Pro S. Roscio Amerino

quae quoniam te fefellerunt[*](fefellerunt ed. V: fefellerint codd. ), Eruci, quoniamque vides versa esse omnia, causam pro Sex. Roscio, si non commode, at libere dici, quem dedi putabas defendi intellegis, quos tradituros sperabas vides iudicare, restitue nobis aliquando veterem tuam illam calliditatem atque prudentiam, confitere[*](aut confitere te Hotoman ) huc ea spe venisse quod putares hic latrocinium, non iudicium futurum. de parricidio causa dicitur; ratio ab accusatore reddita non est quam ob causam patrem filius occiderit.

quod in minimis noxiis et in his levioribus peccatis quae magis crebra et iam prope cotidiana sunt vel[*](vel Eberhard: id codd.: et Klotz: del. Ascens. (3)) maxime et primum quaeritur, quae causa malefici fuerit, id Erucius in parricidio quaeri non putat oportere. in quo scelere, iudices, etiam cum multae causae convenisse unum in locum atque inter se congruere videntur, tamen non temere creditur, neque levi coniectura res penditur, neque testis incertus auditur, neque accusatoris ingenio res iudicatur. cum multa antea commissa maleficia, cum vita hominis perditissima, tum singularis audacia ostendatur necesse est, neque audacia solum sed summus furor atque amentia. haec cum sint omnia, tamen exstent oportet expressa sceleris vestigia, ubi, qua ratione, per quos, quo tempore maleficium sit admissum. quae nisi multa et manifesta sunt, profecto res tam scelesta, tam atrox, tam nefaria credi non potest.

Magna est enim vis humanitatis; multum valet communio sanguinis; reclamitat istius modi suspicionibus ipsa natura; portentum atque monstrum certissimum est esse aliquem humana specie et figura qui tantum immanitate bestias vicerit ut, propter quos hanc suavissimam lucem aspexerit, eos indignissime luce privarit, cum etiam feras inter sese partus atque educatio et natura ipsa conciliet.

non ita multis ante annis aiunt Caelium[*](Caelium Valerius Max. viii. 1. 13: Colelium (Cold- φψ) codd. ) quendam Terracinensem[*](Terracinensem σπω, Schol.: Tarracinensem cett., Valerius Max. (cf. Schuchardt iii. 103)), hominem non obscurum, cum cenatus cubitum in idem conclave cum duobus adulescentibus filiis isset, inventum esse mane iugulatum. cum neque servus quisquam reperiretur[*](reperiretur Angelius: reperiebatur codd. ) neque liber ad quem ea suspicio pertineret, id aetatis autem duo filii propter cubantes ne sensisse quidem se dicerent, nomina filiorum de parricidio delata sunt. quid poterat tam esse[*](tam esse Gruter: sa est ς: sane Aπφω : satis est σχψ suspiciosum Madvig: suspiciosum autem codd.: suspiciosum. Suspiciosum autem coni. Halm ) suspiciosum? neutrumne sensisse? ausum autem esse quemquam se in id conclave committere eo potissimum tempore cum ibidem essent duo adulescentes filii qui et sentire et defendere facile possent? erat porro nemo in quem ea suspicio conveniret.

tamen, cum planum iudicibus esset factum aperto ostio dormientis eos repertos esse, iudicio absoluti adulescentes et suspicione omni liberati sunt. nemo enim putabat quemquam esse qui, cum omnia divina atque humana iura scelere nefario polluisset, somnum statim capere potuisset[*](potuisset edd. VR: potuisse (-se || ς) codd.: posset Ernesti ), propterea quod qui tantum facinus commiserunt non modo sine cura quiescere sed ne spirare quidem sine metu possunt.

videtisne quos[*](quos quod χ2ψ2 ) nobis poetae tradiderunt patris ulciscendi causa supplicium de matre sumpsisse, cum praesertim deorum immortalium iussis atque oraculis id fecisse dicantur, tamen ut eos agitent Furiae neque consistere umquam[*](usquam A ) patiantur, quod ne pii quidem sine scelere esse potuerunt? sic se res habet, iudices: magnam vim, magnam necessitatem, magnam possidet religionem paternus maternusque sanguis; ex quo si qua macula concepta est, non modo elui[*](elui Victorius: leui ςαπφ: leni χψ: lui ω: om. ς in lac. ) non potest verum usque eo permanat ad animum ut summus furor atque amentia consequatur.

