Deipnosophistae
Athenaeus of Naucratis
Athenaeus. Athenaei Naucratitae Dipnosophistarum Libri XV (3 volumes). Kaibel, Georg, editor. Leipzig: Teubner, 1887-1892.
Σωτάδης δ᾽, οὐχ ὁ τῶν Ἰωνικῶν ᾀσμάτων ποιητὴς ὁ Μαρωνίτης, ἀλλ’ ὁ τῆς μέσης κωμῳδίας, ποιεῖ καὶ αὐτὸς ἐν Ἐγκλειομέναις (οὕτω γὰρ ἐπιγράφει τὸ δρᾶμα) τοιάδε μάγειρον λέγοντα (II 447 K)·
- καρῖδας ἔλαβον πρῶτον· ἀπεταγήνισα
- ταύτας ἁπάσας. γαλεὸς εἴληπται μέγας·
- ὤπτησα τὰ μέσα, τὴν δὲ λοιπὴν γρυμέαν
- ἕψω ποιήσας τρῖμμα συκαμίνινον.
- γλαύκου φέρω κεφάλαια παμμεγέθη δύο,
- ἐν λοπάδι μεγάλῃ ταῦτα, λιτῶς προσαγαγὼν
- χλόην, κύμινον, ἅλας, ὕδωρ, ἐλᾴδιον.
- λάβρακα μετὰ ταῦτ’ ἐπριάμην καλὸν σφόδρα·
- ἔσται δι’ ἅλμης λιπαρὸς ἑφθὸς ἐν χλόῃ,
- ἀποδοὺς ὅσ’ ἐστὶν ἀπ’ ὀβελίσκων ὀπτανά.
- τρίγλας καλὰς ἠγόρασα καὶ κίχλας καλάς·
v.2.p.147- ἔρριψα ταύτας ἐπὶ τὸν ἄνθραχ’ ὡς ἔχει
- ἅλμῃ τε λιπαρᾷ παρατίθημ’ ὀρίγανον.
- ταύταις προσέλαβον σηπίας καὶ τευθίδας·
- ἀστεῖον ἑφθὴ τευθὶς ὠνθυλευμένη
- καὶ πτερύγι’ ἁπαλῶς σηπίας ὠπτημένα.
- τριμμάτιον ᾠκείωσα τούτοις ἀνθινὸν
- παντοδαπόν. ἑψητὸν δὲ μετὰ ταύτας τινά·
- ὀξυλίπαρον τούτοις ἔδωκα χυμίον.
- γόγγρον ἐπὶ τούτοις ἐπριάμην παχὺν σφόδρα·
- κατέπνιξ’ ἐν ἅλμῃ τοῦτον εὐανθεστέρᾳ.
- κωβίδι’ ἄττα καὶ πετραῖα δή τινα
- ἰχθύδια, τούτων ἀποκνίσας τὰ κρανία
- ἐμόλυν’ ἀλεύρῳ .... τοιούτῳ τινὶ
- πέμπω τε ταῖς καρῖσι τὴν αὐτὴν ὁδόν.
- ἀμίαν τε χήραν, θηρίον καλὸν σφόδρα,
- θρίοισι ταύτην ἅλις ἐλᾳδίῳ διεὶς
- ἐσπαργάνωσα περιπάσας ὀρίγανον
- ἐνέκρυψά θ’ ὥσπερ δαλὸν εἰς πολλὴν τέφραν.
- ἀφύαν θ’ ἅμ’ αὐτῇ παρέλαβον Φαληρικήν·
- εἷς κύαθος ἐνταῦθ’ ὕδατος ἐπιχυθεὶς πολύ·
- τεμὼν δὲ λεπτὴν τῆς χλόης καὶ πλείονα,
- κἂν ᾖ δικότυλος λήκυθος, καταστρέφω.
- τί λοιπόν; οὐδὲν ἄλλο. τοῦτ’ ἐσθ’ ἡ τέχνη,
- οὐκ ἐξ ἀπογραφῆς οὐδὲ δι’ ὑπομνημάτων.
καὶ μαγείρων μὲν ἅλις· περὶ δὲ τοῦ γόγγρου λεκτέον. Ἀρχέστρατος μὲν γὰρ ἐν τῇ Γαστρονομίᾳ
ἑξῆς τε περὶ τῶν κατ’ Ἰταλίαν τόπων διεξιὼν πάλιν ὁ καλὸς οὗτος περιηγητής φησιν (fr. 17 R)·
- γόγγρου μὲν γὰρ ἔχεις κεφαλήν, φίλος, ἐν Σικυῶνι
- πίονος, ἰσχυροῦ, μεγάλου καὶ πάντα τὰ κοῖλα·
- εἶτα χρόνον πολὺν ἕψε χλόῃ περίπαστον ἐν ἅλμῃ·
Ἄλεξις ἐν Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβαις (II 323 K)·
- καὶ γόγγρος σπουδαῖος ἁλίσκεται, ὥστε τοσοῦτον
- τῶν ἄλλων πάντων ὄψων κρατεῖ οὗτος ὅσον περ
- θύννος ὁ πιότατος τῶν φαυλοτάτων κορακίνων.
Ἀρχέδικος δ’ ἐν Θησαυρῷ παράγει τινὰ μάγειρον λέγοντα, περὶ ὧν ὠψώνηκεν αὐτός (IV 436 M)·
- γόγγρου δ’ ὁμοῦ σωρευτὰ πιμελῆς μέλη
- ὑπεργέμοντα.
- δραχμῶν τριῶν γλαυκίσκον ..........
- γόγγρου κεφαλὴν καὶ τὰ πρῶτα τεμάχια
- δραχμῶν πάλιν πέντ᾽· ὦ ταλαιπώρου βίου.
