sed etiam populus Romanus totam accusationem causamque cognovit. tametsi ita de meo facto loquor quasi ego illud mea voluntate potius quam vestra iniuria adductus fecerim.

interposuistis accusatorem qui, cum ego mihi c et x dies solos in Siciliam postulassem, c et VIII sibi in Achaiam postularet. mensis mihi tris cum eripuissetis ad agendum maxime adpositos, reliquum omne tempus huius anni me vobis remissurum putastis, ut, cum horis nostris nos essemus usi, tu[*](tu pb: tum DY) binis ludis interpositis quadragesimo post die responderes, deinde ita tempus duceretur ut a M'. Glabrione praetore et a[*](a pKZ et s. l. D: om. qr) magna parte horum iudicum ad praetorem alium iudicesque alios veniremus.

hoc si ego non vidissem, si me non omnes noti ignotique monuissent id agi, id cogitari, in eo elaborari[*](in eo elaborari (lab. Zb) DYp: id elab. qr: id lab. Lg. 42 (ii, §124)) ut res in illud tempus reiceretur, credo, si meis horis in accusando uti voluissem, vererer ne mihi crimina non suppeterent, ne oratio deesset, ne vox viresque deficerent, ne, quem nemo prima actione defendere ausus esset, eum ego bis accusare non possem. ego meum consilium cum iudicibus tum populo Romano probavi: nemo est qui alia ratione istorum iniuriae atque impudentiae potuisse obsisti arbitretur. etenim qua stultitia fuissem, si, quam diem qui istum eripiendum redemerunt in cautione viderunt,—cum[*](viderunt codd.: scripserunt Hugh E. P. Platt: fort. indixerunt) ita caverent, 'si post Kalendas Ianuarias in consilium iretur',— in eam diem ego, cum potuissem vitare, incidissem?

nunc mihi temporis eius quod mihi ad dicendum datur, quoniam in animo est causam omnem exponere, habenda ratio est diligenter. itaque primum illum actum istius vitae turpissimum et flagitiosissimum praetermittam. nihil a me de pueritiae suae flagitiis[*](flagitiis DY: flagitiis peccatisque prd) audiet, nihil ex illa impura adulescentia sua; quae qualis fuerit aut meministis, aut ex eo quem sui simillimum produxit recognoscere potestis. omnia praeteribo quae mihi turpia dictu[*](dictu turpia qr: dictu om. b) videbuntur, neque solum quid istum audire, verum etiam quid me deceat dicere considerabo. vos, quaeso, date hoc et concedite pudori meo ut aliquam partem de istius impudentia reticere possim.

omne illud tempus quod fuit antequam iste ad magistratus remque publicam accessit, habeat per me solutum ac liberum. sileatur de nocturnis eius bacchationibus ac vigiliis; lenonum, aleatorum, perductorum[*](perductorum DYpr: perlectorum q: perditorum L) nulla mentio fiat; damna, dedecora, quae res patris eius, aetas ipsius pertulit, praetereantur; lucretur indicia veteris infamiae; patiatur[*](patietur coni. Schuetz: patitur Orelli) eius vita reliqua me hanc tantam iacturam criminum facere.

quaestor Cn. Papirio consuli[*](cōs. D al. p: consuli G2, consule G1b) fuisti abhinc annos quattuordecim. ex ea die ad hanc diem quae fecisti in iudicium voco: hora nulla vacua a furto, scelere, crudelitate, flagitio reperietur. hi sunt anni consumpti in quaestura et legatione Asiatica et praetura urbana et praetura Siciliensi; quare haec eadem erit quadripertita[*](quadripertita D al. p: quadripartita Z al.) distributio totius accusationis meae. quaestor ex senatus consulto provinciam sortitus es: obtigit tibi consularis, ut cum consule Cn. Carbone esses eamque provinciam obtineres. erat tum dissensio civium, de qua nihil sum dicturus quid sentire debueris: unum hoc dico, in eius modi tempore ac sorte statuere te debuisse utrum malles sentire atque defendere. Carbo graviter ferebat sibi quaestorem obtigisse hominem singulari luxuria atque inertia; verum tamen ornabat[*](ornabat prb: honorabat DY) eum beneficiis officiisque omnibus. ne diutius teneam, pecunia attributa, numerata est: profectus est quaestor in provinciam: venit exspectatus in Galliam[*](in Galliam exsp. bd) ad exercitum consularem cum pecunia. simul ac primum ei occasio visa est,—cognoscite hominis principium magistratuum gerendorum et rei publicae administrandae,—aversa pecunia publica quaestor consulem, exercitum, sortem, provinciamque deseruit.

