In C. Verrem

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis Orationes, Volume 3. Peterson, William, editor. Oxford: Clarendon Press, 1917.

neminem vestrum ignorare arbitror, iudices, hunc per hosce dies sermonem vulgi atque hanc opinionem populi Romani fuisse, C. Verrem altera actione responsurum non esse neque ad iudicium adfuturum. quae fama non idcirco solum emanarat quod iste certe statuerat ac deliberaverat non adesse, verum etiam quod nemo quemquam tam audacem, tam amentem, tam impudentem fora arbitrabatur qui tam nefariis criminibus, tam multis testibus[*](testibus prb Cuiac.: iudicibus DY) convictus ore iudicum aspicere aut os suum populo Romano ostendere auderet.

est idem[*](est idem D al. prb: est enim idem q1 al.) Verres qui fuit semper, ut ad audendum proiectus, sic paratus[*](paratus prd Schol. Gronov., Prisc.: om. DY) ad audiendum. praesto est, respondet, defenditur; ne hoc quidem sibi reliqui facit ut, in rebus turpissimis cum manifesto teneatur, si reticeat et absit, tamen impudentiae suae pudentem exitum quaesisse videatur. patior, iudices, et non moleste fero me laboris mei, vos virtutis vestrae fructum esse laturos. nam si iste id fecisset quod prius[*](prius DY: primus L: primo prd) statuerat, ut non adesset, minus aliquanto quam mihi opus esset cognosceretur quid ego in hac accusatione comparanda constituendaque elaborassem; vestra vero laus tenuis plane atque obscura, iudices, esset.

neque[*](neque DY: neque enim prd) hoc a vobis populus Romanus exspectat neque eo potest esse contentus, si condemnatus sit is qui adesse noluerit, et si fortes fueritis in eo quem nemo sit ausus defendere. immo vero adsit, respondeat; summis opibus, summo studio potentissimorum hominum defendatur; certet mea diligentia cum illorum omnium[*](hominum bG2: nominum p1 (corr. omnium)) cupiditate, vestra integritas cum illius pecunia, testium[*](istius p Schol. Gronov. d) constantia cum illius patronorum minis atque potentia: tum demum illa omnia[*](illa omnia Dpr: omnia illa KZ al.: omnia om. bd) victa videbuntur cum in contentionem certamenque venerint. absens si esset iste[*](esset iste DYp: iste esset bd ipse sibi d) damnatus, non tam sibi consuluisse quam invidisse vestrae laudi videretur.

neque enim[*](enim D al. pbr: om. G3) salus ulla rei publicae maior hoc tempore reperiri potest quam populum Romanum intellegere, diligenter reiectis ab accusatore iudicibus, socios, leges, rem publicam senatorio consilio maxime posse defendi; neque tanta fortunis omnium pernicies ulla[*](ulla pr Schol. Gronov.: om. DYb) potest accedere[*](accedere Dp rell.: accidere Manut. (i §39: ii §172: iv §2: Sest. §107; cf. Cluent. §10)) quam opinione populi Romani rationem veritatis, integritatis, fidei, religionis ab hoc ordine abiudicari[*](abiudicari pb: -are DY).

itaque mihi videor iudices[*](iudices Nonius, edd.: om. codd.) magnam et maxime aegram et prope[*](ac prope Asc. (i §108)) depositam rei publicae partem suscepisse, neque in eo magis meae quam vestrae laudi existimationique servisse. accessi enim ad invidiam iudiciorum levandam vituperationemque tollendam, ut, cum haec res pro voluntate populi Romani esset iudicata, aliqua ex parte mea diligentia constituta auctoritas iudiciorum videretur, perperam si esset[*](perperam si scripsi (Cl. Rev. xvii. 201): postremo ut codd. (utut Muret., Gulielm.): contra eam cum Koch: lacunam susp. Iordan.) hoc iudicatum, ut finis aliquando iudiciariae controversiae constitueretur.