- δραχμῆς τραχήλους· ἀλλὰ νὴ τὸν ἥλιον,
- κἀμοὶ τράχηλον ἕτερον εἴ ποθεν λαβεῖν
- ἦν καὶ πρίασθαι δυνατόν, ὃν ἔχω τοῦτον ἂν
- πρὶν εἰσενεγκεῖν ταῦτα δεῦρ’ ἀπηγξάμην·
- οὐθεὶς δεδιακόνηκεν ἐπιπονώτερον.
- ἅμα μὲν πρίασθαι πολλὰ καὶ πολλοῦ σφόδρα,
- ἅμα δ’ εἴ τι χρηστὸν ἀγοράσαιμ᾽, ἀπωλλύμην.
- ‘κατέδοντ’ ἐκεῖνοι’, τοῦτο πρὸς ἐμαυτὸν λέγω,
- ‘διαπυτιοῦσ’ οἶνον δὲ τοιοῦτον χαμαί.’
- οἴμοι.
v.2.p.149
ΓΑΛΕΟΙ. Ἱκέσιος ἐν τοῖς περὶ ὕλης τῶν γαλεῶν βελτίονας εἶναι καὶ ἁπαλωτέρους τοὺς ἀστερίας καλουμένους. Ἀριστοτέλης δὲ (p. 303 R) εἴδη αὐτῶν φησιν εἶναι πλείω, ἀκανθίαν, λεῖον, ποικίλον, σκύμνον, ἀλωπεκίαν, ῥίνην. Δωρίων δ’ ἐν τῷ περὶ ἰχθύων τὸν ἀλωπεκίαν μίαν ἔχειν φησὶ λοφιὰν πρὸς τῷ οὐραίῳ, ἐπὶ δὲ τῆς ῥάχεως οὐδαμῶς. ὁ δ᾽ Ἀριστοτέλης ἐν πέμπτῳ ζῴων μορίων καὶ κεντρίνην φησί τινα γαλεὸν εἶναι καὶ νωτιδανόν. Ἐπαίνετος δ’ ἐν Ὀψαρτυτικῷ ἐπινωτιδέα καλεῖ, χείρονα δ’ εἶναι τὸν κεντρίνην καὶ δυσώδη. γνωρίζεσθαι δ’ ἐκ τοῦ πρὸς τῇ πρώτῃ λοφιᾷ ἔχειν κέντρον τῶν ὁμοειδῶν οὐκ ἐχόντων· οὔτε δὲ στέαρ οὔτε πιμελὴν ἔχειν τοὺς ἰχθῦς τούτους διὰ τὸ χονδρώδεις εἶναι. ἰδίως δὲ ὁ ἀκανθίας τὴν καρδίαν ἔχει πεντάγωνον. τίκτει δ᾽ ὁ γαλεὸς τὰ πλεῖστα τρία καὶ εἰσδέχεται τὰ γεννηθέντα εἰς τὸ στόμα καὶ πάλιν ἀφίησιν· μάλιστα δ’ ὁ ποικίλος καὶ ὁ ἀλωπεκίας. οἱ δὲ λοιποὶ οὐκ ἔτι διὰ τὴν τραχύτητα.
Ἀρχέστρατος δὲ ὁ τὸν αὐτὸν Σαρδαναπάλλῳ ζήσας βίον περὶ τοῦ ἐν Ῥόδῳ γαλεοῦ λέγων τὸν αὐτὸν εἶναι ἡγεῖται τῷ παρὰ Ῥωμαίοις μετ’ αὐλῶν καὶ στεφάνων εἰς τὰ δεῖπνα περιφερομένῳ ἐστεφανωμένων καὶ τῶν φερόντων αὐτὸν καλούμενόν τε ἀκκιπήσιον. ἀλλ’ οὗτος μὲν μικρὸς καὶ μακρορυγχότερός ἐστι καὶ τῷ σχήματι τρίγωνος ἐκείνων μᾶλλον· τούτων δ’ ὁ εὐτελέστατος καὶ μικρότατος οὐχ ἧττον Ἀττικῶν χιλίων πιπράσκεται. Ἀπίων δ’ ὁ γραμματικὸς ἐν τῷ περὶ τῆς Ἀπικίου τρυφῆς τὸν ἔλοπα καλούμενον τοῦτόν φησιν εἶναι τὸν ἀκκιπήσιον. ἀλλ’ ὅ γε Ἀρχέστρατος
τούτων τῶν ἐπῶν μνησθεὶς καὶ Λυγκεὺς ὁ Σάμιος ἐν τῇ πρὸς Διαγόραν ἐπιστολῇ φησιν καὶ δικαίως παρακελεύεσθαι τὸν ποιητὴν τῷ μὴ δυναμένῳ τιμὴν ἀριθμῆσαι ἀδικίᾳ κτήσασθαι τὴν ἐπιθυμίαν. καὶ γὰρ τὸν Θησέα, φησί, γεγονότα καλὸν ὑπολαμβάνω τοῦ Τληπολέμου τὸν ἰχθὺν τοῦτον αὐτῷ παρασχόντος παρεσχηκέναι. Τιμοκλῆς δ’ ἐν Δακτυλίῳ φησί (II 451 K)·
- ἐν δὲ Ῥόδῳ γαλεὸν τὸν ἀλώπεκα· κἂν ἀποθνῄσκειν
- μέλλῃς, ἂν μή σοι πωλεῖν θέλῃ, ἅρπασον αὐτόν·
- ὃν καλέουσι Συρακόσιοι κύνα πίονα· κᾆτα
- ὕστερον ἤδη πάσχ’ ὅτι σοι πεπρωμένον ἐστίν.
- γαλεοὺς καὶ βατίδας ὅσα τε τῶν γενῶν
- ἐν ὀξυλιπάρῳ τρίμματι σκευάζεται.