video quid egerim: erigit se, sperat sibi auram posse[*](auram sibi posse K) aliquam adflari[*](afflare coni. Zumpt. Cobet) in hoc crimine voluntatis defensionisque[*](defensionisque qr edd.: dissensionisque DYpb: adsensionisque al. An consensionisque?) eorum quibus Cn. Carbonis mortui nomen odio sit, quibus illam relictionem[*](reiectionem codd. et edd. ante Naugerium (cf. §22)) proditionemque consulis sui gratam sperat fore. quasi vero id cupiditate defendendae nobilitatis aut studio partium fecerit, ac non apertissime consulem, exercitum, provinciamque compilarit et propter impudentissimum furtum aufugerit! est enim obscurum et eius modi factum eius ut possit aliquis suspicari C. Verrem, quod ferre novos homines non potuerit, ad nobilitatem, hoc est ad suos, transisse, nihil fecisse propter pecuniam!

videamus rationes quem ad modum rettulerit: iam ipse ostendet quam ob rem Cn. Carbonem reliquerit, iam se ipse indicabit. primum brevitatem cognoscite: ACCEPI, inquit, VICIENS DVCENTA TRIGINTA[*](triginta om. D al. pr) QVINQVE MILIA QVADRINGENTOS DECEM[*](decem sex DYp) ET SEPTEM NVMMOS. DEDI STIPENDIO, FRVMENTO, LEGATIS, PRO QVAESTORE, COHORTI PRAETORIAE HS MILLE SESCENTA TRIGINTA QVINQVE[*](milles quingenta quadraginta quinque pb) MILIA QVADRINGENTOS[*](pro quaestore Asc.: pro quaestoribus Dp rell.) DECEM ET SEPTEM NVMMOS[*](dedi stipendio... nummos om. G1). RELIQVI: ARIMINI HS SESCENTA MILIA. HOC est rationes referre? hoc modo aut ego aut tu, Hortensi, aut quisquam[*](quispiam G3K) omnium rettulit? quid hoc est? quae impudentia, quae audacia? quod exemplum ex tot hominum rationibus relatis[*](relatis pr edd.: redditis DG1KZ) huiusce modi[*](huius modi pbd (Zielinski p. 193)) est? illa tamen HS sescenta milia, quae ne falso[*](neque falso DYp) quidem potuit quibus data essent describere[*](describere Dp rell.: discr. Kays.: perscr. cod. (?) Vrs.), quae se Arimini scribit reliquisse, quae ipsa HS sescenta milia reliqua facta sunt, neque Carbo attigit neque Sulla vidit neque in aerarium relata sunt. oppidum sibi elegit Ariminum, quod tum, cum iste rationes referebat, oppressum direptumque[*](direptumque D al. b: directumque pr: dirutumque K Lg. 42) erat: non suspicabatur, id quod nunc sentiet, satis multos ex illa calamitate Ariminensium testis nobis in hanc rem reliquos esse. recita denuo.

P. LENTVLO L. TRIARIO[*](G. Triar. DZp: Q. Triar. G12K) QVAESTORIBVS VRBANIS RES RATIONVM RELATARVM. Recita[*](restaurationum relat. p). ex SENATVS CONSVLTO. Vt hoc pacto rationem referre liceret, eo Sullanus repente factus est, non ut honos et dignitas nobilitati restitueretur. quodsi illinc inanis profugisses, tamen ista tua fuga nefaria proditio consulis tui conscelerata[*](scelerata Zd) iudicaretur. 'malus civis, improbus consul, seditiosus homo Cn. Carbo fuit.' fuerit aliis: tibi quando[*](tibi quando pb: tibi iterum suppl. s. l. D: tibi tibi quando KZ: quando tibi qr) esse coepit? posteaquam tibi pecuniam, rem frumentariam, rationes omnis suas exercitumque commisit. nam si tibi antea displicuisset, idem fecisses[*](legisses DY (cf. §60 infra) Qui quaestor malit Muell.) quod anno post M. Piso. quaestor cum L. Scipioni consuli obtigisset, non attigit pecuniam, non ad exercitum profectus est; quod de re publica sensit, ita sensit ut nec fidem suam nec morem maiorum nec necessitudinem sortis laederet.

etenim si haec perturbare omnia ac permiscere volumus, totam vitam periculosam, invidiosam[*](invidiosam Dp rell.: insidiosam Lamb. edd.), infestamque reddemus,—si nullam religionem sors habebit, nullam societatem coniunctio secundae dubiaeque fortunae, nullam auctoritatem mores atque instituta[*](institutaque q) maiorum. omnium est communis inimicus qui fuit hostis suorum. nemo umquam sapiens proditori credendum putavit. ipse Sulla, cui adventus istius gratissimus esse debuit, ab se hominem atque ab exercitu suo removit: Beneventi esse iussit apud eos quos suis partibus amicissimos esse intellegebat, ubi iste summae rei causaeque nocere nihil[*](nil Zielinski, p. 178) posset. ei postea praemia tamen liberaliter tribuit, bona quaedam proscriptorum in agro Beneventano diripienda concessit, habuit honorem ut proditori, non ut amico fidem.

