Historia Ecclesiastica

Ὁ δὲ πιστότατος βασιλεὺς κατὰ τῆς Ἑλληνικῆς πλάνης μετέθηκε τὴν σπουδὴν καὶ νόμους ἔγραψε τὰ τῶν εἰδώλων τεμένη καταλυθῆναι κελεύων. Κωνσταντῖνος μὲν γὰρ ὁ μέγας, ὁ πάσης ἀξιώτατος εὐφημίας, πρῶτος εὐσεβείᾳ τὴν βασιλείαν κοσμήσας καὶ τὴν οἰκουμένην ἔτι μεμηνυῖαν ὁρῶν, τὸ μὲν τοῖς δαίμοσι θύειν παντάπασιν ἀπηγόρευσε, τοὺς δὲ τούτων ναοὺς οὐ κατέλυσεν ἀλλ’ ἀβάτους εἷναι προσέταξε.

καὶ μέντοι καὶ οἱ τούτου παῖδες τοῖς πατρῴοις ἠκολούθησαν ἴχνεσιν. Ἰουλιανὸς δὲ ἀνενεώσατο τὴν ἀσέβειαν καὶ τῆς παλαιᾶς ἐξαπάτης ἐξῆψε τὴν φλόγα. Ἰοβιανὸς δὲ τὴν βασιλείαν παραλαβὼν ραλαβὼν πάλιν τὴν τῶν εἰδώλων ἐκώλυσε θεραπείαν.

καὶ Βαλεντινιανὸς δὲ ὁ μέγας τοιοῖσδε κεχρημένος νόμοις ἴθυνε τὴν Εὐρώπην. ὁ δὲ βάλῃς πᾶσι μὲν τοῖς ἄλλοις ἐπέτρεψε θρησκεύειν ᾖ βούλονται καὶ τὰ θρησκευόμενα θεραπεύειν, μόνοις δὲ πολεμῶν διετέλει τοῖς τῶν ἀποστολικῶν ὑπερμαχοῦσι δογμάτων.

πάντα γοῦν τὸν τῆς ἐκείνου βασιλείας χρόνον, καὶ τὸ ἐπιβώμιον ἥπτετο πῦρ, καὶ σπονδὰς καὶ θυσίας τοῖς εἰδώλοις προσέφερον, καὶ τὰς δημοθοινίας κατὰ τὴν ἀγορὰν ἐπετέλουν· καὶ οἱ τοῦ Διονύσου τὰ ὄργια τετελεσμένοι μετὰ [*](1—4 vgl. Joh. Chrys. Homil. 21 PG 49, 214 Ζ. 45 — 10/11 vgl. Sozomen. VII 20, 1—2. Cod. Theod. XVI 10—12 — 10—17 vgl. Synops. 63, 7 — Chronic. Pasch, a. 379 S. 561, 10. Leo Grammaticus 102, S — 20f vgl. ob. S. 262, 11 f) [*](* 9—S. 318, 3 Symeon. Tita Ambrosii 16—17 — 9—S. 318, 4 Niceph. H. E. XIl 25. Cass. IX 33) [*](B V F HN (n) + GS (s) = r AL (y)) [*](1 ἔφη] ἔτι V ι 3/4 ὁπλίσαι = Symeon Cedren. Cass. Σ] ἀπειλῆσαι VF ι οὐκ ἡγησάμενος B ι λήθῃ παραδοῦναι ~ n ι 9 κα am Rand HSS ι κατὰ] καὶ B ι 13 ἔτι μεμηνυῖαν = Symeon Σ] ἐμμεμηνυῖαν B ι ὁρῶν = Symeon Σ] εὑρών nNic, vgl. zu 318, 16 1 16 ἀνεώσατο B ι 17 ἰωβιανὸσ A ἰουβιανὸσ s ι 18/19 οὐαλεντινιανὸσ BV ι 20 οὐάλησ Vs ι ᾗ] εἰ F > B ι βούλονται = Symeon] βούλοιντο nS, sicut vellent Cass.)