ΓΛΑΥΚΟΣ. Ἐπίχαρμος ἐν Ἥβας γάμῳ (p. 234 L)·
Νουμήνιος ἐν Ἁλιευτικῷ (fr. 8 Birt)·
- σκορπίοι τε ποικίλοι σαῦροί τε, γλαῦκοι πίονες.
τὴν δὲ τοῦ γλαύκου κεφαλὴν ἐπαινῶν ὁ Ἀρχέστρατός φησιν (fr. 15 R)·
- ὕκην ἢ κάλλιχθυν, ὁτὲ χρόμιν, ἄλλοτε δ’ ὀρφὸν
- ἢ γλαῦκον περόωντα κατὰ μνία σιγαλόεντα.
καὶ Ἀντιφάνης δ’ ἐν Προβατεῖ φησιν (II 92 K)·
- ἀλλά μοι ὀψώνει γλαύκου κεφαλὴν ἐν Ὀλύνθῳ
- καὶ Μεγάροις· σεμνοῖς γὰρ ἁλίσκεται ἐκτεναγιστῆς.
ὁ δ’ αὐτὸς ἐν Φιλώτιδι καὶ ταῦτα λέγει (II 109 K)·
- Βοιώτιαι μὲν ἐγχέλεις, μῦς Ποντικοί,
- θύννοι Μεγαρικοί, μαινίδες Καρύστιαι,
- φάγροι δ’ Ἐρετρικοί, Σκύριοι δὲ κάραβοι.
- οὐκοῦν τὸ μὲν γλαυκίδιον, ὥσπερ ἄλλοτε,
- ἕψειν ἐν ἅλμῃ φημί. Β. τὸ δὲ λαβράκιον
- Α. ὀπτᾶν ὅλον. Β. τὸν γαλεόν; Α. ἐν ὑποτρίμματι
- ζέσαι. Β. τὸ δ’ ἐγχέλειον; Α. ἅλες, ὀρίγανον,
- ὕδωρ. Β. ὁ γόγγρος; Α. ταὐτόν. Β. ἡ βατίς; Α.
- χλόη.
- Β. πρόσεστι θύννου τέμαχος. Α. ὀπτήσεις. Β.
- κρέας
- ἐρίφειον; Α. ὀπτόν. Β. θάτερον; Α. τἀναντία.
- Β. ὁ σπλήν; Α. σεσάχθω. Β. νῆστις;
Ἀναξανδρίδης Νηρεῖ (II 145 K)·
- Εὔβουλος Καμπυλίωνι (II 179 K)·
- τήν τ’ εὐπρόσωπον λοπάδα ......
- ....... τοῦδε τοῦ θαλαττίου
- Γλαύκου φέρουσαν εὐγενέστερον ....
- λάβρακά θ’ ἑφθὸν .... ἅλμῃ μίαν.
Ἄμφις ἐν Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβαις (II 240 K)·
- ὁ πρῶτος εὑρὼν πολυτελὲς τμητὸν μέγα
- γλαύκου πρόσωπον τοῦ τ’ ἀμύμονος δέμας
- θύννου τά τ’ ἄλλα βρώματ’ ἐξ ὑγρᾶς ἁλὸς
- Νηρεὺς κατοικεῖ τόνδε πάντα τὸν τόπον.
καὶ ἐν Φιλεταίρῳ (II 247 K)·
- γλαῦκοι δ’ ὅλοι, ῥαχιστὰ κρανίων μέρη
- εὔσαρκα.
Ἀντιφάνης δ’ ἐν Κύκλωπι ὑπερακοντίζων τὸν τένθην Ἀρχέστρατόν φησιν (II 65 K)·
- ἔχειν καθαρείως ἐγχελύδιόν τι καὶ
- γλαυκινιδίου κεφάλαια καὶ λαβρακίου
- τεμάχια.
- ἔστω δ’ ἡμῖν κεστρεὺς τμητός,
- νάρκη πνικτή, πέρκη σχιστή,
- τευθὶς σακτή, συνόδων ὀπτός,
- γλαύκου προτομή, γόγγρου κεφαλή,
- βατράχου γαστήρ, θύννου λαγόνες,
- βατίδος νῶτον, κέστρας ὀσφύς,
- ψήττας κίσχος, μαινίς, καρίς,
- τρίγλη, φυκίς·
- τῶν τοιούτων μηδὲν ἀπέστω.
τὸν δὲ Γλαῦκον τὸν θαλάττιον δαίμονα Θεόλυτος μὲν ὁ Μηθυμναῖος ἐν τοῖς Βακχικοῖς ἔπεσιν ἐρασθέντα φησὶν Ἀρεάδνης, ὅτ’ ἐν Δίᾳ τῇ νήσῳ ὑπὸ Διονύσου ἡρπάσθη, καὶ βιαζόμενον ὑπὸ Διονύσου ἀμπελίνῳ δεσμῷ ἐνδεθῆναι καὶ δεηθέντα ἀφεθῆναι εἰπόντα·
- Ναυσικράτης Ναυκλήροις (IV 575 M)·
- δύο μέν φασιν ἁπαλοὶ καὶ καλοὶ
- παῖδες θεοῦ τοῦ ναυτίλοισι πολλάκις
- ἤδη φανέντος πελαγίοις ἐν ἀγκάλαις,
- ὃν καὶ τὰ θνητῶν φασιν ἀγγέλλειν πάθη.
- Β. Γλαῦκον λέγεις. Α. ἔγνωκας.