nunc quamvis sint homines qui mortuum Cn. Carbonem oderint, tamen hi debent non quid illi accidere[*](accedere D al. p (i, §4)) voluerint, sed quid ipsis in tali re metuendum sit cogitare. commune est hoc malum, communis metus, commune periculum. nullae sunt occultiores insidiae quam eae quae latent in simulatione offici aut in aliquo necessitudinis nomine. nam eum qui[*](eum qui DKZpbr: qui q: cum G2) palam est adversarius facile cavendo vitare possis; hoc vero occultum intestinum ac domesticum malum non modo non[*](non modo non codd.: non modo Asc. edd. (Cl. Rev. xx. 256)) exsistit, verum etiam opprimit antequam prospicere atque explorare potueris. itane vero?

tu cum[*](Tu cum pb: tum cum D al.: cum G2LK) quaestor ad exercitum missus sis, custos non solum pecuniae sed etiam consulis, particeps omnium rerum consiliorumque fueris, habitus sis in liberum loco, sicut mos maiorum ferebat, repente relinquas, deseras, ad adversarios transeas? O scelus, o portentum in ultimas terras exportandum! non enim potest ea natura quae tantum facinus commiserit hoc uno scelere esse contenta: necesse est semper aliquid eius modi moliatur, necesse est in simili audacia perfidiaque versetur.

itaque idem iste, quem Cn. Dolabella postea C. Malleolo occiso pro quaestore habuit,—haud scio an maior etiam haec necessitudo fuerit quam illa Carbonis, ac plus iudicium voluntatis valere quam sortis debeat,—idem in Cn. Dolabellam qui in Cn. Carbonem fuit. nam quae in ipsum[*](in ipso Asc. edd. vett.) valebant crimina contulit in illum, causamque illius omnem ad inimicos accusatoresque detulit; ipse in eum cui legatus, cui pro quaestore fuerat, inimicissimum atque improbissimum testimonium dixit. ille miser cum esset Cn. Dolabella,—[*](Cn. Dolabella del. Naugerius, Iord., Kays.: malim Ille miser (i, §74) cum esset conflictatus, cum etc.) cum proditione[*](cum prodit Dp et pler.: tum prodit G2Kd) istius nefaria, tum improbo[*](tum impr. K al.: cum impr. Dp et pler.) ac falso eiusdem testimonio,—tum multo[*](cum multo G2.) ex maxima parte[*](Cf. Act. Pr. §34; i. §§65, 119; iii, §188) istius furtorum ac flagitiorum invidia conflagravit.

quid hoc[*](de hoc qr) homine faciatis aut ad quam spem tam perfidiosum, tam importunum animal reservetis? qui in Cn. Carbone sortem, in Cn. Dolabella[*](Carbone... Dolabella Manutius: -em... -am codd.) voluntatem neglexerit ac violarit, eosque ambo[*](ambo D al. p: ambos bG2LKZ) non modo deseruerit sed etiam prodiderit atque oppugnarit. nolite, quaeso, iudices, brevitate orationis meae potius quam rerum ipsarum magnitudine crimina ponderare; mihi enim properandum necessario est, ut omnia vobis quae mihi constituta sunt possim exponere.

quam ob rem quaestura istius demonstrata primique magistratus et furto et scelere perspecto, reliqua attendite. in quibus illud tempus Sullanarum proscriptionum ac rapinarum praetermittam; neque ego istum sibi ex communi calamitate defensionem ullam sinam sumere, suis eum certis propriisque criminibus accusabo. quam ob rem hoc omni tempore Sullano ex accusatione circumscripto legationem eius praeclaram cognoscite.

posteaquam Cn. Dolabellae provincia Cilicia constituta est, o di[*](dii Dp) immortales, quanta iste cupiditate, quibus adlegationibus illam sibi legationem expugnavit! id quod Cn. Dolabellae principium maximae calamitatis fuit. nam ut est[*](est Dp rell.: iste G1d: est iste Kays., Muell. A verbo quacun [que usque ad C. Verrem i, §45 commemoratur fragmentum Palimpsesti Taurinensis, mutilum ipsum (T.)) profectus, quacumque iter fecit, eius modi fuit, non ut legatus populi Romani, sed ut quaedam calamitas pervadere[*](persuadere Tb) videretur. in Achaia— praetermittam[*](Achaiam T) minora omnia, quorum simile forsitan alius quoque aliquid aliquando fecerit; nihil dicam nisi singulare[*](nisi singulare p2 s. l.), nisi id[*](nisi id T: nisi Dp rell.) quod, si in alium reum diceretur, incredibile videretur—magistratum Sicyonium nummos poposcit[*](poposcit pb: poscit D al.: possit G2: petit K). ne sit hoc crimen in Verrem: fecerunt alii. cum ille non daret, animadvertit: improbum, sed non inauditum.