De materia medica

Πολλῶν οὐ μόνον ἀρχαίων ἀλλὰ καὶ νέων συνταξαμένων περὶ τῆς τῶν φαρμάκων σκευασίας τε καὶ δυνάμεως καὶ δοκιμασίας, φίλτατε Ἄρειε, πειράσομαι παραστῆσαί σοι μὴ κενὴν μηδὲ ἄλογον ὁρμὴν ἐσχηκέναι με πρὸς τήνδε τὴν πραγματείαν διὰ τὸ τοὺς μὲν αὐτῶν μὴ τετελειωκέναι, τοὺς δὲ ἐξ ἱστορίας τὰ πλεῖστα ἀναγράψαι. Ἰόλλας μὲν γὰρ ὁ Βιθυνὸς καὶ Ἡρακλείδης ὁ Ταραντῖνος ἐπ᾿ ὀλίγον ἥψαντο τῆς αὐτῆς πραγματείας τὴν βοτανικὴν παντελῶς ἐάσαντες παράδοσιν, οὐ μὴν οὐδὲ τῶν μεταλλικῶν ἢ ἀρωμάτων πάντων ἐμνημόνευσαν. Κρατεύας δὲ ὁ ῥιζοτόμος καὶ Ἀνδρέας ὁ ἰατρὸς — οὗτοι γὰρ δοκοῦσιν ἀκριβέστερον τῶν λοιπῶν περὶ τοῦτο τὸ μέρος ἀνεστράφθαι— πολλὰς ῥίζας εὐχρηστοτάτας καί τινας βοτάνας ἀπαρασημειώτους εἴασαν.

πλὴν τοῖς μὲν ἀρχαίοις μαρτυρητέον μετὰ τῆς 2 ὀλιγότητος τῶν παραδοθέντων καὶ τὴν ἀκρίβειαν προσπαραλαβοῦσι, τοῖς μέντοι νέοις οὐ συγκαταθετέον, ὧν ἐστι Βάσσος Ἰουλαῖος καὶ Νικήρατος καὶ Πετρώνιος Νίγερ τε καὶ Διόδοτος, Ἀσκληπιάδειοι πάντες, οἳ τὴν μὲν πᾶσι σύμφυλον [*](1 πεδακίου libri: correxi 2 ἰατρικῆς om. F 6 de Areo medico cf. Pauly-Wissowa s. v. πειράσομαί σοι HDiDa περιστῆσαι Da cf. Act. 24, 13 7 ἐσχηκέναι με post πραγματείαν transpos. Da 9 ἰόλλας Da: ἰόλας reliqui: iolaos Dl cf. Pl. ind. Gal. XIV 7 βυθινὸς F: βυθηνὸς Di 10 τῆσδε τῆς Da: αὐτῆς om. FDi 11 οὐδὲ μὴν (om. οὐδὲ) Da 12 πάντες DiDa: om. H ἐμνήσθησαν HDa κρατίας Di: κριτίας alii de Crateua cf. Wellm. I 13 δὲ] τε HDa de Andrea cf. Pauly-Wissowa s. v. 16 πλὴν] cf. Blaß Gr.d. N. 273 17 περιδοθέντων Da 18 ὧν εἷς ἐστι καὶ H βάσος Di: βᾶσοσ F 19 ὁ τυλαῖος QDi: ὁ τύλλιος Da: Basilius Tullius Dl: correxi cf. Herm. XXIV 546 ad. 2 de Petronio, Diodoto, Nigro cf. Herm. l. s. τε om. HDa 20 ἀσκληπιάδαι p (αι in ras.): hi omnes asclepiadii fuerunt Dl σύμφυλλον FDi)

3 Ὁ γοῦν διαπρεπὴς δοκῶν εἶναι ἐν αὐτοῖς Νίγερ τὸ Εὐφόρβιόν φησιν ὀπὸν εἶναι χαμελαίας γεννωμένης ἐν Ἰταλίᾳ καὶ τὸ ἀνδρόσαιμον ταὐτὸ ὑπάρχειν ὑπερικῷ, ἀλόην δὲ ὀρυκτὴν ἐν Ἰουδαίᾳ γεννᾶσθαι, καὶ ἄλλα τούτοις ὅμοια πλεῖστα παρὰ τὴν ἐνάργειαν ἐκτίθεται ψευδῶς, ἅπερ ἐστὶ τεκμήρια οὐκ αὐτοψίας ἀλλὰ τῆς ἐκ παρακουσμάτων ἱστορίας. ἥμαρτον δὲ καὶ περὶ τὴν τάξιν, οἱ μὲν ἀσυμφύλους δυνάμεις συγκρούσαντες, οἱ δὲ κατὰ στοιχεῖον καταγράψαντες, διέζευξάν τε τῆς ὁμογενείας τά τε γένη καὶ τὰς ἐνεργείας αὐτῶν, ὡς διὰ τοῦτο ἀσυμμνημόνευτα γίνεσθαι.