Προμαθίδας δ’ ὁ Ἡρακλεώτης ἐν ἡμιάμβοις Πολύβου τοῦ Ἑρμοῦ καὶ Εὐβοίας τῆς Λαρύμνου γενεαλογεῖ τὸν Γλαῦκον. Μνασέας δ’ ἐν τρίτῳ τῶν Εὐρωπιακῶν (FHG III 151) Ἀνθηδόνος καὶ Ἀλκυόνης αὐτὸν γενεαλογεῖ. ναυτικὸν δὲ αὐτὸν καὶ κολυμβητὴν ἀγαθὸν γενόμενον Πόντιον καλεῖσθαι· ἁρπάσαντα Σύμην τὴν Ἰηλύσου καὶ Δωτίδος θυγατέρα ἀποπλεῦσαι εἰς τὴν Ἀσίαν καὶ τὴν ἐγγὺς τῆς Καρίας νῆσον ἔρημον κατοικίσαντα ἀπὸ τῆς γυναικὸς Σύμην αὐτὴν προσαγορεῦσαι. Εὐάνθης δ’ ὁ ἐποποιὸς ἐν τῷ εἰς τὸν Γλαῦκον ὕμνῳ Ποσειδῶνος αὐτὸν υἱὸν εἶναι καὶ Ναΐδος νύμφης μιγῆναί τε Ἀρεάδνῃ ἐν Δίᾳ τῇ νήσῳ ἐρασθέντα, ὅτε ὑπὸ Θησέως κατελείφθη. Ἀριστοτέλης δ’ ἐν τῇ Δηλίων πολιτείᾳ (p. 465 R) ἐν Δήλῳ κατοικήσαντα μετὰ τῶν Νηρηίδων τοῖς θέλουσι μαντεύεσθαι. Πόσσις δ’ ὁ Μάγνης ἐν τρίτῳ Ἀμαζονίδος τῆς Ἀργοῦς φησι δημιουργὸν γενέσθαι τὸν Γλαῦκον καὶ κυβερνῶντα αὐτήν, ὅτε Ἰάσων μετὰ τῶν Τυρρηνῶν ἐμάχετο, μόνον ἄτρωτον γενέσθαι ἐν τῇ ναυμαχίᾳ· κατὰ δὲ Διὸς βούλησιν ἐν τῷ τῆς θαλάσσης βυθῷ φανῆναι καὶ οὕτως γενέσθαι θαλάττιον δαίμονα ὑπὸ μόνου τε Ἰάσονος θεωρηθῆναι. Νικάνωρ δὲ ὁ Κυρηναῖος ἐν Μετονομασίαις τὸν Μελικέρτην φησὶ Γλαῦκον μετονομασθῆναι.
- Ἀνθηδών νύ τίς ἐστιν ἐπὶ πλευροῖο θαλάσσης
- ἀντίον Εὐβοίης σχεδὸν Εὐρίποιο ῥοάων·
- ἔνθεν ἐγὼ γένος εἰμί· πατὴρ δέ με γείνατο Κωπεύς.
ἱστορεῖ δὲ περὶ αὐτοῦ καὶ ὁ Αἰτωλὸς Ἀλέξανδρος ἐν τῷ
Αἰσχρίων δ’ ὁ Σάμιος ἔν τινι τῶν ἰάμβων Ὕδνης φησὶ τῆς Σκύλλου τοῦ Σκιωναίου κατακολυμβητοῦ θυγατρὸς τὸν θαλάσσιον Γλαῦκον ἐρασθῆναι. ἰδίως δὲ καὶ περὶ τῆς βοτάνης λέγει, ἣν φαγὼν ἀθάνατος ἐγένετο (II 517 B4)·
- ἣν Ἠελίῳ φαέθοντι
- ἐν μακάρων νήσοισι λιτὴ φύει εἴαρι γαίη·
- Ἠέλιος δ’ ἵπποις θυμήρεα δόρπον ὀπάζει
- ὕλην ναιετάουσαν, ἵνα δρόμον ἐκτελέσωσιν
- ἄτρυτοι, καὶ μή τιν’ ἕλοι μεσσηγὺς ἀνίη.
Νίκανδρος δ’ ἐν τρίτῳ Εὐρωπίας (fr. 25 Sch) Νηρέως ἐρώμενον τὸν Γλαῦκον ἱστορεῖ γενέσθαι. ὁ δ’ αὐτὸς Νίκανδρος ἐν πρώτῳ Αἰτωλικῶν (fr. 2) τὴν μαντικήν φησιν Ἀπόλλωνα ὑπὸ Γλαύκου διδαχθῆναι· θηρῶντα δὲ περὶ τὴν Ὀρείην (ὄρος δὲ τοῦθ’ ὑπάρχειν ὑψηλὸν ἐν Αἰτωλίᾳ) λαγὼν θηρᾶσαι, ὃν λιποθυμοῦντα ὑπὸ τῆς διώξεως ἀπαγαγεῖν ὑπὸ κρήνῃ τινὶ καὶ τῇ παρακειμένῃ πόᾳ ἤδη ὑποψυχόμενον ἀπομάσσειν. ἀναζωπυρήσαντος δὲ τοῦ λαγὼ τῇ βοτάνῃ ἐπιγνόντα τῆς βοτάνης τὴν δύναμιν ἀπογεύσασθαι καὶ ἔνθεον γενόμενον ἐπιγενομένου χειμῶνος κατὰ Διὸς βούλησιν εἰς τὴν θάλασσαν αὑτὸν ἐκρῖψαι. Ἡδύλος δ’ ὁ Σάμιος ἢ Ἀθηναῖος Μελικέρτου φησὶν ἐρασθέντα τὸν Γλαῦκον ἑαυτὸν ῥῖψαι εἰς τὴν θάλατταν. Ἡδύλη δ’ ἡ τοῦ ποιητοῦ τούτου μήτηρ, Μοσχίνης δὲ θυγάτηρ τῆς
- καὶ θεῶν ἄγρωστιν εὗρες, ἣν Κρόνος κατέσπειρε.