etenim sine dubio, iudices, in hac causa ea res in discrimen adducitur. reus est enim nocentissimus; qui si condemnatur, desinent homines dicere his iudiciis pecuniam plurimum posse; sin absolvitur, desinemus nos de iudiciis transferendis recusare. tametsi de absolutione istius neque ipse iam sperat nec populus Romanus metuit: de impudentia singulari, quod adest, quod respondet, sunt qui mirentur[*](mirantur Z). mihi pro[*](pro p1 et pler.: propter s. l. p2 et (om. cetera) bd) cetera eius audacia atque amentia ne hoc quidem mirandum videtur; multa enim et in deos et in homines impie nefarieque commisit, quorum scelerum poenis agitatur et a mente consilioque deducitur.

agunt eum praecipitem poenae civium Romanorum, quos partim securi percussit, partim in vinculis necavit, partim implorantis iura libertatis et civitatis in crucem sustulit. rapiunt eum[*](eum om. p) ad supplicium di patrii, quod iste inventus est[*](inventus est D rell. (iii §21): unus inventus est Prisc. edd.) qui e[*](e DY: et e Garat. edd. (Act. Pr. §39: iii §175): ei p: ex Prisc. i. 306. 24, et a Prisc. ii. 264. 10 (v §125)) complexu parentum abreptos filios ad necem duceret, et parentis pretium pro sepultura liberum[*](liberum Zpd Prisc. Non.: om. G12K: add. in mg. D) posceret. religiones vero caerimoniaeque omnium sacrorum fanorumque violatae, simulacraque deorum, quae non modo ex suis templis ablata sunt sed etiam iacent in tenebris ab isto retrusa atque abdita, consistere eius animum sine furore atque amentia non sinunt.

neque iste mihi videtur se ad damnationem solum offerre, neque hoc avaritiae supplicio communi, qui se tot sceleribus obstrinxerit, contentus esse: singularem quandam poenam istius immanis atque importuna natura desiderat. non id solum quaeritur[*](non id solum quaeritur s. l. p2) ut isto damnato bona restituantur iis[*](his pb) quibus erepta sunt, sed et religiones deorum immortalium expiandae et civium Romanorum cruciatus multorumque innocentium sanguis istius supplicio luendus est.

non enim furem sed ereptorem, non adulterum sed expugnatorem pudicitiae, non sacrilegum sed hostem sacrorum religionumque, non sicarium sed crudelissimum carnificem civium sociorumque in vestrum iudicium adduximus, ut ego hunc unum eius modi reum post hominum memoriam fuisse arbitrer cui damnari expediret. nam quis hoc non intellegit, istum absolutum dis hominibusque invitis tamen[*](tamen Naugerius: eum Dp et pler.: tamen eum Lgg.: om. b) ex manibus populi Romani eripi nullo modo posse? quis hoc non perspicit, praeclare nobiscum actum iri si populus Romanus istius unius supplicio contentus fuerit, ac non sic statuerit, non istum maius in sese scelus concepisse,—cum fana spoliarit, cum tot homines innocentis necarit, cum civis Romanos morte, cruciatu, cruce adfecerit, cum praedonum duces accepta pecunia dimiserit,—quam[*](cum praedonum... dimiserit pb: om. DY) eos, si qui istum tot tantis tam nefariis sceleribus coopertum iurati sententia sua liberarint?

non est, non est in hoc homine cuiquam peccandi locus, iudices; non is est reus, non id tempus, non id consilium, (metuo ne quid adrogantius apud talis[*](talis iudices qr) viros videar dicere), ne actor quidem est is cui reus tam nocens, tam perditus, tam convictus[*](convictus Halm (ii, §27): victus codd.) aut occulte subripi aut impune eripi possit. his ego iudicibus non probabo C. Verrem contra leges pecuniam cepisse? sustinebunt tales viri se tot senatoribus, tot equitibus Romanis[*](equitibus ċrċ pb: equitibus DY), tot civitatibus, tot hominibus honestissimis ex tam inlustri provincia, tot populorum privatorumque litteris non credidisse, tantae populi Romani voluntati restitisse?