4 ἡμεῖς δὲ ὡς εἰπεῖν ἐκ πρώτης ἡλικίας ἄληκτόν τινα ἔχοντες ἐπιθυμίαν περὶ τὴν ἐπίγνωσιν τῆς ὕλης καὶ πολλὴν γῆν ἐπελθόντες — οἶσθα γὰρ ἡμῖν στρατιωτικὸν τὸν βίον — συναγηόχαμεν τὴν πραγματείαν ἐν πέντε βιβλίοις σοῦ προτρεψαμένου, ᾧ καὶ τὴν σύνταξιν ἀνατίθεμεν, εὐχάριστον ἐκπληροῦντες πάθος δι᾿ ἣν ἔχεις πρὸς ἡμᾶς διάθεσιν, φύσει μὲν πρὸς πάντας τοὺς ἀπὸ παιδείας ἀναγομένους οἰκειούμενος, μάλιστα δὲ πρὸς τοὺς ὁμοτέχνους, ἰδιαίτερον δὲ πρὸς ἡμᾶς. δεῖγμα δὲ οὐ [*](6 SIM. Pl. XXV 79 (cf. D. III 82). XXVII 26 (D. III 156). XXVII 15 D. III 22).) [*](3 παρέδωσαν vulgo post ἐνέργειαν add. δυνάμεις καὶ δοκιμασίας H ad κανονίζοντες schol. cod. Ambr. L 119 sup. ὁ δὲ γαληνὸς λέγει ἐν β περὶ τῶν καθ΄ ἱπποκράτην στοιχείων τῇ πείρᾳ βασανίζειν, ὅπερ ὁ διοσκουρίδης τῇ πείρφ κανονίζειν εἶπε 4 ad rem cf. Gal. XI 794 καὶ γὰρ καὶ τούτῳ (sc. Νίγρῳ) τἄλλά τε καλῶς εἴρηται χωρὶς τῶν κατὰ τὰς αἰτίας λογισμῶν ὄγκον QDa διαφορὰς — αὐτῶν om. QDa (aberr. libr.) 5 ἀναγράφειν HDa 6 ἐν αὐτοῖς δοκῶν HDa ἐφόρβιον F 7 χαμαιλέας FDa γενομένης Da ἰταλίᾳ libri: italia Dl: gallia Pl. l. s.: fort. Γαλατίᾳ 8 ταὐτὸ F: ταὐτὸν reliqui ὑπερικῷ ὑπάρχειν HDa δὲ] τε HDa 9 ἄλλα πλεῖστα ὅμοια τούτοις HDa ἐνάργειαν] ἀλήθειαν HDa 11 περὶ] παρὰ HDa 12 ἀσυμφύλλους Fv στοιχεὶα H 13 ἀναγράψαντες HDa διέξευξων HDa: διαζεύξαντες reliqui: correxi 14 ἀσυμμνημόνευτοι H: ἀμνημόνευτα Di: εὐμνημόνευτα vulgo 16 ὥς ἐστιν HDa σχόντες FDi 18 ἡμῶν HDa συναγηώχαμεν H: συνηγιόχκμεν 19 πέντε] F: εξ reliqui: quinque Dl cf. Gal. XI 794 βιβλοις Da, post βι θλίοις add. παραδεδομένην H, περιδιδομένην Da 20 ἀνατιθέαμεν Di 21 ἔσχες FDiI 22 ὠκειωμένοε HDa)

παρακαλοῦμεν δὲ σὲ καὶ τοὺς ἐντευξομένους τοῖς 5 ὑπομνήμασι μὴ τὴν ἐν λόγοις δύναμιν ἡμῶν σκοπεῖν, ἀλλὰ τὴν ἐν τοῖς πράγμασι μετ᾿ ἐμπειρίας ἐπιμέλειαν. μετὰ γὰρ πλείστης ἀκριβείας τὰ μὲν πλεῖστα δι᾿ αὐτοψίας γνόντες, τὰ δὲ ἐξ ἱστορίας τῆς πᾶσι συμφώνου καὶ ἀνακρίσεως τῶν παῤ ἑκάστοις ἐπιχωρίων ἀκριβώσαντες πειρασόμεθα καὶ τῇ τάξει διαφόρῳ χρήσασθαι καὶ τὰ γένη κατὰ τὰς δυνάμεις ἑκάστου αὐτῶν ἀναγράψασθαι. ὅτι γε μὴν ἀναγκαῖος ὑπάρχει ὁ περὶ φαρμάκων λόγος, παντί που δῆλον, συνεζευγμένος ὅλῃ τῇ τέχνῃ καὶ τὴν ἀφ᾿ ἑαυτοῦ συμμαχίαν ἀήττητον παντὶ μέρει παρεχόμενος, καὶ διότι δύναται αὔξεσθαι κατά τε τὰς σκευασίας καὶ τὰς μείξεις καὶ τοὺς ἐπὶ τῶν παθῶν πειρασμοὺς πλεῖστα συμβαλλομένης τῆς περὶ ἕκαστον τῶν φαρμάκων γνώσεως.