- Ἐρυθραίης ἀπὸ πέτρης,
- ἢ τοὺς ἀλκυόνων παῖδας ἔτ’ ἀπτερύγους,
- τῇ νύμφῃ δύσπιστος ἀθύρματα. δάκρυ δ’ ἐκείνου
- καὶ Σειρὴν γείτων παρθένος οἰκτίσατο·
- ἀκτὴν γὰρ κείνην ἀπενήχετο καὶ τὰ σύνεγγυς
- Αἴτνης.
ΓΝΑΦΕΥΣ. Δωρίων ἐν τῷ περὶ ἰχθύων τὸ ἐκ τῆς ἑψήσεως τοῦ γναφέως ὑγρόν φησι πάντα σπῖλον καθαίρειν. μνημονεύει δ᾽ αὐτοῦ καὶ Ἐπαίνετος ἐν Ὀψαρτυτικῷ.
ΕΓΧΕΛΥΣ. τῶν θαλασσίων ἐγχέλεων μνημονεύει Ἐπίχαρμος ἐν Μούσαις (fr. 5 L)· Δωρίων δ’ ἐν τῷ περὶ ἰχθύων μνημονεύων καὶ τῶν ἀπὸ τῆς Κωπαΐδος τὰς Κωπαΐδας ἐπαινεῖ· γίνονται δ’ αὗται ὑπερμεγέθεις. φησὶ γοῦν Ἀγαθαρχίδης ἐν ἕκτῃ Εὐρωπιακῶν (FHG III 192) τὰς ὑπερφυεῖς τῶν Κωπαΐδων ἐγχέλεων ἱερείων τρόπον στεφανοῦντας καὶ κατευχομένους οὐλάς τ’ ἐπιβάλλοντας θύειν τοῖς θεοῖς τοὺς Βοιωτούς· καὶ πρὸς τὸν ξένον τὸν διαποροῦντα τὸ τοῦ ἔθους παράδοξον καὶ πυνθανόμενον ἓν μόνον εἰδέναι φῆσαι τὸν Βοιωτὸν φάσκειν τε ὅτι δεῖ τηρεῖν τὰ προγονικὰ νόμιμα καὶ ὅτι μὴ καθήκει τοῖς ἄλλοις ὑπὲρ αὐτῶν ἀπολογίζεσθαι. οὐ χρὴ θαυμάζειν εἰ
καὶ τάριχοι δὲ παρὰ Φασηλίταις ἀποθύονται. Ἡρόπυθος γοῦν ἐν Ὥροις Κολοφωνίων (FHG IV 428) περὶ τῆς κτίσεως ἱστορῶν τῆς Φασήλιδός φησιν ὅτι Λάκιος ὁ τὴν ἀποικίαν στείλας μισθὸν ἔδωκε τοῦ τόπου Κυλάβρᾳ ποιμένι νέμοντι πρόβατα ταρίχους, ἐκείνου τοῦτο αἰτήσαντος. προθέντος γὰρ αὐτῷ τοῦ Λακίου λαβεῖν τοῦ χωρίου ἢ ἄλφιτα ἢ ταρίχους εἵλετο ὁ Κυλάβρας τοὺς ταρίχους· καὶ διὰ τοῦτο οἱ Φασηλῖται ἀνὰ πᾶν ἔτος τῷ Κυλάβρᾳ ἔτι καὶ νῦν τάριχον θύουσι. Φιλοστέφανος δ’ ἐν τῷ πρώτῳ περὶ τῶν ἐν τῇ Ἀσίᾳ πόλεων οὕτως γράφει (FHG III 28)· Λάκιον τὸν Ἀργεῖον τῶν σὺν Μόψῳ ἀφικομένων, ὅν τινες μὲν Λίνδιον εἶναι λέγουσιν, ἀδελφὸν δὲ Ἀντιφήμου τοῦ Γέλαν οἰκίσαντος, εἰς τὴν Φασήλιδα ὑπὸ Μόψου μετ’ ἀνδρῶν πεμφθέντα κατά τινα λόγον Μαντοῦς τῆς Μόψου μητρός, ὅτε αἱ πρύμναι τῶν ἰδίων νηῶν συνέβαλον καὶ συνεθραύσθησαν κατὰ Χελιδονίας τῶν μετὰ τοῦ Λακίου διὰ τὸ ὑστερεῖν αὐτῶν νυκτὸς προσβαλόντων· ἀγοράσαι δ’ αὐτὸν τὴν γῆν λέγεται, οὗ ἡ πόλις νῦν ἐστι, καθὰ ἡ Μαντὼ προεῖπε, παρὰ Κυλάβρα τινὸς δόντα τάριχον· τοῦτον γὰρ ἑλέσθαι
περὶ δὲ τῶν ἐγχέλεων Ἱκέσιός φησιν ἐν τοῖς περὶ ὕλης, ὡς αἱ ἐγχέλεις εὐχυλότεραι πάντων εἰσὶν ἰχθύων καὶ ὅτι εὐστομαχίᾳ διαφέρουσι τῶν πλείστων· πλήσμιαι γάρ εἰσι καὶ πολύτροφοι. ἐν δὲ τοῖς ταρίχεσι τὰς Μακεδονικὰς ἐγχέλεις κατατάττει. Ἀριστοτέλης δὲ χαίρειν φησὶ (p. 305 R) τὰς ἐγχέλεις καθαρωτάτῳ ὕδατι. ὅθεν τοὺς ἐγχελυοτρόφους καθαρὸν αὐταῖς ἐπιχεῖν· πνίγεσθαι γὰρ ἐν τῷ θολερῷ. διὸ καὶ οἱ θηρεύοντες θολοῦσι τὸ ὕδωρ, ἵνα ἀποπνίγωνται. λεπτὰ γὰρ ἔχουσαι τὰ βράγχια αὐτίκα ὑπὸ τοῦ θολοῦ τοὺς πόρους ἐπιπωματίζονται. ὅθεν κἀν τοῖς χειμῶσιν ὑπὸ τῶν πνευμάτων ταραττομένου τοῦ ὕδατος ἀποπνίγονται. ὀχεύονται δὲ συμπλεκόμεναι κᾆτ’ ἀφιᾶσι γλοιῶδες ἐξ αὑτῶν, ὃ γενόμενον ἐν τῇ ἰλύι ζωογονεῖται. λέγουσι δὲ οἱ ἐγχελυοτρόφοι καὶ ὡς νυκτὸς μὲν νέμονται, ἡμέρας δ’ ἐν τῇ ἰλύι ἀκινητίζουσι ζῶσί τε τὸ ἐπὶ πολὺ ἐπὶ ὀκτὼ ἔτη. ἐν ἄλλοις δὲ πάλιν ὁ Ἀριστοτέλης ἱστορεῖ (h. an. 6, 16 p. 570 a 3. 15 — 17. 20) γίνεσθαι αὐτὰς οὔτε ᾠοτοκούσας οὔτε ζωοτοκούσας ἀλλ’ οὐδὲ ἐξ ὀχείας, ἀλλ’ ἐν τῷ βορβόρῳ καὶ τῇ ἰλύι σήψεως γινομένης· καθάπερ καὶ ἐπὶ τῶν καλουμένων τῆς γῆς ἐντέρων λέγεται. διὸ καὶ Ὅμηρον τῆς τῶν ἰχθύων φύσεως χωρίζοντα τάδε εἰπεῖν· Il. 22.353
- τείροντ’ ἐγχέλυές τε καὶ ἰχθύες οἱ κατὰ δίνας.