ταῦτα πάντα Θεοδόσιος εὑρὼν ὁ πιστότατος βασιλεὺς πρόρριζά τε ἀνέσπασε καὶ λήθῃ παρέδωκε Πρῶτος μέντοι τῶν ἄλλων ἀρχιερέων Μάρκελλος ὁ πάντα κβ ἄριστος, ὅπλῳ τῷ νόμω χρηοάμενος , τῆς ἐγκεχειρισμένης πόλεως τὰ τεμένη κατέλυσε, τῇ πρὸς τὸν θεὸν παρρησίᾳ μᾶλλον ἧ τῇ πολυχειρίᾳ χρησάμενος. ἐγὼ δὲ καὶ τοῦτο διηγήσομαι μνήμης ὂν ἀξιώτατον.

ἐτετελευτήκει μὲν Ἰωάννης ὁ τῆς Ἀπαμέων ἐπίσκοπος, οὗ καὶ πρόσθεν ἐμνήσθην , ἐκεχειροτόνητο δὲ ἀντ’ ἐκείνου Μάρκελλος ὁ θεῖος, ξέων τῷ πνεύματι κατὰ τὴν τοῦ ἀποστόλου νομοθεσίαν.

ἀφίκετο δὲ εἰς τὴν Ἀπάμειαν τῆς Ἑῴας ὁ ὕπαρχος, δύο χιλιάρχους οὑν τοῖς ὑπηκόοις λαβών. καὶ τὸ μὲν πλῆθος διὰ τὸ τῶν στρατιωτῶν ἡσύχασε δέος τὸ δὲ τοῦ Δῖός τέμενος, μέγιστόν τε ὂν καὶ πολλῷ κόσμῳ πεποικιλμένον, καταλῦσαι μὲν ἐπειράθη, στεγανὴν δὲ ἄγαν καὶ στερεμνίαν τὴν οἰκοδομίαν ἰδών, ἀδύνατον ἀνθρώποις ὑπέλαβε διαλῦσαι τῶν λίθων τὴν ἁρμονίαν μέγιστοί τε γὰρ ἦσαν καὶ ἀλλήλοις ἄγαν συνηρμοσμένοι καὶ μέντοι καὶ σιδήρῳ καὶ μολίβδῳ προσδεδεμένοι. ταύτην τοῦ ὑπάρχου τὴν δειλίαν ὁ θεῖος Μάρκελλος ἰδών, ἐκεῖνον μὲν εἰς τὰς ἄλλας προὔπεμψε πόλεις, αὐτὸς δὲ τὸν θεὸν ἠντιβόλει πόρον δοῦναι τῇ λύσει.

Ἡκεν οὖν τις αὐτόματος ἕωθεν, οὔτε οἰκοδόμος, οὔτε λιθοτόμος, οὔτ’ ἄλλην τινὰ ἐπιστάμενος τέχνην, ἀλλὰ λίθοις φέρειν ἐπὶ τῶν ὤμων καὶ ξύλα εἰθισμένος. οὕτος προσελθὼν ὑπέσχετο ῥᾷστα τὸν [*](3/4 vgl. Rufin. H. E. XI 19 S. 1023, 21. Zosim. IV 37, 3 — 5—S. 320, 13 vgl. Synax. 891, —20. Act. SS. Aug. III 152 f — 10 ob. S. 282, 18f — 11 Röm. 12. 11 — 14/15 vgl. Liban. Epist. 1053) [*](* 5—S. 320, 13 Niceph. H. Ε. XII 27. Cass. IX 34. Michael Syr. VII 8 S. 315 — 14—S. 320, 6 Chronicon civile et eccies. anon. auctoris ed. Rahmani 1904, Caput 57 (=Σ)) [*](B V F HN (n) + GS (s) = r AL (y)) [*](2 πονηρίαν BVFr Symeon Cass. Σ πανήγυριν y ι 3/4 πρόριζά τε BFs ι 5 κβ am Rand HSS ι 7 κατέλυσε] κατέτρεψεν L ι 9 ἐτελευτήκει BG τετελεύτηκε V ι 10 ἐχειροτόνητο B κεχειροτόνητο V ι 12 ἀπάμιαν B ι ὁ > B ι χιλιάρζχοσ A ι 14 καὶ — 15 πεποικιλμένον > B, am Rand L, Cass. wie im Text ι 16 ἄγαν VFr nimis Cass. ἅμα By ι στερέμνιον Hs ι ἰδών] εὑρών n, videns Cass., s. zu 317, 13 ι 18 ἄγαν] ἅμα VL > Cass. ι 19 τὸν vor τοῦ ~ B)