nolite enim putare, quem ad modum in fabulis saepenumero videtis, eos qui aliquid impie scelerateque commiserint[*](commiserint ed. R: commiserunt codd. ) agitari et perterreri Furiarum taedis ardentibus. Sua quemque fraus et suus terror maxime vexat, suum quemque scelus agitat amentiaque adficit, suae malae cogitationes conscientiaeque animi terrent; hae[*](hae haec w, Schol. Lucan. vii. 784 (cf. Deiot. 26)) sunt impiis adsiduae domesticaeque Furiae quae dies noctesque parentium[*](parentium ςαπ: parentum cett. (cf. Neue i. 404)) poenas a consceleratissimis filiis repetant.

haec magnitudo malefici facit ut, nisi paene manifestum parricidium proferatur, credibile non sit, nisi turpis adulescentia, nisi omnibus flagitiis vita inquinata, nisi sumptus effusi cum probro atque dedecore, nisi prorupta[*](praerupta ω ) audacia, nisi tanta temeritas ut non procul abhorreat ab insania. accedat huc oportet odium parentis, animadversionis[*](animumadversionis ς ) paternae metus, amici improbi, servi conscii, tempus idoneum, locus opportune captus ad eam rem; paene dicam, respersas manus sanguine paterno iudices videant oportet, si tantum facinus, tam immane, tam acerbum credituri sunt.

qua re hoc quo minus est credibile, nisi ostenditur, eo magis est, si convincitur, vindicandum. itaque cum multis ex rebus intellegi potest maiores nostros non modo armis plus quam ceteras nationes verum etiam consilio sapientiaque potuisse, tum ex hac re vel maxime quod in impios singulare supplicium invenerunt. qua in re quantum prudentia praestiterint[*](praestiterint (-it ς) σχψ: praestiterunt cett.) eis qui apud ceteros sapientissimi fuisse dicuntur considerate.

prudentissima civitas Atheniensium, dum ea rerum potita est, fuisse traditur; eius porro civitatis sapientissimum Solonem dicunt fuisse, eum qui leges quibus hodie quoque utuntur scripserit[*](scripserit scripsit Halm ). is cum interrogaretur cur nullum supplicium constituisset in eum qui parentem necasset, respondit se id neminem facturum putasse. sapienter fecisse dicitur, cum de eo nihil sanxerit quod antea commissum non erat, ne non tam prohibere quam admonere videretur. quanto nostri maiores sapientius! qui cum intellegerent nihil esse tam sanctum quod non aliquando violaret audacia, supplicium in parricidas singulare excogitaverunt ut, quos natura ipsa retinere in officio non potuisset, ei[*](ii Naugerius (2): in ς: om. cett. ) magnitudine poenae a[*](a s, Wesenberg: om. mei ) maleficio summoverentur. insui voluerunt in culleum vivos atque ita[*](ita om. w, del. Kayser ) in flumen deici.

O singularem sapientiam, iudices! nonne videntur hunc hominem ex rerum natura sustulisse et eripuisse cui repente caelum, solem, aquam terramque ademerint ut, qui eum necasset unde ipse natus esset[*](esset Angelius: est (esset σχψ) et codd. ), careret eis rebus omnibus ex quibus omnia nata esse dicuntur? noluerunt feris corpus obicere ne bestiis quoque quae tantum scelus attigissent immanioribus uteremur; non sic nudos in flumen deicere ne, cum delati essent in mare, ipsum[*](mare, mare ipsum Richter ) polluerent quo cetera quae violata sunt expiari putantur; denique nihil tam vile neque tam volgare est cuius partem ullam reliquerint.