sustineant: reperiemus, si istum vivum ad aliud iudicium perducere poterimus[*](poterimus D al. b: potuerimus pd), quibus probemus istum in quaestura pecuniam publicam Cn. Carboni consuli datam avertisse, quibus persuadeamus istum alieno nomine a quaestoribus urbanis, quod priore actione didicistis, pecuniam abstulisse; erunt qui et[*](et codd. (Div. §47): auct. Halm, Wesenberg, secl. Muell.) in eo quoque audaciam eius reprehendant, quod aliquot nominibus de capite quantum commodum fuerit frumenti decumani detraxerit; erunt etiam fortasse, iudices, qui illum eius peculatum vel 5 acerrime vindicandum putent, quod iste M. Marcelli et P. Africani monumenta, quae nomine illorum, re vera populi Romani et erant et habebantur, ex fanis religiosissimis et ex urbibus sociorum atque amicorum non dubitarit[*](dubitaverit d) auferre.

emerserit ex peculatus etiam iudicio: meditetur de ducibus hostium quos accepta pecunia liberavit, videat quid de illis respondeat quos in eorum locum subditos domi suae reservavit, quaerat non solum quem ad modum nostro crimini, verum etiam quo pacto suae confessioni possit mederi, meminerit se priore actione, clamore populi Romani infesto atque inimico excitatum, confessum esse duces praedonum a se securi non esse percussos, se iam tum esse veritum[*](confessum... veritum suppl. in mg. p2) ne sibi crimini daretur eos ab se pecunia liberatos; fateatur, id quod negari non potest, se privatum hominem praedonum duces vivos atque incolumis domi suae, posteaquam Romam redierit, usque[*](tenuisse bd) dum per me licuerit retinuisse. hoc in illo maiestatis iudicio si licuisse sibi ostenderit, ego oportuisse concedam. ex hoc quoque evaserit: proficiscar eo quo me iam pridem[*](me iam pridem D al. p: iam me pridem G1: me iam non pridem G2) vocat populus Romanus;

de iure enim libertatis et civitatis suum putat esse iudicium, et recte[*](recte Dp rell.: ratione G1) putat. confringat iste sane vi sua consilia senatoria, quaestiones omnium perrumpat, evolet ex vestra severitate: mihi credite, artioribus apud populum Romanum laqueis tenebitur. credet his[*](his Dp: iis edd.) equitibus Romanis populus Romanus qui ad vos ante[*](antea pbd) producti testes ipsis inspectantibus ab isto civem Romanum, qui cognitores homines honestos daret, sublatum esse in crucem dixerunt;

credent omnes v et xxx tribus homini gravissimo atque ornatissimo, M. Annio, qui se praesente civem Romanum securi percussum esse dixit; audietur a populo Romano vir primarius, eques Romanus, L. Flavius, qui suum familiarem Herennium, negotiatorem ex Africa, cum eum[*](cum eum pd: cum DY: quem Bake (i, §104)) Syracusis amplius centum cives Romani cognoscerent lacrimantesque defenderent, pro testimonio dixit securi esse percussum; pro o babit fidem et auctoritatem et religionem suam L. Suettius[*](Suettius C. I. L. iv. 1190: Suetius b: Suectius DpG2 (ii, §3 v, §147)), homo omnibus ornamentis praeditus, qui iuratus apud vos dixit multos civis Romanos in lautumiis istius imperio crudelissime per vim morte esse multatos. hanc ego causam cum agam beneficio populi Romani de loco superiore, non vereor ne aut istum vis ulla ex populi Romani suffragiis eripere, aut a me ullum munus aedilitatis amplius aut gratius populo Romano esse possit.

quapropter omnes in hoc[*](in hoc D al. br: hoc pq, fort. recte (i, §63; ii, §§118, 133)) iudicio conentur omnia; nihil est iam[*](est enim qr) quod in hac causa peccare quisquam, iudices[*](iudices quisquam pb), nisi vestro periculo possit. mea quidem ratio cum in praeteritis rebus est cognita, tum in reliquis explorata atque provisa est. ego meum studium in rem publicam iam illo tempore ostendi cum longo intervallo veterem consuetudinem rettuli, et rogatu sociorum atque amicorum populi Romani, meorum autem necessariorum, nomen hominis audacissimi detuli. quod meum factum lectissimi viri atque ornatissimi, quo in numero e[*](e numero D al.) vobis complures fuerunt, ita probaverunt[*](probaverunt Dp al.: probarunt d: comprobaverunt qr) ut ei qui istius quaestor fuisset, et ab isto laesus inimicitias iustas persequeretur, non modo deferendi nominis, sed ne subscribendi quidem, cum id postularet, facerent potestatem.