στοὰν ἐκ τῶν τεττάρων πλευρῶν ὁ νεὼς εἶχεν ἐφ’ ὕψους κείμενος αὐτῷ συνηρμοσμένην· οἱ δὲ κίονες μέγιστοί τε ἤσαν καὶ ἰσόμετροι τῷ νεῷ, ἑκάστου δὲ ὁ κύκλος ἑξκαίδεκα πήχεων ἢν.

ἡ δὲ τοῦ λίθου φύσις στερροτάτη τις ἢν καὶ οὐ ῥᾳδίως τοῖς τῶν λιθοτόμων ὀργάνοις ὑπείκουσα. τούτων ἕκαστον ἐν κύκλῳ διορύττων ἐκεῖνος καὶ ξύλοις ἐλαίνοις ὑπερείδων τὰ ὑπερκείμενα, ἐφ’ ἕτερον αὖθίς μετέβαινεν. οὕτω δὲ τρεῖς τῶν κιόνων ὀρύξας τὴν φλόγα τοῖς ξύλοις προσήνεγκεν.

ἀλλ’ οὐκ εἴα κατὰ φύσιν ὑπὸ τοῦ πυρὸς τὰ ξύλα δαπανᾶσθαι δαίμων τις μέλας φαινόμενος καὶ κωλύων τῆς φλογὸς τὴν ἐνέργειαν. ἐπειδὴ δὲ πολλάκις τοῦτο δράσαντες ἀνόνητον ἑώρων τὴν μηχανήν, ἐμήνυσαν τοῦτο τῷ ποιμένι μετὰ τὴν μεσημβρίαν καθεύδοντι.

Ὁ δὲ παραυτίκα εἰς τὸν θεῖον δραμὼν νεὼν καὶ εἰς ἄγγος ὕδωρ κομισθῆναι προστάξας, ἔθηκε μὲν τὸ ὕδωρ ὑπὸ τὸ θεῖον θυσιαστήριον, αὐτὸς δὲ εἰς τὸ ἔδαφος τὸ μέτωπον θεὶς τὸν φιλάνθρωπον ἠντιβόλει δεσπότην μὴ ἐπὶ πλεῖστον ἐνδοῦναι τῇ τυραννίδι τοῦ δαίμονος, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀσθένειαν τὴν ἐκείνου γυμνῶσαι καὶ τὴν οἰκείαν δύναμιν ἐπιδεῖξαι, ἵνα μὴ πρόφασις ἐντεῦθεν τοῖς ἀπίστοις μείζονος γένηται βλάβης.

