Pro S. Roscio Amerino

ne diutius teneam[*](diutius vos teneam ed. V ), iudices, societas coitur. cum nulla iam proscriptionis mentio fieret[*](cum nulla... fieret Charisius (K. i. 264) Diomedes (K. i. 390): cum... nulla fieret codd. ), cum etiam qui[*](qui omnes qui Diomedes ) antea metuerant redirent ac iam defunctos sese periculis arbitrarentur, nomen refertur in tabulas Sex. Rosci[*](nomen... Rosci Charisius et Diomedes, om. codd. ), hominis studiosissimi nobilitatis; manceps fit Chrysogonus; tria praedia vel nobilissima Capitoni propria traduntur, quae hodie possidet; in reliquas omnis fortunas iste Roscius nomine Chrysogoni, quem ad modum ipse dicit, impetum facit. haec [*](facit haec bona emuntur sestertiorum duobus milibus nummum add. codd. (ex §6): del. Kayser ) omnia, iudices, imprudente Sulla facta esse certo[*](certo s: certe mei ) scio.

neque enim mirum, cum eodem tempore et ea quae praeterita sunt reparet[*](reparet cod. Lambini: om. mei: sanet Rinkes ) et ea quae videntur instare praeparet, cum et pacis constituendae rationem et belli gerendi potestatem solus habeat, cum omnes in unum spectent, unus omnia gubernet, cum tot tantisque negotiis distentus sit ut respirare libere non possit, si aliquid non animadvertat, cum praesertim tam multi occupationem eius observent tempusque aucupentur ut, simul atque ille despexerit, aliquid huiusce modi moliantur. huc accedit quod, quamvis ille felix sit, sicut est, tamen in[*](in del. Lambinus ) tanta felicitate nemo potest esse in magna familia qui neminem neque servum neque libertum improbum habeat.

interea iste T. Roscius, vir optimus, procurator Chrysogoni, Ameriam venit, in praedia huius invadit, hunc miserum, luctu perditum[*](perditum w: praeditum (pro- π) cett. ), qui nondum etiam omnia paterno funeri iusta solvisset, nudum eicit[*](eicit ed. V, Sylvius: eiecit codd. ) domo atque focis patriis disque penatibus praecipitem, iudices, exturbat[*](iudices exturbat πφ1ψω: iudices sex (Sex. A) turbat ςαχ: Sex. Ro. (om. Ro. ψ2) iud. exturbat σψ2 ), ipse amplissimae pecuniae fit dominus. qui in sua re fuisset egentissimus, erat, ut fit, insolens in aliena[*](aliena Arusian. (K. vii. 486): alienam codd. ); multa palam domum suam auferebat, plura clam de medio removebat, non pauca suis adiutoribus large effuseque donabat, reliqua constituta auctione vendebat.

quod Amerinis usque eo visum est indignum ut urbe tota fletus gemitusque fieret. etenim multa simul ante oculos versabantur, mors hominis florentissimi, Sex. Rosci, crudelissima, fili autem eius egestas indignissima, cui de tanto patrimonio praedo iste nefarius ne iter quidem ad sepulcrum patrium reliquisset, bonorum emptio flagitiosa, possessio[*](possessio flagitiosa possessio cod. Lambini: falsa possessio Landgraf ), furta, rapinae, donationes. nemo erat qui non ardere[*](ardere ardere illa Rufinian. (Rhet. M. p. 47)) omnia mallet quam videre in Sex. Rosci, viri optimi atque honestissimi, bonis iactantem se ac dominantem Roscium.

itaque decurionum decretum statim fit ut decem primi proficiscantur ad Sullam doceantque eum qui vir Sex. Roscius fuerit, conquerantur de istorum scelere et iniuriis, orent ut et illius mortui famam et fili innocentis fortunas conservatas velit. atque ipsum decretum, quaeso, cognoscite. DECRETVM DECVRIONVM. legati in castra veniunt. intellegitur, iudices, id quod[*](id quod Naugerius: ut quod codd. ) iam ante dixi, imprudente Sulla scelera haec et flagitia fieri. nam statim Chrysogonus et ipse ad eos accedit et homines nobilis adlegat[*](adlegat Ernesti: allegatus ς: allegat iis (hi φ) cett.: allegat ab iis Lambinus ) qui peterent ne ad Sullam adirent, et omnia Chrysogonum quae vellent esse facturum pollicerentur.