in Siciliam sum inquirendi causa profectus; quo in negotio industriam meam celeritas reditionis, diligentiam multitudo litterarum et testium declaravit, pudorem vero ac religionem quod, cum venissem senator ad socios populi Romani, qui in ea provincia quaestor fuissem, ad hospites meos ac necessarios causae communis defensor deverti potius quam ad eos qui a me auxilium petivissent. nemini meus adventus labori aut sumptui neque publice neque privatim fuit: vim in inquirendo tantam habui quantam mihi lex dabat, non quantam habere poteram istorum[*](istorum Dp rell.: illorum edd.: ipsorum Muell.) studio quos iste vexarat[*](non quantam... vexarat p2 in mg.).

Romam ut ex Sicilia redii, cum iste atque istius amici[*](cum comites istius atque amici Nonius), homines lauti et urbani, sermones eius modi[*](eius modi D al. p: huius modi b rell. (Div. §38; ii, §§56, 60)) dissipassent, quo[*](quo pbK: quos DG1Z: per quos G2) animos testium retardarent, me magna pecunia a vera accusatione esse deductum, tametsi probabatur nemini, quod et ex Sicilia testes erant ii qui quaestorem me in provincia cognoverant, et hinc homines maxime inlustres, qui, ut ipsi noti sunt, sic nostrum unum quemque optime norunt, tamen usque eo timui ne quis de mea fide atque integritate dubitaret donec ad reiciundos iudices venimus. sciebam in reiciundis[*](reiciendis p) iudicibus non nullos memoria nostra pactionis suspicionem non vitasse, cum in ipsa[*](ipsa in q) accusatione eorum industria ac diligentia probaretur.

ita reieci iudices ut hoc constet, post hunc statum rei publicae[*](statum p. r. pb) quo nunc utimur simili splendore et dignitate consilium nullum fuisse. quam iste laudem communem sibi ait esse[*](sibi ait esse DYp: sibi esse ait K: ait sibi esse bd) mecum; qui cum P. Galbam iudicem reiecisset, M. Lucretium retinuit, et cum eius patronus ex eo quaereret cur suos familiarissimos, Sex. Peducaeum, Q. Considium, Q. Iunium reici passus esset, respondit 'quod eos in iudicando nimium sui iuris sententiaeque cognosset'[*](cognosset p: cognoscet D al. Schol. Gronov.: cognosceret rell. (i, §97; ii, §33)).

Itaque iudicibus reiectis sperabam iam onus meum vobiscum esse commune; putabam non solum notis sed etiam ignotis probatam meam fidem esse[*](esse meam fidem Zielinski p. 193) et diligentiam. quod me non fefellit; nam comitiis meis, cum iste infinita largitione contra me uteretur, populus Romanus iudicavit istius pecuniam, quae apud me contra fidem meam nihil potuisset, apud se contra honorem meum nihil posse debere. quo quidem die primum, iudices, citati in hunc reum consedistis, quis tam iniquus[*](iniquus DY: inicus p: inimicus bd (ii, §167)) huic ordini fuit, quis tam novarum rerum iudiciorum iudicumque cupidus qui non aspectu[*](conspectu d) consessuque[*](consensuque pqD (sed hic corr. consessuque)) vestro commoveretur?

cum in eo vestra dignitas[*](mihi dignitas d) mihi fructum diligentiae referret, id sum adsecutus, ut una hora qua coepi dicere reo audaci, pecunioso, profuso, perdito spem iudici corrumpendi praeciderem; ut primo die testium tanto numero citato populus Romanus iudicaret isto[*](isto Zumpt edd.: ipso codd.) absoluto rem publicam stare non posse; ut alter dies amicis istius ac defensoribus non modo spem victoriae sed etiam voluntatem defensionis auferret, ut tertius dies sic hominem prosterneret ut morbo simulato non quid responderet, sed quem ad modum non responderet, deliberaret. deinde reliquis diebus his criminibus, his testibus, et urbanis et provincialibus, sic obrutus atque oppressus est ut his ludorum diebus interpositis nemo istum comperendinatum, sed condemnatum iudicaret.