προσπαραλημψόμεθα 6 δὲ καὶ τὴν συνήθη καὶ σύμφυλον ὕλην, ἵνα ἡ γραφὴ γένηται τελεία.

πρὸ πάντων οὖν φροντίζειν τῆς ἀποθέσεως καὶ συλλογῆς ἑκάστου κατὰ τοὺς οἰκείους καιροὺς προσήκει· παρὰ γὰρ δὴ τούτους ἢ ἐνεργῆ ἢ ἐξίτηλα γίνεται τὰ φάρμακα· αἰθρίου γὰρ ὄντος τοῦ καταστήματος συλλέγειν δεῖ. μεγάλη γὰρ κἂν τούτῳ ὑπάρχει διαφορὰ παρὰ τὸ αὐχμῶν ἢ ὄμβρων παραγινομένων τὴν συλλογὴν ποιεῖσθαι, ὡς καὶ παρὰ τὸ ὀρεινοὺς καὶ ὑψηλοὺς καὶ διαπνεομένους καὶ ψυχροὺς καὶ ἀνύδρους εἶναι τοὺς τόπους ἰσχυρότεραι γάρ εἰσιν αἱ δυνάμεις αὐτῶν. αἱ δὲ ἐν πεδινοῖς [*](19 SIM. cf. Theophr. de caus. VI 13.) [*](1 μικρὸν HDa λικιννίου HDa: λικανίου FDi: correxi cf. Prosop. I. R. II 259 2 ἐπέγνωμεν HDa 3 ἀμφοτέρους FDi ἡμῶν F 5 ἡμῶν δύναμιν Da 6 πλείστης] τῆς λουτῆς HDa 7 μὲν om. FDi πλεῖστα] λοιπὰ FDi τὰ δὲ καὶ HDa 8 τῆς] τοῖς Da καὶ om. Da τῶν] τῆς F ἑκάστης FDa 10 καὶ τὰς δυνάμεις libri: mg. cod. Ambr. L 119 sup. add. m. rec. ἢ καὶ τὰ γένη κατὰ τὰς δυνάμεις αὐτῶν ὡε ἐγὦμαι: correxi ἑκάστου om. Di 13 ἀφ᾿ ἑαυτοῦ H: ἀπ᾿ αὐτοῦ FDi: αὐτοῦ vel ἑαυτοῦ Da 14 ὅτι HDa αὔξασθαι Da τὰς (utrobique) om. Da τε καὶ F τὰς (alt.) om. H 16 ἕκαστον φάρμακον Da προσπεριληψόμεθα Da 17 ἔμφυλον H: σύμφυλλον reliqui 19 οὖν] δὲ Di τῆς συλλογῆς HDa 20 προσῆκς Da περὶ Da 21 ἐνεργεῖ HDi 22 καὶ τούτων FDiDa 23 ὃιαφορὰ ὑπάρχει HDa παρὰ om. HDa τὸ] τοῦ Da: τῶν H παραγεννομένων F: προγεγενημένων HDa: γενομένων Di: correxi 24 ὥσπερ HDiDa παρὰ om. HDiDa τὸ om. F post ὀρεινοὺς add. ποιεἴσθαι Da 25 ἀνύδρους τόπους εἶναι H 26 αὐτῶν om. HDa ad rem cf. epist. Pseudohipp. 16 (IX 344 L.), cuius auctor imitatus est D)