Ἐπικούρειος δέ τις εἰκαδιστὴς τῶν συνδειπνούντων ἡμῖν ἐγχέλυος παρατεθείσης ‘πάρεστιν, ἔφη, ἡ
προπετῶς ἐπιβαλὼν καὶ καταπιὼν φλεγόμενος ἐξεφέρετο. καὶ ὁ Κύνουλκος ἔφη· ‘ἀποφέρεται ἐκ τῆς βρογχοπαρατάξεως ὁ λάρος.’ καὶ περὶ τῆς ἐγχέλυος δ’ Ἀρχέστρατος οὕτως ἱστορεῖ (fr. 18 R)·
- τοῦ δ’ ἐγὼ ἀντίος εἶμι, καὶ εἰ πυρὶ χεῖρας ἔοικε,
- ἔγχελυν αἰνῶ μὲν πᾶσαν, πολὺ δ’ ἐστὶ κρατίστη
- Ῥηγίου ἀντιπέρας πορθμοῦ ληφθεῖσα θαλάσσης·
- ἔνθα σὺ τῶν ἄλλων πάντων, Μεσσήνιε, θνητῶν
- βρῶμα τιθεὶς τοιόνδε διὰ στόματος πλεονεκτεῖς.
- οὐ μὴν ἀλλὰ κλέος γ’ ἀρετῆς μέγα κάρτα φέρουσι
- Κωπαῖαι καὶ Στρυμόνιαι· μεγάλαι τε γάρ εἰσι
- καὶ τὸ πάχος θαυμασταί. ὁμῶς δ’ οἶμαι βασιλεύει
- πάντων τῶν περὶ δαῖτα καὶ ἡδονῇ ἡγεμονεύει
- ἔγχελυς, ἣ φύσει ἐστὶν ἀπύρηνος μόνος ἰχθύς ...
Ὁμήρου δὲ εἰπόντος ‘τείροντ’ ἐγχέλυές τε καὶ ἰχθύες’ ἀκολούθως ἐποίησε καὶ Ἀρχίλοχος (fr. 101 B4)·
οἱ δ’ Ἀττικοί, καθὼς Τρύφων φησί (fr. 21 V), τὰς ἑνικὰς χρήσεις ἐπιστάμενοι διὰ τοῦ ῡ τὰς πληθυντικὰς οὐκ ἔτι ἀκολούθως ἐπιφέρουσιν. ὁ γοῦν Ἀριστοφάνης ἐν μὲν Ἀχαρνεῦσι (889)·
- πολλὰς δὲ τυφλὰς ἐγχέλυας ἐδέξω.
καὶ ἐν Λημνίαις (I 487 K)·
- σκέψασθε (φησι) παῖδες τὴν κρατίστην ἔγχελυν.
τὴν δ’ εὐθεῖαν ἐν Δαιταλεῦσι (I 447 K)·
- ἔγχελυν Βοιωτίαν.
καὶ Κρατῖνος ἐν Πλούτοις (I 63 K)·
- καὶ λεῖος ὥσπερ ἔγχελυς.
τὰς μέντοι πληθυντικὰς οὐκ ἔθ’ ὁμοίως τῷ ποιητῇ. Ἀριστοφάνης Ἱππεῦσιν (864)·
- θύννος, ὀρφώς, γλαῦκος, ἔγχελυς, κύων.
καὶ δευτέραις Νεφέλαις (559)·
- ὅπερ γὰρ οἱ τὰς ἐγχέλεις θηρώμενοι πέπονθας.
ἐν Σφηξὶ δὲ ἡ δοτική (510)·
- τὰς εἰκοῦς τῶν ἐγχέλεων τὰς ἐμὰς μιμούμενοι.
Στράττις δ’ ἐν Ποταμίοις ἔφη (I 722 K)·
- οὐ χαίρω δὲ βατίσιν, οὐδ’ ἐγχέλεσιν.
Σημωνίδης δ’ ἐν ἰάμβοις (II 453 B4)·
- ἐγχέλεων ἀνεψιός.
καὶ τὴν αἰτιατικήν·
- ὥσπερ ἔγχελυς κατὰ γλοιοῦ.