etenim quid tam est[*](tam est est tam χ, Lambinus (quid enim tam commune cit. Cicero Orat. 107; Quintil. xii. 6. 4)) commune quam spiritus vivis, terra mortuis, mare fluctuantibus, litus eiectis? ita vivunt, dum possunt, ut ducere animam[*](animam σχψ, Cic. l. c.: animum cett. ) de caelo non queant, ita moriuntur ut eorum ossa terra non tangat[*](terram non tangant Cic. l. c. ), ita iactantur fluctibus ut numquam adluantur[*](adluantur Cic. l. c., Sylvius: abluantur codd. ), ita postremo eiciuntur ut ne ad saxa quidem mortui conquiescant. tanti malefici crimen, cui maleficio tam insigne supplicium est constitutum, probare te, Eruci, censes posse talibus viris, si ne causam quidem malefici protuleris? si hunc apud bonorum emptores ipsos accusares eique iudicio Chrysogonus praeesset, tamen diligentius paratiusque venisses.

Vtrum quid agatur non vides, an apud quos agatur? agitur de parricidio quod sine multis causis suscipi non potest; apud homines autem prudentissimos agitur qui intellegunt neminem ne minimum quidem maleficium sine causa admittere. esto, causam proferre non potes. tametsi statim vicisse debeo, tamen de meo[*](meo Madvig: in eo codd. (cf. Clu. 65)) iure decedam et tibi quod in alia causa non concederem in hac concedam fretus huius innocentia. non quaero abs te qua re patrem Sex. Roscius occiderit, quaero quo modo occiderit. ita quaero abs te, Eruci: quo modo, et sic tecum agam ut meo loco vel respondendi vel interpellandi tibi potestatem faciam vel etiam, si quid voles, interrogandi.

quo modo occidit? ipse percussit an aliis occidendum dedit? si ipsum arguis, Romae non fuit; si per alios fecisse dicis, quaero quos[*](quos ς, Richter: om. cett. )? servosne an liberos? si liberos[*](si liberos Madvig: om. codd. ), quos homines? indidemne Ameria an hosce ex urbe sicarios? si Ameria[*](si Ameria σχψ: si Ameriae cett. ), qui sunt ei[*](ii ω Halm: hi cett. )? cur[*](cur quur σπψ1: quine χ: om. ς in lac. (cf. §108)) non nominantur? si Roma[*](Roma ed. R. Stephani: Romae codd. ), unde eos noverat Roscius qui Romam multis annis non venit neque umquam plus triduo fuit? ubi eos convenit? qui conlocutus[*](qui conlocutus G. Krüger: quicum locutus codd. ) est? quo modo persuasit? 'pretium dedit'; cui dedit? per quem dedit? unde aut quantum dedit? nonne his vestigiis ad caput malefici perveniri solet? et simul tibi in mentem veniat facito quem ad modum vitam huiusce depinxeris; hunc hominem ferum atque agrestem fuisse, numquam cum homine quoquam conlocutum esse, numquam in oppido constitisse.

qua in re praetereo illud quod mihi maximo argumento ad huius innocentiam poterat esse, in rusticis moribus, in victu arido, in hac horrida incultaque vita istius modi maleficia gigni non solere. Vt non omnem frugem neque arborem in omni agro reperire possis, sic non omne facinus in omni vita nascitur. in urbe luxuries creatur, ex luxuria[*](luxuria luxoriae ς: luxurie w ) exsistat avaritia necesse est, ex avaritia erumpat audacia, inde omnia scelera ac[*](ac atque σχ: et A ) maleficia gignuntur; vita autem haec rustica quam tu agrestem vocas parsimoniae, diligentiae, iustitiae magistra est.

verum haec missa facio; illud quaero, is homo qui[*](qui ψ2: om. cett. ) ut tute dicis, numquam inter homines fuerit[*](fuit A ), per quos homines hoc tantum facinus, tam occultum[*](occulte Kayser ), absens praesertim, conficere potuerit. multa sunt falsa, iudices, quae tamen argui suspiciose possunt; in his rebus si suspicio reperta erit, culpam inesse concedam. Romae Sex. Roscius occiditur, cum in agro Amerino esset filius. Litteras, credo, misit alicui sicario qui Romae noverat neminem. arcessivit [*](arcessivit arcessi vita ς: arcessunt A φ ) aliquem[*](aliquem.). quem [*](Quem Priscian. (K. iii. 534): aliquem codd. ) aut[*](aut ς: at (ac ω) cett. ) quando? nuntium misit. quem aut ad quem? pretio, gratia, spe, promissis induxit aliquem. nihil horum ne confingi quidem potest; et tamen causa de parricidio dicitur.