Vsque adeo autem[*](autem enim coni. Müller ) ille pertimuerat ut mori mallet quam de his rebus Sullam doceri. homines antiqui, qui ex sua natura ceteros fingerent, cum ille confirmaret sese nomen sex. Rosci de tabulis exempturum, praedia vacua filio traditurum, cumque id ita futurum Roscius Capito qui in decem legatis erat appromitteret, crediderunt; Ameriam re inorata[*](re inorata Bπψ : re morata cett. ) reverterunt. ac primo rem differre cotidie ac procrastinare isti coeperunt, deinde aliquanto lentius nihil[*](nihil del. Halm ) agere atque deludere, postremo, id quod facile intellectum est, insidias vitae huiusce Sex. Rosci parare neque sese arbitrari posse diutius alienam pecuniam domino incolumi obtinere.

quod hic simul atque sensit, de amicorum cognatorumque sententia Romam confugit et sese ad Caeciliam, Nepotis sororem, Baliarici filiam[*](Nepotis sororem, Baliarici filiam Garatoni: Nepotis filiam codd.: del. Passeratius ), quam honoris causa nomino, contulit, qua[*](qua χ1ψ2ω: quam cett. ) pater usus erat plurimum; in qua muliere, iudices, etiam[*](etiamnum ς ) nunc, id quod omnes semper existimaverunt, quasi exempli causa vestigia antiqui offici remanent. ea Sex. Roscium inopem, eiectum domo atque expulsum ex suis bonis, fugientem latronum tela et minas recepit domum hospitique oppresso iam desperatoque ab omnibus opitulata est. eius virtute, fide, diligentia factum est ut hic potius vivus in reos quam occisus in proscriptos referretur.

nam postquam isti intellexerunt summa diligentia vitam Sex. Rosci custodiri neque sibi ullam caedis faciendae[*](faciundae σχ2 ) potestatem dari, consilium ceperunt plenum sceleris et audaciae ut nomen huius de parricidio deferrent, ut ad eam rem aliquem accusatorem veterem compararent qui de ea re posset[*](posset ed. Mediol.: possit codd. ) dicere aliquid, in qua re nulla subesset suspicio, denique ut, quoniam crimine non poterant, tempore ipso pugnarent. ita loqui homines: 'quod iudicia tam diu facta non essent, condemnari eum oportere qui primus in iudicium adductus esset; huic autem patronos propter Chrysogoni gratiam defuturos; de bonorum venditione et de ista societate verbum esse facturum neminem; ipso nomine parricidi et atrocitate criminis fore ut hic nullo negotio tolleretur, cum ab nullo defensus esset.'

hoc consilio atque adeo hac amentia impulsi quem ipsi, cum cuperent, non potuerunt occidere, eum iugulandum vobis tradiderunt. quid primum querar aut unde potissimum, iudices, ordiar aut quod aut a quibus auxilium petam? deorumne immortalium, populine Romani, vestramne qui summam potestatem habetis hoc tempore fidem implorem?

pater occisus nefarie, domus obsessa ab inimicis, bona adempta, possessa[*](possessio Passeratius ), direpta, fili vita infesta, saepe ferro atque insidiis appetita. quid ab his tot maleficiis sceleris abesse videtur? tamen haec aliis nefariis cumulant atque adaugent, crimen incredibile confingunt, testis in hunc et accusatores huiusce pecunia comparant; hanc condicionem misero ferunt ut optet[*](optet Beroaldus: optetur codd. T. A. Eberhard: om. codd. ) utrum malit cervices Roscio dare an insutus in culleum[*](culleum supplicium (-io ψ) parricidarum add. codd.: del. Hotoman ) per summum dedecus vitam amittere. patronos huic defuturos putaverunt; desunt; qui libere dicat, qui cum fide defendat, id quod in hac causa satis est[*](satis est ed. Mediol.: satis codd.: est satis Naugerius ) [*](Post satis add. quoniam quidem suscepi (ex §31) codd.: del. Heusinger ) non deest profecto, iudices.

et forsitan in suscipienda causa temere impulsus adulescentia fecerim; quoniam quidem semel suscepi, licet hercules undique omnes minae[*](minae in me σχψ: immineant Halm (2): mihi minae Baiter ) terrores periculaque impendeant[*](impendeant ed. R.: impediant σσχ: impendant cett. ) omnia, succurram ac[*](ac atque σχψ ) subibo. certum est deliberatumque quae ad causam pertinere arbitror, omnia non modo dicere verum etiam libenter audacter[*](audaciter Lambinus (cf. §104)) libereque dicere; nulla res tanta exsistet[*](exsistet ω: exsistat (-it ψ) cett. ), iudices, ut possit vim mihi maiorem adhibere metus quam fides.

etenim quis tam dissoluto animo est qui haec cum videat tacere ac neglegere possit? patrem meum, cum proscriptus non esset, iugulastis, occisum in proscriptorum numerum rettulistis, me domo mea per vim expulistis, patrimonium meum possidetis. quid voltis amplius? etiamne ad subsellia cum ferro atque telis venistis ut hic aut iuguletis aut condemnetis[*](condemnetis Sex. Roscium add. codd.: del. Lambinus )?

hominem longe audacissimum nuper habuimus in civitate C. Fimbriam et, quod inter omnis constat, nisi inter eos qui ipsi quoque insaniunt insanissimum. is cum curasset in funere Mari ut Q. Scaevola volneraretur, vir sanctissimus atque ornatissimus nostrae civitatis, de cuius laude neque hic locus est ut multa dicantur neque plura tamen dici possunt quam populus Romanus memoria retinet, diem Scaevolae dixit, postea quam comperit eum posse vivere. cum ab eo quaereretur quid tandem accusaturus esset eum quem pro dignitate ne laudare quidem quisquam satis commode posset, aiunt hominem, ut erat furiosus, respondisse: 'quod non totum telum corpore recepisset.' quo populus Romanus nihil vidit indignius nisi eiusdem viri mortem, quae tantum potuit ut omnis occisus[*](occisus ς: civis suos Aπφ : civis σχψ ) perdiderit et adflixerit; quos quia servare per compositionem[*](servare per compositionem ed. R: servare per conservare posicionem σχ: servare per cos. repositionem Aπφ : conservare per positionem σχ2: conservare per compositionem ψ ) volebat, ipse ab eis interemptus est.