Ἀριστοτέλης δ’ ἐν τοῖς περὶ ζῴων διὰ τοῦ ῑ ἔγχελις εἴρηκεν. ὅταν δ’ Ἀριστοφάνης ἐν Ἱππεῦσι λέγῃ (864)·
- ἐρῳδιὸς γὰρ ἔγχελυν Μαιανδρίην
- τρίορχον εὑρὼν ἐσθίοντ’ ἀφείλετο.
σαφῶς δηλοῖ ὅτι ἡ ἔγχελυς ἐκ τῆς ἰλύος λαμβάνεται. ἔνθεν καὶ τοὔνομα εἰς υσ ἐπερατώθη. καὶ ὁ ποιητὴς οὖν θέλων δηλῶσαι τὸ εἰς βάθος τοῦ ποταμοῦ καιόμενον οὕτως ἔφη·
- ὅπερ γὰρ οἱ τὰς ἐγχέλεις θηρώμενοι πέπονθας·
- ὅταν γὰρ ἡ λίμνη καταστῇ, λαμβάνουσιν οὐδέν·
- ἐὰν δ’ ἄνω τε καὶ κάτω τὸν βόρβορον κυκῶσιν,
- αἱροῦσι· καὶ σὺ λαμβάνεις, ἢν τὴν πόλιν ταράττῃς,
ἰδικώτερον δὲ καὶ κατ’ ἐξαίρετον ἐγχέλυες, ἵνα καὶ τὸ βάθος τοῦ κεκαυμένου ὕδατος δηλώσῃ.
- τείροντ’ ἐγχέλυές τε καὶ ἰχθύες.
Ἀντιφάνης δ’ ἐν Λύκωνι κωμῳδῶν τοὺς Αἰγυπτίους φησίν (II 71 K)·
Ἀναξανδρίδης δ’ ἐν Πόλεσι πρὸς τοὺς Αἰγυπτίους ἀποτεινόμενος τὸν λόγον φησίν (II 150 K)·
- τά τ’ ἄλλα δεινούς φασι τοὺς Αἰγυπτίους
- εἶναι τὸ νομίσαι τ’ ἰσόθεον τὴν ἔγχελυν·
- πολὺ τῶν θεῶν γάρ ἐστι τιμιωτέρα.
- τῶν μὲν γὰρ εὐξαμένοισιν ἔσθ’ ἡμῖν τυχεῖν,
- τούτων δὲ δραχμὰς τοὐλάχιστον δώδεκα
- ἢ πλέον ἀναλώσασιν ὀσφρέσθαι μόνον·
- οὕτως ἔσθ’ ἅγιον παντελῶς τὸ θηρίον.
Τιμοκλῆς δ’ ἐν Αἰγυπτίοις (II 451 K)·
- οὐκ ἂν δυναίμην συμμαχεῖν ὑμῖν ἐγώ·
- οὔθ’ οἱ τρόποι γὰρ ὁμονοοῦσ’ οὔθ’ οἱ νόμοι
- ἡμῶν, ἀπ’ ἀλλήλων δὲ διέχουσιν πολύ.
- βοῦν προσκυνεῖς, ἐγὼ δὲ θύω τοῖς θεοῖς·
- τὴν ἔγχελυν μέγιστον ἡγεῖ δαίμονα,
- ἡμεῖς δὲ τῶν ὄψων μέγιστον παρὰ πολύ·
- οὐκ ἐσθίεις ὕει᾽, ἐγὼ δέ γ’ ἥδομαι
- μάλιστα τούτοις· κύνα σέβεις, τύπτω δ’ ἐγώ,
- τοὔψον κατεσθίουσαν ἡνίκ’ ἂν λάβω.
- τοὺς ἱερέας ἐνθάδε μὲν ὁλοκλήρους νόμος
- εἶναι, παρ’ ὑμῖν δ᾽, ὡς ἔοικ᾽, ἀπηργμένους.
- τὸν αἰέλουρον κακὸν ἔχοντ’ ἐὰν ἴδῃς
- κλαίεις, ἐγὼ δ’ ἥδιστ’ ἀποκτείνας δέρω.
- δύναται παρ’ ὑμῖν μυγαλῆ, παρ’ ἐμοὶ δέ γ’ οὔ.
- πῶς ἂν μὲν οὖν σώσειεν ἶβις ἢ κύων;
- ὅπου γὰρ εἰς τοὺς ὁμολογουμένους θεοὺς
- ἀσεβοῦντες οὐ διδόασιν εὐθέως δίκην,
- τίν’ αἰελούρου βωμὸς ἐπιτρίψειεν ἄν;
ὅτι δ’ ἤσθιον τὰς ἐγχέλεις καὶ μετὰ τεύτλων ἐντυλίξαντες πολὺ μέν ἐστι καὶ παρὰ τοῖς ἀρχαίοις κωμικοῖς, καὶ Εὔβουλος δέ φησιν ἐν Ἠχοῖ (II 176 K)·
καὶ ἐν Ἴωνι (II 177 K)·
- νύμφα ἀπειρόγαμος τεύτλῳ περὶ σῶμα καλυπτὰ
- λευκόχρως παρέσται,
- ἔγχελυς, ὦ μέγα μοι μέγα σοι φῶς ... ἐναργές.
καὶ ἐν Μηδείᾳ (II 186 K)·
- μετὰ ταῦτα θύννων μεγαλόπλουτ’ ἐπεισέπλει
- ὑπογάστρι’ ὀπτῶν αἵ τ’ ἐχιδνοσώματοι
- Βοιώτιαι παρῆσαν ἐγχέλεις θεαὶ
- τεῦτλ’ ἀμπεχόμεναι.