reliquum est ut per servos id admiserit. O, di immortales, rem miseram et calamitosam! quid [*](quid scripsi: quod codd. )? in tali crimine quod innocenti[*](quod innocenti quod innocentibus Halm (2): innocenti w ) saluti solet esse ut servos in quaestionem polliceatur[*](polliceatur mg. Sylvii: polliceantur codd. ), id Sex. Roscio facere non licet? vos qui hunc accusatis omnis eius servos habetis; unus puer victus cotidiani administer[*](minister ω ) ex tanta familia Sex. Roscio relictus non est. te nunc appello, Scipio, te, Metelle[*](M. Krause: Q. χ: om. cett. ); vobis advocatis, vobis agentibus aliquotiens duos servos paternos in quaestionem ab adversariis Sex. Roscius postulavit; meministisne Roscium[*](meministisne T. Roscium ed. R. Stephani: meministine T. Rosci codd. ) recusare? quid? ei servi ubi sunt? Chrysogonum, iudices, sectantur; apud eum sunt in honore et[*](iis σχ, Madvig: his cett. ) in pretio. etiam nunc ut ex eis quaeratur ego postulo, hic orat atque obsecrat.

quid facitis? cur recusatis? dubitate etiam nunc, iudices, si potestis, a quo sit Sex. Roscius occisus, ab eone qui propter illius mortem in egestate et in[*](et in χω, Halm: et cett. ) insidiis versatur, cui ne quaerendi quidem de morte patris potestas permittitur, an ab eis qui quaestionem fugitant, bona possident, in caede atque ex caede vivunt. omnia, iudices, in hac causa sunt misera atque indigna; tamen hoc nihil neque acerbius neque iniquius proferri potest: mortis paternae de servis paternis quaestionem habere filio non licet! ne tam diu quidem dominus erit in suos dum ex eis de patris morte quaeratur? veniam, neque ita multo postea[*](postea scripsi: post.. ς: post cett. ), ad hunc locum; nam hoc totum ad Roscios pertinet, de quorum audacia tum me dicturum pollicitus sum, cum Eruci crimina diluissem.

nunc, Eruci, ad te venio. conveniat mihi tecum necesse est, si ad hunc maleficium istud pertinet, aut ipsum sua manu fecisse, id quod negas, aut per aliquos liberos aut servos. liberosne? quos neque ut convenire[*](convenire ed. Guar.: conveniret (-em ω) codd. ) potuerit neque qua ratione inducere neque ubi neque per quos neque qua spe aut quo pretio potes ostendere. ego contra ostendo non modo nihil eorum fecisse Sex. Roscium sed ne potuisse quidem facere, quod neque Romae multis annis fuerit neque de praediis umquam temere discesserit. restare tibi videbatur servorum nomen, quo quasi in portum reiectus a ceteris suspicionibus confugere posses; ubi scopulum offendis 'eius modi ut non modo ab hoc crimen[*](crimine σφω ) resilire videas verum omnem suspicionem in vosmet ipsos recidere intellegas.

quid ergo est[*](quid est ergo ψ ) quo tamen[*](tamen ς: tandem cett. ) accusator inopia argumentorum confugerit[*](confugit Madvig )? eius modi tempus erat' inquit 'ut homines volgo impune occiderentur; qua re hoc tu propter multitudinem sicariorum nullo negotio facere potuisti.' interdum [*](interdum cod. (?) Vrsini: interim mei ) mihi videris, Eruci, una mercede duas res adsequi velle, nos iudicio perfundere[*](perfundere pessundare Trojel: pervertere Halm (cf. Suet. Domit. 8 perfusoriis assertionibus)), accusare autem eos ipsos a quibus mercedem accepisti. quid ais? volgo occidebantur? per quos et a quibus? nonne [*](nonne non Ernesti ) cogitas te a sectoribus huc adductum esse? quid postea? nescimus per ista tempora eosdem fere sectores fuisse collorum et bonorum?