ταῦτα εἰπὼν καὶ ὅσα τούτοις παρόμοια καὶ ἐπιθεὶς τοῦ σταυροῦ τὸν τύπον τῷ ὕδατι, Ἐκοίτιόν τινα διακονίας ἠξιωμένον, πίστει καὶ ζήλῳ πεφραγμένον, λαβεῖν τε τὸ ὕδωρ ἐκέλευσε καὶ διὰ τάχους δραμεῖν καὶ μετὰ πίστεως διαρρᾶναι καὶ τὴν φλόγα προσενεγκεῖν. οὕτω τούτου γενομένου, ἀπέδρα μὲν ὁ δαίμων οὐκ ἐνεγκὼν τὴν τοῦ ὕδατος προσβολήν, τὸ δὲ πῦρ, ὡς ἐλαίῳ τῷ ἀντι- [*](B V F HN (n) + GS (s) = r AL (y)) [*](1 τεχνίταιν VF Nie. τεχνιτοῖν By τεχνιτῶν r ι ἐπειδὴ] ἐπεὶ V ι 4 κείμενοσ BFry Σ templo in altitudine constituto Cass. Cod. L κειμένην V ι 5 τοῦ νεώ y ι πήχαιων B ι ἡ δὲ — 6 τις ἢν = Cass. Σ > V ι 7 τοῦτον y ι ἐν κύκλῳ] τὸν κύκλον V, per circtntum Cass. ι 8 ἑτέραν Fry ι 11 φαινόμενοσ μέλασ A ι φαινόμενος] φερόμενος B, apparunit Cass. ι 11/12 τῆς φλογὸς] τοῦ πυρὸς n, flammam Cass. ι 12 ἐπειδὴ] ἐπεὶ VFn ι τοῦτο πολλάκις ~ B, freqiicnter hoc Cass. ι 13 τὴν2 nur in B ι 17 τοὔδαφος VNs τὸ ὕδωρ H 18 ἐπιδοῦναι A ἐνδοῦναι Am ι 20 τοῖς ἀπίστοις] τίς B, infidelibus Cass. = Σ ι 21 ὅσα πρὸς τούτοισ’ ὅμοια B; man erwartet ὅσα τούτοις προσόμοια, s. Register s. v. ι 22 τῷ] ἐν τῶ s ι ἐκοίτιον BVF ἐκύτιον ry Equitium Cass. Aqustios Michael ι 24 διαρᾶναι BFL διᾶραι V γρ. διαρρᾶναι Vm ι 25 τοῦτο V ι ἀπέδρα μὲν] ἀπέδρασεν L ι 26 τοῦ ὕδατος τὴν ~ B ι ὡς > B, vclut Cass.)

οἱ δὲ κίονες, φρούδου τοῦ ἐρείδοντος γενομένου, αὐτοί τε κατέπεσον καὶ ἄλλους εἵλκυσαν δυοκαίδεκα. καὶ τοῦ νεὼ δὲ τὸ τοῖς κίοσι συνημμένον κατηνέχθη πλευρὸν ὑπὸ τῆς ἐκείνων βίας συνελκυσθέν. ὁ δὲ κτύπος εἰς ἅπαν τὸ ἄστυ διαδραμὼν (πολὺς γὰρ ἦν) πάντας εἰς θέαν συνήγειρεν.

ἐπειδὴ δὲ καὶ τοῦ ἀντιπάλου δαίμονος ἔμαθον τὴν φυγήν, εἰς ὑμνῳδίαν τοῦ θεοῦ τῶν ὅλων τὴν γλῶτταν ἐκίνησαν. οὕτω καὶ τἄλλα τεμένη κατέλυσεν ὁ θεῖος ἐκεῖνος ἀρχιερεύς.

Πόλλα δὲ καὶ ἄλλα περὶ τοῦδε τοῦ ἀνδρὸς καὶ λίαν ἀξιάγαστα διηγήματα ἔχων (καὶ γὰρ τοῖς νικηφόροις ἐπέστελλε μάρτυσι καὶ ἀντιγράφων ἐτύγχανε καὶ τέλος καὶ αὐτὸς τὸν τῶν μαρτύρων ἀνεδήσατο οτέφανον), ἀναδύομαι ταῦτα νῦν ἱστορεῖν, ἵνα μὴ λίαν μηκύνων ἀποκνήσω τοὺς ἐντευξομένους τῇ συγγραφῇ. ἐφ’ ἑτέραν τοίνυν διήγησιν τρέψομαι.