7 οὐκ ἀγνοητέον μέντοι ὅτι πολλάκις τὰ τοιαῦτα παρὰ τὴν ἰδιότητα τῆς χώρας καὶ παρὰ τὴν σύγκρασιν τοῦ ἔτους τάχιον ἢ βράδιον ἀκμάζει, ἔνια δὲ καὶ παρὰ τὴν ἑαυτῶν ἰδιότητα ἐν χειμῶνι ἄνθη τε καὶ φύλλα φέρει, τινὰ δὲ καὶ δὶς τοῦ ἔτους ἀνθοφορεῖ, τὸν δὲ βουλόμενον ἐν τούτοις ἐμπειρίαν ἔχειν δεῖ κατά τε τὴν ἀρτιφυῆ βλάστησιν ἐκ τῆς γῆς καὶ ἀκμάζουσι καὶ παρηκμακόσι παρατυγχάνειν· οὔτε γὰρ ὁ τῇ βλαστήσει ἐντετυχηκὼς μόνον δύναται τὸ ἀκμάζον γνωρίσαι οὔτε ὁ ἑωρακὼς τὰ ἀκμάζοντα τὸ ἀρτιφυὲς ἐπιγνῶναι. παρὰ γὰρ τοὺς μετασχηματισμοὺς τῶν φύλλων καὶ τὰ μεγέθη τῶν καυλῶν καὶ ἀνθῶν καὶ καρπῶν καί τινας ἄλλας ἰδιότητας μεγάλη πλάνη γίνεται ἐπ᾿ ἐνίων τοῖς μὴ οὕτω τὴν θέαν ποιησαμένοις.

8 παρὰ ταύτην γοῦν τὴν αἰτίαν τινὲς τῶν ἀναγραψαμένων ἐπλανήθησαν εἰπόντες τινὰ μήτε ἄνθη μήτε καυλὸν μήτε καρπὸν φέρειν, καθάπερ ἐπὶ τῆς ἀγρώστεως καὶ βηχίου καὶ πενταφύλλου. ὁ δὲ πολλάκις ἐντετευχὼς αὐτοῖς καὶ ἐν πολλοῖς τόποις μάλιστα τὴν ἐπίγνωσιν ποιήσεται. χρὴ μέντοι εἰδέναι ὅτι ἔνια τῶν βοτανικῶν φαρμάκων ἐπὶ πολλὰ ἔτη διαμένει, οἷον ἐλλέβορος λευκὸς καὶ μέλας, τὰ δὲ λοιπὰ μέχρι τριετίας ἐστὶν εὔχρηστα. τὰ μὲν οὖν ἐρνώδη, ὧν ἐστι στοιχάς, χαμαίδρυς, πόλιον, ἁβρότονον, σέριφον, ἀψίνθιον, ὕσσωπον καὶ τὰ ὅμοια τούτοις, συλλέγειν δεῖ ἐγκύμονα τῶν σπερμάτων, ἄνθη δὲ πρὸ τῆς ἀποπτώσεως αὐτῶν, τοὺς δὲ καρποὺς πεπείρους ὄντας, καὶ τὰ σπέρματα δὲ ἀρχόμενα ξηραίνεσθαι πρὸ τοῦ ἀπορρεῖν·

9 χυλίζειν δὲ τὰς βοτάνας ἀρτιβλάστων ὄντων τῶν καυλῶν, ὁμοίως καὶ τὰ φύλλα, ὀποὺς δὲ καὶ δάκρυα [*](20 SIM. [Theophr] h. pl. IX 14; Pl. XXVII 143 sq.) [*](1 τόποις addidi ex H 2 μὴ om. Spr. 3 ἐφθινικυῖαι F: ἐφθκυῖαι HDa 4 πολλάκις post τοιαῦτα colloc. HDa τὰ τοιαῦτα] ταῦτα FDi περὶ Da 6 αὐτῶν HDa 8 τὴν ἐν τούτοις HDa κατά γε Ald.: κατά τε QDi: κτᾶσθαι Da 9 ἀκμάζει vel ἀκμάζειν Da παρακμάζουσι H: παρακμάζει vel παρακμάζειν Da 10 τὴν βλάστης F: τῆ βλάστη Di: ἐν τῆ βλαστήσει Da ἐντετευχὼς Da μόνον post δύναται colloc. HDa 11 ὁ om. Da τὸ ἀκμάζον HDa: τι ἀκμάζον vulgo 14 ἐνίοις Di 16 ἀναγραψόντων H 18 ἐντετυχηκὼς H 20 ἔνια] μόνα libri: τινὰ coni. Bauhinus: correxi 21 οἷον om. H ὁ λευκὸς vulgo cf. D. IV 148. 162 22 ἄχρι H post τριετίας add. ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον vulgo εἰσὶν F ἄχρηστα DiDa ὧν om. FDiDa 23 ἀψίνθιον σέριφον H 24 τούτων Da 26 ὄντας om. FDiDa 27 ἄρτι θλαστανόντων H: ἀρτιβλάστων reliqui: cf. D. III 48. Theophr. c. pl. II, 1, 7 28 ὁμοίως δὲ H τὰ δάκρυα H)