estne hoc illi dicto atque facto Fimbriano[*](Fimbriano Rufinian. (Rhet. M. p. 44): Fimbria non ς: Fimbriae non cett. ) simillimum? accusatis Sex. Roscium. quid ita? quia de manibus vestris effugit, quia se occidi passus non est. illud, quia in Scaevola factum est, magis[*](magis transpos. ante ferendum A. Eberhard ) indignum videtur, hoc, quia fit a Chrysogono, non[*](non num Hotoman: del. Guarinus (in Comment.)) est ferendum[*](est ferendum est feferendum ς: esset ferendum χ2 ). nam per deos immortalis! quid est in hac causa quod defensionis indigeat? qui locus ingenium patroni requirit aut oratoris eloquentiam magno opere desiderat? totam causam, iudices, explicemus atque ante oculos expositam consideremus; ita facillime quae res totum iudicium contineat et quibus de[*](de ψ2: om. cett. ) rebus nos dicere oporteat et quid vos sequi conveniat intellegetis.

tres sunt res, quantum ego existimare possum, quae obstent hoc tempore Sex. Roscio, crimen adversariorum et audacia et potentia. criminis confictionem accusator Erucius[*](accusator Erucius Erucius del. Madvig: accusator del. A. Eberhard (contra Victorinum, Rhet. M. p. 210)) suscepit, audaciae partis Roscii sibi poposcerunt[*](depoposcerunt Victorinus ), Chrysogonus autem, is qui plurimum potest, potentia pugnat. de hisce omnibus rebus me dicere oportere intellego. quid igitur est?

non eodem modo de omnibus, ideo quod prima illa res ad meum officium pertinet, duas autem reliquas vobis populus Romanus imposuit; ego crimen oportet diluam, vos et audaciae resistere et hominum eius modi perniciosam atque intolerandam potentiam primo quoque tempore exstinguere atque opprimere debetis.

occidisse patrem Sex. Roscius arguitur. scelestum, di immortales! ac nefarium facinus atque eius modi quo uno maleficio scelera omnia complexa esse videantur! etenim si, id quod praeclare a sapientibus dicitur, voltu saepe laeditur pietas, quod supplicium satis acre reperietur in eum qui mortem obtulerit parenti? pro quo mori ipsum, si res postularet, iura divina atque humana cogebant.

in hoc tanto, tam atroci, tam singulari maleficio, quod ita raro exstitit ut, si quando auditum sit[*](sit est Halm ), portenti ac prodigi simile numeretur, quibus tandem tu, Eruci[*](tu C. Klotz: te C. (G. ς: GN. πχ1) codd. ), argumentis accusatorem censes uti oportere? nonne et audaciam eius qui in crimen vocetur singularem ostendere et mores feros immanemque naturam et vitam vitiis flagitiisque omnibus deditam, denique[*](denique Madvig: et denique codd. ) omnia ad perniciem profligata atque perdita? quorum tu nihil in Sex. Roscium ne obiciendi quidem causa contulisti.

patrem occidit Sex. Roscius. qui homo? adulescentulus corruptus et ab hominibus nequam inductus[*](inductus iudicatus ψ2 )? annos natus maior[*](natus maior natu maior Gulielmius: natus magis Naugerius (contra Arusian. K. vii. 495)) quadraginta. vetus videlicet sicarius, homo audax et saepe in caede versatus. at hoc ab accusatore ne dici quidem audistis. luxuries igitur hominem nimirum et aeris alieni magnitudo et indomitae animi cupiditates ad hoc scelus impulerunt. de luxuria[*](luxoriae ς: luxurie w, Müller (cf. §75)) purgavit Erucius, cum dixit hunc ne in convivio quidem ullo fere interfuisse. nihil autem umquam[*](umquam cuiquam Bake ) debuit. cupiditates porro quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator obiecit, ruri semper habitarit et in agro colendo vixerit? quae vita maxime disiuncta a[*](a ed. Guar.: om. codd. ) cupiditate et cum officio coniuncta est[*](coniuncta est s: coniuncta σχ2ψ: om. ςαπχ1 ).

quae res igitur tantum istum furorem sex. Roscio obiecit? 'patri' inquit 'non placebat.'[*](patri non placebat hab. ς in mg., om. w, del. Madvig ) patri non placebat? quam ob causam? necesse est enim eam quoque iustam et magnam et perspicuam fuisse. nam ut illud incredibile est, mortem oblatam esse patri a filio sine plurimis et maximis causis, sic hoc veri simile non est, odio fuisse parenti filium sine causis multis et magnis et necessariis.