ὅτι δὲ καὶ αἱ Στρυμόνιαι ἐγχέλεις δι’ ὀνόματος ἦσάν φησιν ἐν Θαμύρᾳ Ἀντιφάνης (II 52 K)·
- παρθένου Βοιωτίας
- Κωπᾷδος· ὀνομάζειν γὰρ αἰδοῦμαι θεάν.
καὶ περὶ τὸν Εὐλέα δὲ ποταμὸν (οὗ μνημονεύει Ἀντίμαχος ἐν ταῖς ἐπιγραφομέναις Δέλτοις οὕτως (fr. 56 K)·
- καὶ σοῦ γ’ ἐπώνυμός τις ἐν φήμαις βροτῶν
- Θρῇκας κατάρδων ποταμὸς ὠνομασμένος
- Στρυμών, μεγίστας ἐγχέλεις κεκτημένος.
Δημήτριος δ᾽ ὁ Σκήψιος ἐν ἑκκαιδεκάτῃ τοῦ Τρωικοῦ διακόσμου (fr. 11 Gaede) ἐγχέλεις φησὶ διαφόρους γίνεσθαι.
- ἐλθὼν Εὐλῆος πηγὰς ἔπι δινήεντος)
v.2.p.162
ΕΛΟΨ. προείρηται μέν τινα περὶ αὐτοῦ (p. 282 d)· ἀλλὰ καὶ Ἀρχέστρατός φησι τάδε περὶ αὐτοῦ (fr. 19 R)·
- τὸν δ’ ἔλοπ’ ἔσθε μάλιστα Συρακούσαις ἐνὶ κλειναῖς,
- τόν γε κρατιστεύονθ᾽. οὗτος γὰρ αὖ ἐστιν ἐκεῖθεν
- τὴν ἀρχὴν γεγονώς· ὥσθ’ ἡνίκ’ ἂν ἢ περὶ νήσους
- ἢ περὶ τὴν ἄλλην που ἁλῷ γῆν ἢ περὶ Κρήτην,
- λεπτὸς καὶ στερεὸς καὶ κυματοπλὴξ ἀφικνεῖται.
ΕΡΥΘΡΙΝΟΣ. Ἀριστοτέλης ἐν τῷ περὶ ζῴων (p. 306 R) καὶ Σπεύσιππος παραπλήσιά φησιν εἶναι φάγρον, ἐρυθρῖνον, ἥπατον. τὰ παραπλήσια εἴρηκε καὶ Δωρίων ἐν τῷ περὶ ἰχθύων. Κυρηναῖοι δὲ ὕκην τὸν ἐρυθρῖνον καλοῦσιν, ὡς Κλείταρχός φησιν ἐν Γλώσσαις.
ΕΓΚΡΑΣΙΧΟΛΟΙ. καὶ τούτων μέμνηται Ἀριστοτέλης ὡς μικρῶν ἰχθυδίων ἐν τῷ περὶ ζωικῶν. Δωρίων δὲ ἐν τῷ περὶ ἰχθύων τῶν ἐγκρασιχόλων ἐν τοῖς ἑψητοῖς μέμνηται εἰπὼν οὕτως· ‘ἑψητοὺς εἶναι μὲν δεῖ ἐγκρασιχόλους ἢ ἴωπας ἢ ἀθερίνας ἢ κωβιοὺς ἢ τριγλίδας μικρὰς σηπίδιά τε καὶ τευθίδια καὶ καρκίνια.’
ΕΨΗΤΟΣ. ἐπὶ τῶν λεπτῶν ἰχθυδίων. Ἀριστοφάνης ἐν Ἀναγύρῳ (I 405 K)·
Ἄρχιππος Ἰχθύσι (I 682 K)·
- οὐχ ἑψητῶν λοπάς ἐστιν.
Εὔπολις Αἰξίν (I 259 K)·
- καὶ τὴν μὲν ἀφύην καταπέπωκεν ἐντυχὼν
- ἑψητός.
v.2.p.163
Εὔβουλος ἐν Προσουσίᾳ ἢ Κύκνῳ (II 196 K)·
- ὦ Χάριτες, αἷσι μέλουσιν ἑψητοί.
Ἄλεξις ἐν Ἀπεγλαυκωμένῳ (II 303 K)·
- ἀγαπῶν τε κἂν ἑψητὸν ἐν τεύτλοις ἕνα
- διὰ δωδεκάτης ἑψόμενον ἡμέρας ἴδῃ.
τὰ γὰρ καλὰ πάντα Δαιδάλου καλοῦσιν ἔργα. καὶ πάλιν·
- καὶ γὰρ ἑψητοί τινες
- παρῆσαν ἡμῖν δαιδαλεῖοί πως.
πληθυντικῶς δὲ λέγουσιν ἑψητοὺς κατὰ τὸ πλεῖστον. Ἀριστοφάνης Δράμασιν ἢ Νιόβῳ (I 464 K)·
- τῶν οὖν κορακίνων πεῖραν οὐχὶ λαμβάνεις
- οὐδὲ τριχίδων οὐδ’ οἷον ἑψητῶν τινῶν;
Μένανδρος Περινθίᾳ (IV 188 M)·
- οὐδὲν μὰ Δί’ ἐρῶ λοπάδος ἑψητῶν.
ἑνικῶς δὲ Νικόστρατος ἐν Ἡσιόδῳ (II 223 K)·
- τὸ παιδίον .. εἰσῆλθεν ἑψητοὺς φέρον.
Ποσείδιππος Ἀποκλειομένῃ (IV 515 M)·
- βεμβράδ᾽, ἀφύην, ἑψητόν.
ἐν δὲ τῇ ἐμῇ Ναυκράτει ἑψητοὺς καλοῦσιν ἰχθύδια ὑπολειπόμενα ἐν ταῖς διώρυξιν, ὅταν ὁ Νεῖλος ὑποπαύηται τῆς πληρώσεως.
- ἑψητὸν ἀγοράζειν τινά.