Timiditatis est autem, cum te alius per deos suos obligat iuratione
vel aliqua testificatione, et tu, ne intellegaris, quiescis. Nam
aeque quiescendo confirmas maiestatem eorum, cuius causa videberis
obligatus. Quid refert, deos nationum dicendo deos an
audiendo confirmes? iures per idola, an ab alio adiuratus acquiescas?
Cur non agnoscamus versutias satanae, qui, quod ore nostro
perficere non potest, id agit, ut suorum ore perficiat per aures
inferens nobis idololatriam? Certe quisquis ille est, aut amica aut
inimica congressione adstringit. Si inimica, iam ad pugnam vocaris,
et scis tibi dimicandum esse: si amica, quanto securius in dominum
transferes sponsionem tuam, ut dissolvas obligationem
eius, per quem te malus honori idolorum, id est idololatriae, quaerebat
annectere. Omnis patientia eiusmodi idololatria. Honoras
eos, quibus impositis obsequium praestitisti. Scio quendam, cui
dominus ignoscat, cum illi in publico per litem dictum esset: Iupiter
tibi sit iratus, respondisse: Immo tibi. Quid aliter fecisset
ethnicus, qui Iovem deum credidit? Etiamsi non per eundem retorsisset
maledictum, nec per ullum Iovis similem, confirmaverat
lovem deum, per quem se maledictum indigne tulisse demonstraverat
remaledicens. Ad quid enim indigneris per eum, quem scis
nibil esse? Nam si insanis, iam esse confirmas, et erit idololatriae
professio timoris tui: quanto magis, cum per ipsum remamaledicis,
eodem Iovis honorem facis, quo et ille, qui te provocavit?
Fidelis autem in eiusmodi ridere debet, non insanire,
immo, secundum praeceptum, ne per deum quidem remaledicere,
sed plane benedicere per deum, ut et idola destruas et deum
praedices et adimpleas disciplinam.
Aeque benedici per deos nationum Christo initiatus non
sustinebit, ut non semper reiciat immundam benedictionem, et eam
sibi in deum convertens emundet. Benedici per deos nationum,
maledici est per deum. Si dedero eleemosynam vel aliquid praestitero
beneficii, et ille mihi deos suos vel coloniae genium propitios
imprecetur, iam oblatio mea vel operatio idolorum honor
erit, per quae benedictionis gratiam compensat. Cur autem non
sciat me dei causa fecisse, ut et deus potius glorificetur et daemonia
non honorentur in eo quod propter deum feci? Si deus videt,
quoniam propter ipsum feci, pariter videt, quoniam propter
ipsum fecisse me nolui ostendere, et praeceptum eius idolothytum
quodammodo feci. Multi dicunt, Nemo se debet promulgare; puto
autem nec negare. Negat enim quicumque dissimulat in quacumque
causa pro ethnico habitus, et utique omnis negatio idololatria
est, sicut omnis idololatria negatio, sive in factis sive in verbis.
Sed est quaedam eiusmodi species in facto et in verbo bis
acuta et infesta utrimque, licet tibi blandiatur, quasi vacet in utroque,
dum factum non videtur, quia dictum non tenetur. Pecuniam
de ethnicis mutuantes sub pignoribus fiduciatis iurati cavent et
se negant; se scire volunt scilicet tempus persecutionis et locus
tribunalis et persona praesidis. Praescribit Christus non esse
iurandum. Scripsi, inquit, sed nihil dixi. Lingua, non littera occidit.
Hic ego naturam et conscientiam advoco: naturam, quia nihil
potest manus scribere, etiamsi lingua in dictando cessat immobilis
et quieta, quod non anima dictaverit; quamquam et
ipsi linguae anima dictaverit aut a se conceptum aut ab alio
traditum. Iam, ne dicatur, Alius dictavit; hic conscientiam
appello, an quod alius dictavit anima suscipiat et sive comitante
sive residente lingua ad manum transmittat. Et bene, quod in
animo et conscientia delinqui dominus dixit. Si, inquit, concupiscentia
vel malitia in cor hominis ascenderit, pro facto teneri.
Cavisti igitur, quod in cor tuum plane ascendit, quod neque
ignorasse te contendere potes neque noluisse. Nam cum caveres,
scisti, cum scires, utique voluisti; egisti tam facto quam
cogitatu, nec potes leviore crimine maius excludere, ut dicas falsum
plane effici, cavendo quod non facis. Tamen non negavi,
quia non iuravi. Quoniam, etsi nihil tale fecisses, sic tamen
dicereris deierare, fecisse si consenseris. Non valet tacita vox in
stilo, et mutus in litteris sonus. At enim Zacharias temporali vocis
orbatione multatus cum animo conlocutus linguam inritam transit,
cum manibus suis a corde dictat et nomen filii sine ore pronuntiat:
loquitur in stilo, auditur in cera manus omni sono clarior,
littera omni ore vocalior. Quaere, an dixerit qui dixisse
compertus est. Dominum oremus, ne qua nos eiusmodi contractus
necessitas circumsistat et, si ita evenerit, det fratribus operandi
copiam vel nobis abrumpendae omnis necessitatis constantiam,
ne illae litterae negatrices vicariae oris nostri in die iudicii adversus
nos proferantur signatae signis, non iam advocalorum, sed
angelorum.
Inter hos scopulos et sinus, inter haec vada et freta idololatriae
velificata spiritu dei fides navigat, tuta si cauta, secura si
attonita. Ceterum inenatabile excussis profundum est, inextricabile
inpactis naufragium est, inrespirabile devoratis hypobrychium in
idololatria. Quicumque fluctus eius offocant, omnis vertex eius
ad inferos desorbet. Nemo dicat: Quis tam tuto praecavebit?
Exeundum de saeculo erit. Quasi non tanti sit exire, quam idololatren
in saeculo stare. Nihil esse facilius potest, quam cautio
idololatriae, si timor eius in capite sit. Quaecumque necessitas
minor est periculo tanto comparata. Propterea spiritus sanctus
consultantibus tunc apostolis vinculum et iugum nobis relaxavit,
ut idololatriae devitandae vacaremus. Haec erit lex nostra, quo
expedita hoc plenius administranda, propria Christianorum, per
quam ab ethnicis agnoscimur et examinamur, haec accedentibus ad
fidem proponenda et ingredientibus in fidem inculcanda est, ut accedentes
deliberent, observantes perseverent, non observantes renuntient
sibi. Viderimus enim si secundum arcae typum et corvus
et milvus et lupus et canis et serpens in ecclesia erit. Certe
idololatres in arcae typo non habetur. Nullum animal in idololatren
figuratum est. Quod in arca non fuit, in ecclesia non sit.